بەپێی ڕاپۆرتی بەدواداچوونی توندوتیژی دژ بەئافرەتان لەساڵی 2011 لەسەرانسەری هەرێمی كوردستان 87 ئافرەت كوژراوەو 351 حاڵەتی سووتان و 990 حاڵەتی ئەشكــــەنجــــەدان و 109حاڵەتی توندوتیژی سێكسی و 2538 سكاڵا تۆماركراوە. ئەو بەڕێوەبەرایەتییە لەو ڕاپۆرتەدا ئاماژە بەوە دەكات كە بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی ڕابردوو ڕێژەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان كەمی كردووە.

هەر بەپێی ڕاپۆرتەكە دەردەكەوێت كەزۆربەی ڕێژەی توندوتیژی لەشاری سلێمانییە. پاش بڵاوبوونەوەی ئەم ئامارە لەلایەن توێژەران و چالاكڤانانی بواری ئافرەتانەوە هەڵسەنگاندنی بۆكرا ڕەخنەی ئەوەی لێگیرا كە ئەم ئامارە كەم و زۆری تێدایەوە بەقوڵی نەچۆتە نێو ڕووداوەكان و جگە لەمەش ئەم بەڕێوەبەرایەتییە ئاماژە بەوە ناكات كە تاچەند توانیویانە كێشەكان چارەسەر بكەن هاوكات بەڕێوەبەری گشتی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان كوردۆ عومەر دەڵێ «لەراپۆرتی ئەمجارەدا ئاماژەمان بە چارەسەری ئەو كێشەو گیروگرفتانە كردووە كە چارەسەرمان كردووە، بۆنموونە «هەولێر (206) كەیسەو سلێمانی و گەرمیان و دهۆك هەركەیسێك و جۆری كەیسەكە ئاماژەمان پێداوە لای كاك جەمال وەك ئامار دامانناوە دەتوانن سوودی لێوەربگرن كەهەموو كێشەكانمان جیاكردۆتەوە سوتان و خۆسووتان.. چالاكوانی بواری ئافرەتان و بەرێوەبەری سەنتەری ئاسودە لە سلێمانی (خانم ڕەحیم ) لەم بارەیەوە، دەڵێت «هەست دەكەم ئەو ئامارەی كە بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی بڵاوی كردۆتەوە زۆر كەمترە لەو رێژە راستەقینەیەی قوربانیانی ژنان كە لە واقیعی رۆژانەدا ڕوودەدات، ئێمە سەرەڕای ئەوەی ئەگەر ئامارەكە هەموو هەرێمی كوردستان بێت پێویستە زۆر بەگشتگیرانە قسە بكرێت، چونكە ژمارەیەكی زۆر لە رێكخراو سەنتەر هەیە كە كار لەسەر ئەو پرسە دەكەن، بۆیە پێویستە بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی هەموو كەیسی ئەو ڕێكخراوانە وەربگرێت نەك تەنیا ئەو كەیسانەی كەلای خۆیان تۆماركراوە واتا بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی تەنیا ئەو كەیسانە هەژمار دەكات كە لای خۆیان تۆمار كراوەو سەرجەم كەیسەكانی تری رێكخراوەكان فەرامۆش دەكات ئەمە بێجگە لەوەی كە زۆر كەیس هەیە ناگاتە لای هیچ كەسێك و تۆمار ناكرێت. خانم رەحیمی زیاتر وتی: لەم حاڵەتەدا بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی دەتوانێت لەكاتی بڵاوكردنەوەی ئامارەكاندا بڵێت ئەمە تەنیا ئەو كەیسانەیە كەلای ئێمە