لەگوندێكی پیرانشاردا كە هاوسنوورە لەگەڵ كوردستانی باشوور كچێك ڕەدوو دەكەوێت و دواتر براكەی دەیكوژێت، ئەندامانی



رەدووكەوتن، وەدووكەوتن، رڤین، هەڵگرتن و چەندین دەستەواژەی تر بەو چەمك و زاراوانە دەڵێن كە بە مانای دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی دێن كە لەودا دوو جەمسەری ژیان و واتە ژن و پیاو بۆ پێكهێنانی ژیانی هاوبەش و پێكهێنانی پرۆسەی هاوسەرگیری پەنای بۆ دەبەن. وشەی رەدووكەوتن كە رەنگە لە وشەی «وەدووكەوتن» كە هەندێك ناوچە ئەم دیاردە كۆمەڵایەتییە هەر بەو ناوە ناوی دەهێنن، هاتبێت. چونكە لەم كردارەدا ژن وەدوای پیاو دەكەوێت. یان رەنگە وشەی رەدووكەوتن لە مانای رەوكردنیش هاتبێت، كە ئەویش هەر ئەم مانایە دەبەخشێت.
كرداری ڕەدووكەوتن بەو مانایە دێت، كە كچ یان ژنی خاوەن هاوسەر لەكاتێكی دیاریكراودا پێكەوە لەگەڵ ئەو كوڕە یان ئەو پیاوەی كە بەنیازە ژیانی هاوبەشی لەگەڵ پێكبێنێ ڕادەكەن بۆ شوێنێكی زۆر دوور لەشوێنی ماڵباتیان دەڕۆن. ئەم دیاردەیە وانەبێ هەر لەكۆمەڵگەی كوردەواریدا زەق و بەرچاو بێ، لەزۆربەی كۆمەڵگەكانی ڕۆژهەڵات و هەروەها بەشێكی زۆری ئەفریقا بوونی هەیە و تەنانەت لەكۆمەڵگە پێشكەوتووەكانیشدا لەهەردوو كیشوەری ئەوروپا و ئەمریكاش مێژووی خۆی هەیە.
لەناو كۆمەڵگەی كورددا بەهەموو پارچەكانی كوردستانەوە، ئەم دیاردەیە كەم و زۆر بوونی هەبووە و هەیە، بەڵام لەهەركام لەبەشەكانی كوردستاندا بەجۆری جیاواز لەگەڵ ئەنجامدەرانی كرداری ڕەدووكەوتن جووڵاونەتەوە، لەكوردستانی باشوور (عێراق) هیچ كاتێك و لەهیچ زەمەنێكدا كرداری ڕەدووكەوتن بێ توندوتیژی نەبووە و هەمیشە لەڕیزی قێزەونترین ئاكار داندراوە و بەمانای لەكەداربوونی شەڕەف سەیر كراوە، هەربۆیە هەردوو ئەنجامدەری كرداری ڕەدووكەوتن بەتوندترین شێوە سزا دراون، تەنانەت جار هەبووە مەودای تێپەڕبوونی كرداری ڕەدووكەوتن بیست ساڵ و زیاتریشی خایاندووە، بەڵام هیچكاتێك ئەم دیاردەیە یان بەواتای خۆیان ئەم لەكەداربوونی شەڕەفە لەبیرنەچۆتەوە و لەزەینییەتی تاكی ماڵباتی ڕەگەزی نێرێنەی ئەو ماڵە‌ ماوەتەوە و بەردەوام بۆ ئەو نەوە و وچەی نێرینەی ماڵباتەكەیان خۆیان دووپات كردۆتەوە كە لەسەردەمی هەڵگرتن و ڕەدووكەوتنەكەدا ئەوان هێشتا ساوابوونە یان هەر لەدایك نەبوونە، یانی دیمەنی كردارەكە وەك فیلمێك بەردەوام لێدراوەتەوە. هەربۆیە لەدوو چیرۆكی تراژیدیای فۆلكلۆری كە لەناوچەكانی باشووری كوردستاندا ڕوویانداوە «خەج و سیامەند» و «محەمەد و سێوێ» بەڕوونی تراژیدیاكە دەبیندرێ، چارەنووسی ئەنجامدەرانی كرداری ڕەدووكەوتن لەكوردستانی باشووردا‌ بەچارەنووسی پاڵەوانی ناو ئەم چیرۆكانە چوونە.
