پەیڕەوكردنی سیستمی (كۆتا) لەدانانی ژمارەی ژنان لەپەرلەمانی كوردستاندا
پرسی پشكداری ژنان لەژیانی سیاسی و بوارە جیاجیاكانی دیكەی ژیاندا نەك هەر لای خۆمان و كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكانی دیكەدا مایەی مقۆمقۆ و باسە، بەڵكو لەرۆژئاوا و كۆمەڵگە پێشكەوتووەكانیشدا جێگەی گەنگەشە و گفتوگۆیە، چونكە هێشتا لەهیچ پنتێكی دنیادا بەمانای یەكسانی تەواو ژنان هاوشێوەی پیاوان مافی بەشداری سیاسی و كاركردن و پشكداری لەبزاڤی كۆمەڵایەتی و ئابووری و...تد پێنەدراوە و پیاوان وەك (نیوەی كۆمەڵگە) حیسابیان بۆ نەكردوون، ئەوەتا بەپێی ئامارێكی نەتەوەیەكگرتووەكان رێژەی جیهانی ژنان لەپەرلەماندا تەنیا 15،2% ە، زۆرترین ئەو رێژەیەش لەوڵاتانی ئیسكەندەنافیایە، كە دەگاتە 39،7% لەئەمەریكاش دەكاتە 30،6% و لەئاسیاش 15،4%، بەڵام كەمترین رێژەی بەشداری ژنان لەوڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی تۆماركراوە، كە تەنیا 5،6%ە.
كاتێك باس لەبابەتی بەشداری سیاسی ژنان دەكەین پێویستە بەوردی جیاكاری لەنێوان دوو حاڵەتدا بكەین ئەویش حزوری ژنان لەشوێنی كاركردندا لەگەڵ حزوریان لەپەرلەمان و حكومەت و ناوەندەكانی سیاسیدا، واتە جیاكاریكردن لەنێوان ئافرەت وەك كاركەرێك لەگەڵ وەزیر و پەرلەمانتار، چونكە ئەمڕۆ زۆرینەی كۆمەڵگاكان بەشێوەیەك لەشێوەكان رێگەی كاركردنیان بەئافرەتداوە، بەڵام ئایا تاچەند قەبووڵیانە ژنان وەك پەرلەمانتار و وەزیر و سەرۆك حزب یان حكومەت ببینن؟ لەكوردستاندا كەم نین ژمارەی ئەو ئافرەتانیە فەرمانبەر یان مامۆستا و سەرۆكی فەرمانگە و پارێزەر و رۆژنامەنووسن یان لەكەرتی تایبەتدا كاردەكەن، بەڵام ئایا پشكداریان لەژیانی سیاسی و كاریگەریان لەبڕیارە گرنگەكاندا وەك پێویستە؟ ئایا هاوتای رێژە و توانایانە؟
ئەمڕۆ وڵاتانی جیهان سێ ئالیەت یان میكانیزمیان لەبەردەستدایە تا بەهۆیەوە ئافرەتان بخزێننە نێو شوێنی بڕیاردان و بەشداریان لەژیانی سیاسیدا پێبكەن، ئەوانیش بریتین لە:
یەكەم: پەیڕەوكردنی سیستمی (كۆتا) لەدانانی ژمارەی ژنان لەپەرلەماندا بێ حیساب كردن بەرێژەی ئەو دەنگانەی لەهەڵبژاردندا دەیهێنن.
دووەم: دانانی ژمارەیەكی بەرچاوی ژنان لەپۆستە ئیداری و وزاریەكاندا تا كۆمەڵگە لەسەر بەرپرسیاریەتی ئەوان رابهێندرێت و ئەوانیش توانای خۆیان بخەنەڕوو.
سێهەم: هەوڵدان بۆ گۆڕینی روانگەی كۆمەڵگە سەبارەت بەئیمكانیەت و توانای ئافرەتان لەكاركردندا، بێگومان ئەوەش پێوسیتی بەبەرپاكردنی شۆڕشێكی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و سیاسی هەیە و كاتی زۆری گەرەكە.
لەراستیدا رۆڵی ئافرەتان لەكۆمەڵگەدا و رادەی موساهەمەكردنیان لەبونیادنان و بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگەكەیان بەندە بەرادەی قەبوڵكردنی ئافرەت وەك كائینێكی سروشتی و كاملی دوور لەجیاكاری، ئەوروپیەكان هەر زوو پەیان بەو حەقیقەتە برد، بۆیە لەوێوە، لەكۆمەڵ دەستیان پێكرد، پلان و بەرنامەڕێژیان بۆ ئەوە كرد تاك و كۆمەڵ لەسەر یەكسانی و رەتكردنەوەی جیاكاریی رابهێنن، بۆ ئەمەش بەهەماهەنگی لەگەڵ بەرپاكردنی كولتووری یەكسانی رێگا و یاسای گونجاویشیان كۆنفێرم كرد، (لیسی گرۆنەر) ئەندام پەرلەمانی ئەوروپا و سەرۆكی لیژنەی مافی ئافرەتان و یەكسانی ژەندەری دەڵێت: ئێستا رێژەی خانمە پەرلەمانتارە لەپەرلەمانی ئەوروپا لە 30% زیاترە. ئەو رێژەیە لەپەرلەمانی هەندێك وڵاتی ئەندام لەیەكێتی ئەوروپا، خۆی لەنیوە دەدات، هەروەها باس لەوەش دەكات كە بوونی میساقێكی ئەوروپی دەربارەی مافە ئەساسییەكان لەنێویشیاندا مافی یەكسانی ژەندەری خزمەتێكی گەورەی بەپشكداری ژنان لەژیانی گشتی و ژیانی سیاسیدا كردووە.
