توێژەرێكی دەروونی: كۆمەڵێك هۆكار هەن كە وا لەئافرەت دەكات لاسایی پیاو بكاتەوە

« ئافرەتی ئێمە بزانن كە جوانیەكەی لەو ملوانكەیەی سەر سنگیەتی لەگەڵ ئەوەشدا غیرەیەكی زۆر لەناخی ئافرەت هەیە، پێویستە ئافرەت بە شێوەیەكی جوان پەروەردەی بكات بۆ ئەوەی بەردەوام ئاگاداری جوانیەكانی خۆی بێت» ئەمە قسەی شاعیر و نووسەر حەمید قەڵادزەییە دەڵێت «چونكە غیرە یەكێكە لە لایەنی بایۆلۆژی مرۆڤ و وەكو هەموو لایەنە شاراوەكانی تر لەگەڵ هەڵكشانی تەمەنی مرۆڤ گەورە دەبێ. حەمید قەڵادزەیی پێشیوایە كە رێژەیەكی بەرچاوی ئەو كێشانەی لەنێوان هاوسەران جگە لەوەی پێوەندی بە ئاستی وشیارییەوە هەیە، لایەنێكی تری كێشەكان زاڵبوونی كەلتوور و فەرهەنگی باو رۆڵ دەبینێ لە خوڵقاندنیان و دەشڵێت «چونكە لێرەوە جارێكی تر باڵای غیرەی ژن یان پیاو، دەگاتە ئاستی مۆنۆپۆلكردن، ئەمە لەكاتێكدا لەناو كۆمەڵی وشیاردا تەنیا بوونی متمانە خۆشبەختی بەخێزان دەبەخشێ، لەناو كۆمەڵی كوردیدا، بەڕێژەیەكی بەرچاو متمانە لەئەزمە دایە. ئەگەر چی زۆر جار غیرە لە ئەنجامی بوونی خۆشەویستییەوە سەرچاوە دەگرێ، بەڵام ناهوشیاری لەدەربڕین و نیشاندانی خۆشەویستی جارێكی تر خێزان دەكاتەوە ناوەندێكی بەرهەمهێنی ئاڵۆزییەكان، هەروەها سەبارەت بەرۆڵی ئافرەتی كورد لەكۆمەڵگەدا، نووسەر و چالاكوان و شارەزای كۆمەڵایەتی بێریڤان مەولود خدر بەرپرسی ئەنجومەنی قەزای هەولێری یەكێتی ئافرەتانی كوردستان ئاماژە بەوەدەدا كە ئافرەت وەك هەموو مرۆڤەكان بەسەربەستی لەدایك بووەو بەشێكی زۆر مافی هەبووە لەكۆمەڵگەی كوردەواریدا و ڕۆڵێكی گرنگی هەبووە و هەمیشە پێگەی دیاربووە، دەشڵێت «ئافرەتی كورد لەمێژوودا پێگەیەكی گەورەی هەبووە، لەقۆناغی كۆكردنەوە كەیەكەم قۆناغی مرۆڤایەتییە ئافرەت بەشداربووە لەكۆكردنەوەی خواردن و دواتر ئامادەكردنی خواردن لەناو ماڵدا بێجگە لەمانەش لەقۆناغی كشتوكاڵیشدا ئافرەتی كورد ڕۆڵێكی كارای هەبووە، ئەمە سەڕەڕای ئەوەی ئافرەتی كورد توانیویەتی بەدرێژایی مێژوو لە بازرگانیدا ڕۆڵی بەرچاوی هەبێت)).