لەڕۆژهەڵاتی كوردستان «ئێران» كە دیاردەی ڕەدووكەوتن بەزۆری و بەربڵاوی هەیە و دیمەنەكە پێچەوانەیە، یانی هیچ كاتێك بەرامبەر بەئەنجامدەرانی دیاردەی ڕەدووكەوتن چ ژن یان پیاو هەڵسوكەوتی توندوتیژانە نەنواندراوە و بەدەگمەن لەمێژووی ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا بووە كە كەسێك لەسەر ئەم دیاردەیە كوژرابێ. لەڕۆژهەڵاتی كوردستاندا لەهەموو ناوچەكان زیاتر ئەم دیاردەیە لەناوچەی مەنگوڕایەتی كە مەودایەكی جوگرافییە دەكەوێتە نێوان شارەكانی سەردەشت، پیرانشار، مەهاباد زەقتر و زیاتر بووە، ئەمە بەو مانایە نییە ناوچەكانی دیكە ئەم دیاردەیەی لێنەبێ، نەخێر لەهەموو ئەو ناوچانەی كوردستانی ئێران لە ورمێوە بگرە تا دەگاتە ئیلام ئەم دیاردەیە بوونی هەیه. ڕەنگە زانینی چیرۆكی ڕەدووكەوتن لەزمانی ئەو كەسانەی كە ئەنجامدەری ئەو كردارەن باشتر خوێنەر ئاگادار بكاتەوە و زیاتر لەهۆكارەكانی بوونی ئەم دیاردەیە بزانن، بۆ ئەم مەبەسته چەند پرسیارێكمان ئاراستەی‌ ئەو ژن و پیاوانە كرد كە بەكرداری ڕەدووكەوتن و هەڵگرتن ژیانی هاوبەشیان پێكهێناوە، ئەمەش گێڕانەوەی نهێنییەكانی ئەوانە:
مام ڕەحمان تەمەن 65 ساڵە دەڵێت، سێ جار ژنم هێناوە و هەرسێك جاریش هەڵمگرتووە. لێم پرسی مامە بۆ ژنت هەڵدەگرت، وتی، كوڕی خۆم بڵێم چی، چەندین جار ڕیش سپی و پیاوماقوڵم ناردە خوازبێنیان چونكە دەستكورت و نەدار بووم نەیاندەدامێ و منیش هەڵمدەگرت. پرسیم ئەی كاردانەوەی ئەو ماڵەی كچت لێهەڵدەگرتن چۆن بوو، گوتی بۆ چ دەكەن؟ خۆ پیاوم لێنەكوشتبوون! كچم لێیان هەڵگرتبوو، چەند مانگێك لالووت دەبووین و پاشان پێكەوە ئاشت دەبووینەوە.
پورە بەسێ كە ژنی مام ڕەحمانە هاتە ناو قسانەوە و وتی، كاكە ئەودەم خەڵك هێندە زۆرزان نەبوو، هەر بەدوو قسان فریومان دەخوراد و لەگەڵ پیاوان دەكەوتین. باشە پورە بەسێ ماڵەوەتان لەسەر ڕەدووكەوتن هیچ كردارێكی توندوتیژیان بەرامبەر نەنواندی؟ نا كوڕی خۆم نا!! قسەی خۆمان بێت، دایكم هەر زۆر زوو هاتە لام و یەكترمان بینی، ئاخر ئەویش سەردەمی خۆی لەگەڵ باوكم كەوتبوو. (رەدووكەوتبوو).