ئەمەریكا و ئیسپانیا خودان تەجرەبەیەكی سەركەوتوون لەگەیاندنی ئافرەتان بۆ پۆستە حكومییە باڵاكان، ئەوەتا لەئەمەریكا (هیلاری كلینتۆن) و سیناتۆر و حاكمی ولایەتی ئەلاسكا (سارا پۆلین) دوو نموونەی دیاری حوكمڕانی سەركەوتوون، لەئیسپانیاش لەگەڵ گەیشتنی پارتی سۆشیالیستی چەپڕەو بەدەسەڵات ئێستا نیوەی وەزیرەكانی كابینەی ئەو حكومەتە ئافرەتن بەوەزیری بەرگرییشەوە، سەبارەت بەرێژەی حزوری ژنانیش لەپەرلەمانی سوید بەپلەی یەكەم و فینلەنداش بەپلەی دووەم دێت. لەسوێد ژنان نیوەی كورسییەكانی پەرلەمان پێكدەهێنن لەفنلەنداش رێژەیان دەگاتە 44%.
وڵاتی سوێد بەشاهێدی وڵاتانی دیكەی ئەوروپا نموونەیەكی یەكجار جوانی یەكسانی ژێندەری و بەشداری چالاكانەی ژنانە لەبڕیاردان و ژیانی سیاسیدا، سوێدییەكان هەر لەخۆڕا و بێ پلاندانان نەگەیشتوونەتە ئەو پێشكەوتنە سیاسی و كۆمەڵایەتییە گەورەیە، بەڵكو بەپێی هەوڵ و تەقەڵڵا ە میكانیزمێكی گونجاو توانیان ژنانی خۆیان بگەیەننە دەسەڵات، كە دەكرێ لەم خاڵانەی خوارەوە كورتی بكەینەوە:
- هاوبەشی چالاكانەی نێوان رێكخراوەكانی ئافرەتان و حزبە سیاسییەكان لەبواری داكۆكیكردن لەمافەكانی ژنان و یەكسانی ژێندەریدا.
- سەربەخۆیی ئابووری ئافرەتان هەنگاوێكی گرنگی بەشداریكردنە لەژیانی سیاسیدا و قودرەتی بڕیاردانیان پێدەبەخشێ.
- جیانەكردنەوەی پرسی ژنان لەكێشە و ئاریشەكانی كۆمەڵ و پشتگوێ نەخستنی.
- داڕشتنی بەرنامەیەكی پەرورەدەیی تۆكمە، كە هەر لەدایانگە و خوێندنی سەرەتاییەوە تا خوێندنی باڵا بگرێتەوە، تێیدا تۆوی یەكسانی رەگەزی و كولتووری یەكسانی لەنێو هاووڵاتیان بچێنێ.
- گۆڕینی پەیڕەو و پرۆگرامی پارتە سیاسییەكان بەشێوەیەك رێگە لەگەیشتنی ژنان بۆ بیرۆی سیاسی و پلە حزبیە گرنگەكان خۆش بكات.
- سەربەخۆبوونی رێكخراوەكانی ژنان و رزگاركردنیان لەوابەستەیی و پاشكۆیەتی.
هەرێمی كوردستان لەهەڵبژاردنەكانی 25ی تەمموزی رابردوودا بەپێی یاسا لەسەر هەر لیست و قەوارەیەكی سیاسی فەرزكرا كە رێژەی 30%ی پاڵێوراوانیان لەئافرەتان بن، بێگومان لەكابینەی حكومەتیشدا ژنان پشكیان دەبێ، ئێستا بەهۆی ئەم بڕیارەوە رێژەی پەرلەمانتارە ژنەكانی پەرلەمانی كوردستان نزیكەی 33% بێگومان ئەمە خاڵێكی ئیجابی و پێشكەوتووە، بەڵام بۆئەوەی ژنان بەشداری چالاك و كاریگەریتریان لەژیانی سیاسیدا هەبێ و بگەنە شوێنی بڕیار و لەنێو پارتە سیاسییەكانیشدا پلەی حزبی بەرز وەربگرن، هێشتا ئێمە لەسەرەتای رێگاكە داین و پێویستیمان بەكاری زیاترە و دەبێ سوود لەتەجرەبەی وڵاتێكی وەك سوێد و فینلەندا وەربگرین، بەڵام ئایا چۆن و بەچ پلان و میكانیزمێك دەگەینە ئەو ئامانجە؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە و چەندانی دیكە، هەفتەنامەی (گوڵان) چەند كەسێكی شارەزای لەو بوارەدا هێناوەتە قسەكردن.