تۆماركراوە ئەمە دووساڵە ئەم هەڵەیە دووبارە دەبێتەوە. هەرچەندە بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی زۆر هاوكاری رێكخراوەكەی من دەكات، بەڵام من پێموایە كەسی شیاو لە شوێنی شیاو دانانرێت كەسەكان وەك پیشە، شوێنەكان پڕ دەكەنەوە ئەوەشی گرنگە كە كەسێك بیەوێت سەركەوتووبێت پێویستە لەگەڵ سەرجەم رێكخراو كەس و لایەنەكان هەماهەنگی هەبێت. لەلایەكی ترەوە هانا شوان سەرنوسەری گۆڤاری ڕێوان پێی وایە لەیەك نەچوونی ئامارەكان شتێكی زۆر سەرنج ڕاكێشەو هەموومان هەستی پێدەكەین، هانا لەیەك نەچوونی ئەم ئامارانە دەگەڕێنێتەوە بۆئەوەی كە بەڕێوەبەرایەتی گشتی توندوتیژی دژ بەئافرەتان هەماهەنگی تەواوی نییە لەگەڵ سەنتەرو ڕێكخراوەكانی ئافرەتان. كۆردو عومەر لەبارەی ئەوەی كە هەماهەنگیان نییە لەگەڵ ڕێكخراوەكانی ئافرەتان وسەنتەرەكان وتی «پێوەندییەكی زۆر بەهێزمان هەیە لەهەموو شتەكاندا پرس بەیەكتری دەكەین و بەتایبەتی ئەنجوومەنی خانمان و هەروەها رێخراوەكانی ژنانیش بەتایبەتی یەكێتی ئافرەتان و یەكێتی ژنان و خوشكان هەموو ئەوانە پێوەندیمان هەیە و كۆنتاكتی تەواومان هەیە.
خانم ڕەحیم پێی وایە ئەو یاسایانەی كە بۆ باشكردنی ڕەوشی ئافرەتان دانراون تاكو ئێستا جێبەجێ نەكراون و دەڵێت: پێویستە بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی هەوڵی ئەوە بدات كە لەمەودوا گوشار لەسەر حكومەت بكات بۆ جێبەجێكردنی هەموو یاساكان، لەكاتێكدا ئەمڕۆ بەرێوبەرایەتی گشتی بەدواداچوون هەیە و كۆمسیۆنی باڵای خانمان هەیە، بەڵام نەیانتوانیوە تائیستا توندوتیژی كەمبكەنەوە.
كێشەی ئافرەت گەورەترە كە تایبەت بێـت بەكابینەیەك
هانا ئاماژە بەوە دەدات كە كێشەی توندوتیژی جارێكی تر تێكەڵ بەململانێی سیاسی و كێشەی شەخسی دەكرێت بۆ بڵاوكردنەوەی ئامارو زیاد بوونی ڕێژەی توندوتیژی. لەم بارەیەوە كوردۆ عومەر وتی: كابینەی پێنجەم كە دامەزرێنەری ئەو بەڕێوەبەرایەتیە لەگەڵ كابینەی كاك دكتۆر بەرهەم كە درێژە پێدەرە كۆمەڵێك كارو چالاكی ئەنجامداوە هەمووی درێژە پێدەری كارەكانی یەكترن، چونكە پرسی ژن لەوە گەورەترە كە تایبەت بێت بەكابینەیەك تایبەتە بەهەموو كابینەكان و وەزیرەكانەوە بۆیە تكا دەكەم ئەوەی گۆڤاری گوڵان دەخوێنێتەوە ئەو تێڕوانینەی لەلا دروستبێت چونكە من ئەوە ساڵێك و حەفت مانگە ئەو پرسیارەم لە زۆربەی گۆڤارو رۆژنامەكان لێدەكەن، كاتی ئەوە هاتووە ئێمە كێشەی ژنمان لە حزبایەتی لەلا گەورەتربێت حەز دەكەم ئەو قسانە بە وردەكارییەوە بڵاوبكەنەوە بۆئەوەی كەسێكی تر جارێكی تر جورئەت نەكات بەو شێوەیە فكر بكاتەوە.
