(فادیا سەعد) نێوێكی دیاری بواری نووسین و رۆمانە، لە دایكبووی شامە، بەڵام بەهۆی پیشەی باوكییەوە قۆناغی سەرەتایی و ناوەندی لە شاری (حمص)ی سوریا تەواو كردووە، دواتر لە دیمەشقی پایتەخت بەردەوامی بە خوێندن داوە تا گەیشتۆتە كۆلێژی (بازرگانی و ئابووری) بەڵام بەهۆی چالاكی لە بواری سیاسیدا بە ناچاری لە قۆناغی دووەمدا كۆلیژی جێهێشتووە. خانمی (فادیا) چالاكوان و داكۆكیكارێكی سەختی پرسی ژنان و مافەكانییەتی، دامەزرێنەری چەندین نێوەند و رێكخراوی ژنانە، هەروەها پشكداری لە كاری سیاسی و دامەزراندنی مونتەدا ئەدەبییەكانی سوریا هەیە، لە بواری نووسیندا جگە لە وتاری سیاسی و كۆمەڵایەتی ژمارەیەك رۆمانی چاپكراویشی هەیە لەوانە رۆمانەكانی (ما عدت أنا) (عشتار و المولود) جگە لە چیرۆك وەك رۆماننووسێكی داهێنەر ناوی رۆیشتووە (گوڵان) لە دیمانەیەكدا چەمكی شەرەف و ئیشكالیەتەكانی كەلتووری نامووس پارێزی لەگەڵی تاوتوێ كرد.
? كاتێك لە رۆژهەڵات باس لە چەمكی نامووس دەكەین دەبینین هەردەم هەوڵ دەدرێت تێكهەڵكێشی لە نێوان ئەو چەمكە بە مانا فراوانەكەی لەگەڵ رەوشت و كردرای ئافرەت بكرێ، واتا خێزان و خێڵ، كەرامەت و پێگەی كۆمەڵایەتیان بەنامووسی ئافرەت دەبەستنەوە، بەڕای ئێوە هۆكاری ئەمە چییە؟ چ تێڕوانینێكیشتان بۆ ئەو تێكهەڵكێشیە هەیە؟
- ئەمڕۆ سستەمی خێڵەكی لە رۆژهەڵات رووبەڕووی نەمان و لەناوچوون دەبێتەوە، ئێستا لەبێ هێزترین قۆناغەكانی مێژوویدایە، دەكرێ جەبروت و هێزی لەبن نەهاتووی خێڵ بە بەشێك لە رابردوو دابنێین. یان جوڵە و بزاوتی بە پەلەقاژێی مەرگ وەسف بكەین، بۆیە هەرچی لەتوانایدا بێ دەیگرێتەبەر لە پێناو بەردەوامیدان بە پێگە و توانای خۆی، كۆڵەگەی سستەمی عەشائیری پیاوسالارییە، لە بنەڕەتدا لەسەر حیسابی تواندنەوە و پاشماوەی "سستەمی دایكایەتی" هاتۆتە وجود، كەواتە سەیر نییە بۆ سستەمێكی لەو جۆرە بە هەموو شێوەیەك دژایەتی ئافرەت بكا و تەواوی خراپی و یان ئەوەی خۆی ناوی ناوە نەنگی و شورەیی بە باڵای ئەویدا شۆڕ بكاتەوە، وا بزانم ئێستا فاكتەرەكان دیارن و پێویست بە شرۆڤەی زیاتر ناكات.
? ئەمڕۆ لە رۆژگاری گلۆبالیزم و تەكنەلۆژیادا، زۆرێك لە تێز و چەمكە كۆمەڵایەتی و كەلتووری و ئابوورییەكانی رۆژهەڵات گۆڕانیان بەسەرداهاتوە، بەشێك لە سۆسیۆلۆژ و لێكۆلەرەوان پێیان وایە ئێمەی رۆژهەڵاتی پێویستمان بە تاریف و پێناسەی نوێی چەمكی نامووسە، ئەگەر وایە پێناسەی ئێوە چییە؟
- بەڵێ بە رواڵەت هەست بە پێشكەوتن و گۆڕان دەكرێ، بەڵام لەناوەڕۆكدا گۆڕان دروست نەبووە، ئێمەی رۆژهەڵاتی ئەوەندەی بە شتە ماددی و رووكەشەكەكان خەریكین ئەوەندە بایەخ بە كرۆك و ناواخن نادەین، بەڵێ باڵەخانە و تەلار و ماشێنی نوێ و پاركمان زۆرە، بەڵام ئەگەر ئەو لایەنە بە پێشڤەچوونی واری كۆمەڵایەتی و كەلتوورییەكە بەراورد بكەین دەبینین جیاوازییەكە ئاسمان و رێسمانە، میدیا و نێوەندە رۆشنبیرییەكان زۆر باس لە پێشڤەچوون و گۆڕانكاری دەكەن بەڕای من هێشتا ئەو قسانە وەك مەرەكەبی سەركاغەز ماونەتەوە، بە كورتی ئێمە تەنیا ئیدیعای پێشكەوتن دەكەین بەڵام لە واقیعدا پێشكەوتنێكی ئەوتۆ نابیندرێ مایەی باس كردن بێ، تۆ وەرە لایەنی كۆمەڵایەتی وەربگرە و لەسەر چەمكی شەرەف راگیری بكە، ئایا گۆڕانێك لەو دیوەدا دەبینی؟ ئایا هێشتا ئافرەتانی رۆژهەڵاتی ناكرێنە قوربانی كەلتووری نامووس پارێزی؟ چەندن ژمارەی ئەو كیژۆڵانەی ساڵانە بە بیانووی ناموس پارێزی رەجم و بەردباران دەكرێن؟ هەموو ئەو گفتوگۆ و مشتومڕەی لە پێناو ریفۆرم و كۆتایهێنان بە كەلتووری كۆنینەش دەكرێ نەیتوانیووە ئاوی مەنگ خواردووە بشلەقێنێ، گۆڕانكارییەكانی گۆڕانی ناڕەسەن، لەبارودۆخێكی ئاواشدا زەحمەتە بتوانین پناسەیەكی نوێی چەمكی نامووس بكەین.