مام ڕەحمان و پورە بەسێ، نموونەی سەردەمی سەدان و ڕەنگە هەزاران ساڵەی كۆمەڵگەی كوردی بێت لەڕۆژهەڵاتی كوردستاندا. بەگۆڕانی سەردەم و پێشكەوتنی جیهان دیاردەی ڕەدووكەوتن لەكوردستانی ئێراندا هەروەك خۆی ماوەتەوە، هەرچەندە تاڕاددەیەكی زۆر لەكەمیداوە، چونكە ئەو هۆكارەی كە دەبووە مایەی بوونی دیاردەی ڕەدووكەوتن، كەمبۆتەوە. هۆكاری سەرەكی ڕەدووكەوتن بێ ئازادی و سەربەستییەك بووە كە بەتایبەتی ڕەگەزی مێینە نەیبووە لەدەستنیشانكردنی ژیانی هاوبەشی، ئێستا هیچ بنەماڵەیەك نابێتە كۆسپ لەسەر ڕێگای پێكهێنانی ژیانی هاوبەشی منداڵەكانیان..
كەژاڵ ژنێكی 35 ساڵەیە، لەگەڵ ئەوەیدا كە پێشتر لەگەڵ كەسێكی دیكە ژیانی هاوبەشی پێكهێناوە، بەڵام ماوەی ساڵێكە ڕەدووكەوتووە، هۆكارەكەی لێدەپرسیم. هۆی چ بوو لەگەڵ ئەوەیدا هاوسەرت هەبوو، لەهاوسەرەكەی پێشووت دوو منداڵت هەبوو، كەچی ڕەدووكەوتی؟ من 10 ساڵ پێش ئێستا ژن بەژنیم پێكرا، هیچ بەویستی خۆم نەبوو، لەگەڵ هاوسەری پێشووم ڕاستە هاوسەر بووین، بەڵام بڕوا بكە هیچ یەكترمان خۆش نەدەویست، ناڵێم پێیخۆش بوو كە ڕەدووكەوتم، بەڵام زۆریشی پێناخۆش نەبوو! ئەوە باشترە لەوەی كە خیانەت بەیەكتری بكەین. كەوایە كەژاڵ خان گەر هەر نیازت هەبوو ڕەدووكەوی بۆ ئیزنت دەدا منداڵت هەبێت؟ شەرمێك دایدەگرێ و هەست بەشەرمەزارییەكی زۆر و خەمێكی قووڵ ڕەنگە بۆ منداڵەكانی بكا، نازانم چ بڵێم سەد خۆزگە نەمدەبوون. كەژاڵ خان نامەوێ برینەكانت بەژان بخەمەوە، بەڵام كە هەڵگیرای و ڕدەووكەوتی بنەماڵەی هاوسەری پێشوو و بنەماڵەی باوكت هیچ كۆسپ و تەگەرەیەكیان بۆ دروست نەكردن؟ ئازاریان نەدان؟
ماڵی باوكم كێشەیەكی ئەوتۆیان بۆ نەهێنامەوە پێش، تەنیا برایەكم نەبێت كە بۆ ئەو بەژن چووبووم. لەگەڵ ماڵی كۆنە مێردەكەشم مەسڵەتمان(سوڵحی عەشایەری) كرد، مێردەكەی ئێستام سێ ملیۆن تمەنی دایە بنەماڵەی مێردەكەی پێشووم و كۆتایی بەكێشەكە هات. لەو ماوەیەدا قەد مێردەكەی پێشووت نەدیتۆتەوە؟ بەڵێ یەكجار، ئەویش هیچمان ڕوومان نەبوو چاو لەیەكتر بكەین...
مەهتاب كچێكی تەمەن 18 ساڵەیە، هەمووی هەر مانگێك دەبێت هەڵگیراوە، چیرۆكی هەڵگرتنەوەی نەتەنیا بۆ ئێمە بەڵكو بۆخۆشی سەیرە!
ئەو دەگێڕێتەوە، من و «هێمن» یەكترمان خۆشدەویست، ڕۆژێك هەر بەپیاسە چووبووین بۆ پارك، پێكەوە قسەمان دەكرد و باسی ژیان و داهاتووی خۆمان دەكرد، «هێمن گوتی، بۆ نایەی هەڵتبگرم و هەر ئێستا بڕۆین، منیش بێ بیر لێكردنەوە لەگەڵی كەوتم..