چالاكوانان پێشنیاری چی دەكەن ...؟
خانم رەحیمی پێشنیار دەكات كە بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی ڕۆژانە لە ویبسایتێكەوە ئامارەكان بڵاوبكاتە نەك ئەوەی ئیستا ساڵی جارێك بڵاو بكرێتەوە. دەڵێت: چونكە ئێستا ئێمە ناتوانین ئامارمان بەردەست بكەوێت تا ئەو كاتەی ئامارەكان بڵاودەبێتەوە لەلایەن ئەوانەوە كە ئەویش ساڵی جارێكە، بەڵام ئەگەربێت و رۆژانە بێت كارەكان باشتر و چاكتر دەبێت. سەبارەت بە پێشنیارەكەی (خانم ڕەحیمی) بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی وتی: بڵاوكردنەوەی ئاماری توندوتیژیەكان شتێكی باش نییە بۆدەروونی ژن ئەگەر سەیر بكەین لەهیچ ووڵاتێك نایەن ئاماری خۆیان بڵاو بكەنەوە لەلای خۆیان كۆی دەكەنەوە، من ئەوەندە دەزانم و ئەم رێكخراوانەی كە خولی مەشق و راهێنان بۆ دەكەنەوە بە نتەوە یەكگرتووەكان سەردانمان دەكەن ساڵا نەبێت بۆئەوەی بزانین ساڵانە بەراوردی رێژەكانی توندوتیژی بكەین بۆخۆی و بۆدەزگا ئەمنیەكان و چالاكونانەكان و دیراسەی مەنتیقەكان بكەین و بزانین لەچ شوێنێك توندوتیژی زۆرە ئەوە شتێكی زانستیە بۆیە باشترە ساڵانە ئامار بڵاوبكەینەوە، لەلایەكی ترەوە زۆرجار رۆژنامەنووسەكان وادەزانن ئامارەكان شتێكی تیادایە بۆیە بڵاوی ناكەینەوە بەنەزەری خۆیان بەداخەوە بەنەزەری خۆیان هەندێك كەسی نەخۆشن كە نەزەریان وایە لەبەر ئەوە بریارماندا هەموو مانگێك لەسەر سایتەكەمان بڵاوی بكەینەوە مانگانە نەك شەش مانگ جارێك یان سێ مانگ جارێك ئیتر نایەوێت كۆنگرەی رۆژنامەنووسی بۆ بكەین ئەگەر رۆژنامەنووسێك بیەوێت یان چالاكوانێك دەتوانێت ئامارەكە لەوێ وەربگرێت و سوودی لێببینێت، هەروەها لەدوای كۆتایی ساڵ هەمووی كۆدەكەینەوە دەیدەینە رۆژنامەو سایەتەكان نایەن پێمان وابێت ئەوە چالاكی بێت چونكە ئەوە چالاكی نیە تۆ ئامار بڵاوبكەیتەوە.
بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی پێویستە چی بكات..؟
خانم رەحیم دەڵێت: بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی كاریان كردووە، بەڵام بەبەراورد بەو هەموو ئیمكانیەتە ماددیەی بۆیان دانراوە كەمتر، چونكە ئەوان لەڕووی ماددیەوە زۆر بایەخیان پێدراوە زۆر هاوكاریان كراوە، بەڵام لێرەدا ئەوەی گرنگە پێویستە بەڕێوەبەرایتی توندوتیژی هەوڵی ئەوەبدات ئەو هۆی بەرزبوونەوە توندوتیژی و هۆكارەكانی بزانێت و بتوانێت هەموو هۆكارەكان شی بكاتەوە بۆ ئەوەی بزانن كە هۆی خۆسووتاندنی ئەو كەسەوە شی بكرێتەوە، واتا ئەو كارەساتە كە ڕوودەدات ئایا هۆی روودانی رەنگە جێبەجێی نەكردنی یاساكان بێت، هیوادارم ئەو كەسانەی كەناتوانن كاری خۆیان بەڕێكوپێكی بكەن شوێن بۆ خەڵكانی تر چۆڵ بكەن، هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت بۆ ئەوەی بزانرێت تاچەند كارەكان سەركەوتوو بووە.