خودا جۆرێك نازی بەئافرەت بەخشیوە هەر بەو نازدارییە بمێنێتەوە جوانە
ئارام عەبدوڵا گەنجێكی خوێندكارە لەپەیمانگای هونەرە جوانەكانی سلێمانی، پێیوایە ئافرەت تەنیا بەهەڵسوكەوتی مێینەیی خۆی جوانە، واتە دووربێت لەوەی خۆی وەكو پیاو لێبكات. ئەو گەنجە دەشڵێت «خودا جۆرێك نازی بەئافرەت بەخشیوە هەر بەو نازدارییەوە بمێنێتەوە، چونكە بەو جۆرە دەتوانێ زیاتر سەرنجی بەرامبەر ڕابكێشی و متمانەی بەرامبەر بەدەست بێنێ. لەبەرئەوەی جوانی ئافرەت بەردەوام لە پاراستنی ئەو سروشت و سۆز و عاتیفە و نەرمیەیە كە خوا پێی بەخشیوە، چونكە هەموو شتەكان بە واقیع و سروشتی خۆیانەوە جوانترن بەتایبەت مەخلوقێكی گەورەی وەك كچیش پڕە لەسۆز و لەجوانی». ئارام باس لەوە دەكات ڕەگەزی مێ بۆیە بەرامبەر ڕەگەزی نێر دروست كراوە تا ببنە پاڵپشت و هاوبەشی یەكتر لە ژیاندا، كەوایە دەبێت هەر یەكێك لەو ڕەگەزانە واقیع و جوانی خۆی نیشان بدات. ئەگەرچی ئێمە دەتوانین لەڕووی سۆز و عاتیفەوە لاسایی كچێك بكەینەوە یاخود كچێك دەتوانێ لەڕووی بوێری و جموجۆڵەوە وەكو كوڕێك بكات تا ڕاددەیەك، بەڵام گۆڕینی هەموو هەڵسوكەوتێك لەلای من جوان نییە، چونكە هەر یەكێك لە جوانیەكان هەڵگری كۆمەڵێك تایبەتمەندی و سروشتی خۆیەتی».
هەروەها نێرگز عەباس كچێكی تەمەن 18 ساڵە قوتابی شەشی دواناوەندییە، ئەو كچە لە هەڵسەوكەوت كوڕانیە و بەردەوام هەوڵدەدات جلوبەرگەكانی و پێڵاوی كوڕانە بێت. ئەو كچە گلەیی لەڕەفتارەكانی خۆی دەكات و دەڵێت «زۆر حەز دەكەم وەكو كچان بەناسكی قسە بكەم و هاتووچۆ بكەم، بەس بەدەست خۆم نییە هەر لە منداڵیەوە بەم شێوەیە فێر بوومە لەناو كوڕان یاریم كردووە تا گەورە بووم». ئەو كچە باس لەوەش دەكات كە هاوڕێیەكانی ئامۆژگاری دەكەن كە لەو جۆرە هەڵسوكەوتانە دووربكەوێتەوە. چونكە ساڵێكی تر دەچێتە كۆلێژ چەندە جوان و كچانە بێت ئەوندە خۆشەویست دەبێت». نێرگز دەڵێت «دڵنیام ئەو جۆرە بیركردنەوەی من لای خەڵكی جوان نییە كە كچێك هەوڵبدات وەكو پیاو بژیت، چونكە منیش پیاوێكم قبوڵ نییە وەكو ئافرەت بێت یان لاسایی ئافرەت بكاتەوە، چونكە پیاو هەر بە ئازایی پیاوەتی خۆی جوانە و ژنیش بە ناز و مەكرەوە سەرنجڕاكێشە».