باشە دایك و باوكت كەی زانییان هەڵگیراوی؟ نزیكەی چوار كاتژمێر لەهەڵگرتنەوەكەم تێپەڕیبوو، دایكم بۆ مۆبایلەكەم زەنگی لێدا، گوتی كچم لەكوێی بۆ نایەوە، گوتم دایە ڕەدووكەوتووم. دایكم تێر پێكەنی پێیوابوو گاڵتەی پێدەكەم، بەڕاستمە دایە من لەگەڵ «هێمن» كەوتووم، دایك و باوكم هێمنیان چاك دەناسی، بۆیە هەندێك توڕە بوو، گوتی كچم بۆ واتكرد خۆ ئێمە قەد بێدڵی تۆمان نەكردووە، هەركەسێك هاتباتە خوازبێنیت، ئێمە قسەمان نەبوو. شەو باوكم تەلەفۆنی بۆ «هێمن» كرد، هێمن كە زانی باوكمە نەیدەوێرا مۆبایلەكە هەڵبگرێت، بەڵام دواتر دەستیدایە و گوتی «هێمن كوڕم» بۆ واتكرد، خۆ تۆ كوڕی ماڵەوە بووی، مۆبایلەكە بدە بەباوكت، لەگەڵ باوكی هێمن قسەی كرد داوای كرد سبەی بێن مەهتاب مارە بكەن.
لەكوردستانی ئێران بەتایبەتی ناوچەی موكریان كە هەموو ناوچەكانی مەنگوڕایەتی و پیران و مامەش و گەورك و محاڵی...تاد دەگرێتەوە، لەگەڵ هەركەسێك لەوانەی كە بەم دیاردەیە ژیانی هاوبەشیان پێكهێناوە بدوێی، هەر ئەوە وەڵامەكانیانە، یانی ئەم دیاردەیە نە بەشەرم دادەنرێت، نە بە لەكەدارییەكی نامووسی سەیر دەكرێت و نە هیچ كاتێكیش بەرامبەر بەوانەی كە بەم كارە هەڵساون كرداری توندوتیژی كراوە، ئەگەر كرابێش زۆر دەگمەن بووە، نزیكەی 15 ساڵ لەمەوبەر لەگوندێكی پیرانشاردا كە هاوسنوورە لەگەڵ كوردستانی باشوور كچێك ڕەدوو دەكەوێت و دواتر براكەی دەیكوژێت، ئەندامانی بنەماڵەكەی بەیەكجاری كوڕەیان نەفرین كرد و ئەویش بۆ یەكجاری ئێرانی بەجێهێشت و لەعێراق گیرسایەوە، هەرچەندە برای كچە كوژراوەكە دەڵێت من پەشیمانم، خزمەكانم لەكوردستانی عێراق هانیاندام كە ئەم كردارە ئەنجام بدەم، ئەگینا قەت وامنەكرد، باوكی كچەكە كوڕەكەی لەمیرات بێبەری كردووە.
كۆتایی ڕیپۆرتاژەكەمان بەقسەی ژنێكی بەساڵداچووی هۆزی مەنگوڕ دێنین، ئەو دەیگوت جاران بەژنێك كە بەحاڵەتی ئاسایی مێردی دەكرد دەمانگوت «ئەگەر ژنی باش بای هەڵدەگیرای» قسەی پیرێژنە مەنگوڕەكە هەتا ڕاددەیەك واقیعێكی تێدایە، ئەویش ئەوەیە ئەو كەسەی كە هەڵگیراوە زیاتر كراوەتر و كۆمەڵایەتیتر بووە و دوورەپەرێز و گۆشەگیر نەبووە، هەربۆیە مەجال بۆ پێگوتن و قسە لەگەڵ كردنی خۆشتربووە و لەئاكامدا بەهەڵگرتن كۆتایی هاتووە..