? لای ئێمە پاراستنی نامووسی ژنان لە ئەستۆی پیاودایە هاوكات پیاو و خێڵ و بنەماڵە كەسایەتی و پێگەی خۆیانی لە شەرەفی ژنەكانیان دەبیننەوە، واتە گەر پیاو نەتوانێ پارێزگاری لە ژنەكەی بكات كۆمەڵگە وەك كەسایەتییەكی بێهێز حیسابی بۆ دەكات، لە كاتێكدا لە رۆژئاوا چەمكی شەرەف وابەستەی كۆمەڵە دەستەواژەیەكی دیكەی وەك (درۆ و دزیكردن و ..تاد) چۆن شرۆفەی ئەو دوو فاقیە دەكەن؟
- پیاو یان سستەمی نێرسالاری بەخستنەرووی ئەو تێزە هەوڵی شاردنەوە و پەردە پۆشكردنی خراپی و كەموكورییەكانی دەدات، هەروەها بە دیوێكی دیكەشدا ئافرەتی پێ ئیستغلال كراوە، واتە ژنان بوونەتە بەشێك لە هاوكێشەكە، ئەوان بێ ئەوەی ئاگادرابن لە پیاوان زیاتر بەشدارن لەبەردەوامیدان بەو رەوشە و جێگیربوونی.
? ئاسەوارە خراپەكانی ئەو راڤەكردنە هەڵەیەی نامووس لەسەر كۆمەڵگە بەگشتی و كەسایەتی ئافرەت بەتایبەتی چین؟
- ئاسەوارەكانی زۆر و قورسن هەمووكات لەگەڵماندا دەژین، هەرە دیارترینیان ئەو ژمارە زۆر و بێ شومارەی ئافرەتانە كە ماكینەی نامووسپارێزی دەیانكاتە قوربانی، بەهۆی تاوانی شەرەفەوە ساڵانە هەزاران منداڵ دایكیان لەدەست دەدەن، هەزاران كیژۆڵەی ناسك و شەنگیش لە بەهاری تەمەنیاندا كۆچی ئەبەدی دەكەن، تاوان جا هەر جۆرە تاوانێك بێ و لە ژێر هەر بڕوبیانوویەك بێ بەهۆیەوە كۆمەڵگە هاوسەنگی لەدەست دەدات، لە رووی سایكۆلۆژییەوە ئاسەواری ناڕاستەوخۆ لەسەر پێكهاتەی خێزان دروست دەكات، دەروون و لایەنی رۆحی و مەعنەوی تاك ئیشك و ژیان بڕاو دەكت، ئیرادەیەكی لەرادەبەدەری توندوتیژی بە تاوانكاران دەبەخشێ كە زۆر جار پەشیمانبوونەوەی بەدوادا دێ تا ئەو رادەیەی هەستكردن بە گوناه و تاوان وا لە تاوانبارەكە دەكات پەنا بۆ خۆكوشتن ببات.
? چۆن دەتوانین هەموو ئەو زوڵم و نا عەدالەتییە لەسەر ئافرەتان هەیە هەڵگرین، هەندێك دەڵێن لە رێگەی یاساوە هەندێكی دیكە هۆشیاركردنەوە و پەروەردە، بە گرنگتر دەزانن رای ئێوە چییە؟
- ئەگەر ئافرەتان خۆیان دەستپێشخەر نەبن و هەوڵی لابردنی ئەو زوڵم و ناعەعەدالەتییەی بەرامبەریان دەكرێ نەدەن، مەحاڵە هیچ یاسا و وارێكی یاسایی بەهانایان بێت، قودرەتی یاسا لە كۆمەڵگە موحافیزكارەكان قودرەتێكی دیاریكراوە، یاسا داری سیحری بەدەست نییە تا لە شەو ورۆژێكدا موعجیزە بخولقێنێ، شتێكی باشە گەر كار لەسەر هۆشیاری و پەروەردە بكەین، هەوڵی گۆڕینی كەلتووری دواكەوتوو بدەین، ئینجا كار لەسەر یاساكان بكەین، لەگەڵ هەموو ئەمانەش دەبێ ژنان چیتر بێ دەنگ نەبن هەوڵی شاردنەوەی ئەو تاوان و زوڵمە نەدەن كە بەرامبەریان دەكرێ.