لەبەر ئەوەی پیاو هەموو شتێكی خستۆتە ژێر كۆنترۆڵی خۆی، ژنیش لاسایی پیاو دەكاتەوە
كوردستان زرار توێژەری كۆمەڵایەتی و چالاكوان لەبواری مافەكانی ئافرەتاندا ئاماژەی بەوەدا كە كۆمەڵگەی كوردەواری كۆمەڵگەیەكە زۆربەی دەسەڵاتەكان لەژێر كۆنترۆڵی پیاواندایە، لەبەر ئەوە پیاوان هەمیشە دەیانەوێت ئافرەت هیچ ڕۆڵێكی كارایان نەبێت، كوردستان دەشڵێت «لەبەر ئەوەی پیاوان هەموو دەستەڵاتێكیان بەسەر ژیانی كۆمەڵایەتیدا هەیە و هەموو بوارەكانی ژیانی كۆمەڵگەیان خستۆتە ژێر كۆنترۆڵی خۆیانەوە، بەهیچ شێوەیەك ئامادەنابن ئافرەت بێتە ناو مەیدانی كۆمەڵایەتی و ڕۆڵیان لەبەڕێوەبردنی ژیانی كۆمەڵایەتیدا هەبێت، چونكە كۆمەڵگەی ئێمە ئافرەتێكیان دەوێت بەتەواوی پابەندبێت بەهەموو قسەكانی پیاوەوە، هەر بۆیەشە ئافرەتی ئێمە لەو سەردەمەیە كە هەست دەكات كەشێكی باشی بۆ گونجاوە، هەوڵدەدات وەكو پیاو ڕەفتار بكات. خۆی لەو قاڵبە دەربێنێت كە سەردەمانێك بەهۆی ئەوەی ئافرەت بووە، بەچاوی زەعیفە سەیر كراوە». سەبارەت بەوەی كە كۆمەڵگە چ جۆرە ئافرەتێكی دەوێت، كوردستان وتی «پیاوان سنوورێكی دیاریكراویان بۆ ئافرەتان داناوە كە نابێت بەهیچ شێوەیەك ئەو سنوورە ببەزێنن، واتە سنوورێك كە هەموو هەڵسوكەوتە مێینیەكانی تێدابێت، ئەم توێژەرە پێیوایە كە پێویستە ئافرەتانی ئێمە بە هەموو توانایانەوە هەوڵبدەن هەموو جۆرە كارێك بكەن، بەڵام بەو مەرجەی وەكو ئافرەت بە هەستی ئافرەتانە كاربكەن چونكە غیرەی ئافرەتێك بۆ ئافرەتێكەوە وا دەكات لە كۆمەڵگە ئافرەتان شوێن پەنجەیان دیاربێت و سەركەوتووبن ئەم غیرەیەش سروشتیە لە هەموو ئافرەتێك هەیە كە جوانی بە ئافرەت دەبەخشێت.
دواتر رێباز ئیبراهیم قەڵادزەیی توێژەری دەروونی دەڵێت «كۆمەڵێك هۆكاری كۆمەڵایەتی هەن كە وا لەئافرەت دەكات وەكو پیاو ڕەفتار بكات لەمانەش:
• كە مێینە لەلایەن دایكیەوە توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت، هەوڵدەدات دووربكەوێتەوە لەدایكی و خۆی ساخبكاتەوە بۆ ڕەگەزی بەرامبەری، نزیكترین كەسیش كە پەنای بۆ ببات و لاسایی بكاتەوە باوكیەتی، كە بەردەوام هەوڵدەدات وەكو ئەو ڕەفتار بكات.
• بوونی ڕەچەڵەكی پیاوسالاری لەكۆمەڵگە هەر لەكۆنەوە كە پیاو بەبوونی هێز و قوەت ناسراوە كاتێك لەزۆربەی ئیش و كارەكانیش هاوشانی پیاو بووە بۆیە هەوڵدەدات بەجۆرێك خۆی بنوێنێت كە هێزی خۆی دەربخات لەڕووخسار و هەڵسوكەوتدا لایەنگری خێزان كۆمەڵگەش بۆ ڕەگەزی نێر كە بەمانەوەی پشت و هێزن بۆ نێرینە.
• لەجیهانی ئەمڕۆدا بەتایبەتی ئافرەت وەك ژێر دەستەو خزمەتكار و لاواز سەیر كراوە، بۆیە زۆربەی دەستدرێژیەكانیش لەڕووی جنسیەوە هەر بۆئافرەت بووە، هەندێ لەئافرەتان بۆ خۆڕزگاركردن لەمە خۆی وەك كوڕ دەردەخات.
• ئافرەت هەیە جۆرێك لەفزولی و لوتبەرزی پێوە دیارە و حەزدەكات وەك پیاو دەركەوێت و بەمشێوەیە خۆی دەربخات.
• هەندێك پیشەو كار هەیە جۆری جلوبەرگی ئافرەت رێگە نادات كە هەڵسوكەوت بكات، یاخود زۆرجار هەندێ جۆرە نەخۆشی دەروونی هەیە وا لە مرۆڤ دەكات هەوڵبدات لاسایی ڕەگەزی بەرامبەرەكەی بكاتەوە».