دكتۆرە زەمیا ئەلروبەیعی، نووسەر و میدیاكارە، ئێستا وانەبێژە لەزانكۆی موستەنسڕییە لەبەغدا، هەروەها راوێژكاری راگەیاندنیشە لەكەناڵی ئاسمانی (الاتجاە). خانمی روبەیعی یەكێكە لەداكۆكیكار و چالاكڤانە دیارەكانی بواری بەرگریكردن لەمافەكانی ژنان، چەند بەرهەمێكیشی لەو بوارەدا پێشكەشكردووە، گوڵان لەدەرفەتێكدا چەند پرسێكی پەیوەست بەبەشداری ئافرەتان لەژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتیدا لەگەڵ وروژاند.
*هەندێك پێیانوایە ئافرەت تەنیا ئەوكاتە ئازادی تەواو بەدەستدێنێ كە دەگاتە لوتكەی هەرەمی دەسەڵات یان لەسەنتەری بڕیاردان نزیكە، بەڵام ئەوەی لەرۆژهەڵات تێبینی دەكرێ ئەوەیە كە دەسەڵاتی ژنان تەنیا بۆ جوانكردنی حوكمڕانی بەكاردێنێ، ئێوە چۆن لەم بۆچوونە دەڕوانن؟
- ئافرەت گەر ئازاد نەبێ ناگاتە دەسەڵات، پێویستە پێناسەیەكی دروست بۆ چەمكی (ئازادی) ئافرەت هەبێ، ئازادی مانای لادان و لەدەستدەرچوون نییە، مانای ئەوە نییە ژنان بەئارەزووی خۆیان حەزیان لەچی بێ بیكەن و پرەنسیپ و رێسای كۆمەڵایەتی و ئایینییەكان وەلاوە بنێن، ئازادی رۆشنبیری و هۆشیاریییە، دەبێ ژنان خودان دۆزێكی دیاریكراو بن لەژیانیاندا و لەپێناویدا خەبات و بەرخودان بكەن. مرۆڤ پیاو بێ یان ئافرەت ناتوانێ رێك و دروست مومارەسەی ئازدی بكات گەر خودان ئیدراك و هۆشیاری نەبێ، هەستكردن بەئازادی وا لەئافرەتان دەكات هاوسەنگی لەنێوان ماف وئەركدا بكەن، هەست بكەن ئەوانیش هێز و بیركردنەوەیان هاوتای پیاوانە و مرۆڤی پلە دوو نین، گەر بمانەوێ بگەینە لوتكەی دەسەڵات یان لەحوكمڕانی و بڕیاردا هاوبەش بین پێوسیتە كیان و كەسایەتییەك بەزانست و مەعریفە و هەستكردن بەبەرپرسیاریەتی دەوڵەمەند بكەین، بێگومان ئەمەش ئازادی راستەقینەیە، ئەو ئازادییەی ژنان لەكۆیلایەتی و سەرلەقاندن ئازاد دەكات.
* لەگەڵ ئەوەی بەشداری ژنانی كوردستان لەكاری سیاسی و تەنزیمیدا تا ئێستا پشكیدارییەكی لاوازە و ژنان نەگەیشتوونەتە پۆستی سەرۆكایەتی یان ئەندامیەتی مەكتەبی سیاسی حزبەكان، وەلێ سەرباری ئەمە ئەوان لەخولی ئێستای پەرلەماندا رێژەی 33% پێكدێنن، لەم روانگەیەوە بەمەزەندەی ئێوە ئەم بەشداریییە سیاسییە لاوازە بۆ نەبوونی دیموكراسییەت دەگەڕێتەوە یان پاسیڤبوونی ئیرادە و هۆشیاری لای ئافرەتان؟
- بەڕای من هۆكارەكە نە نەبوونی دیموكراسییە و نە لاوازی ئیرادەی ئافرەتان، گەر باس لەدیموكراسییەت بكەین دەبنین بەحوكمی یاسا و دەستووری هەمیشەیی دەرگای بەشداری ژنان لەكاری سیاسیدا واڵایە، سەبارەت بەهۆشیاری و ئیرادەش ئەوا زۆرینەی ئافرەتانی عێراق بەهەرێم و پارێزگاكانی دیكەشەوە خاوەن هۆشیاری و ئیرادەن، بۆیە گرفتی سەرەكی هزری سیاسی پارتەكانە، راستتر بڵێین شێوەی بیركردنەوەی پیاوانی سیاسەتە، ئەوان تەنیا بە مۆتۆ و دروشم بانگەشە بۆ بەشداری ئافرەتان لەسیاسەتدا دەكەن كەچی لەئەرزی واقیعدا هەوڵی پەراوێزخستنیان دەدەن، بێگومان ئەمەش وابەستەی ئەو ژێرخانە هزری و كۆمەڵایەتییەیە كە كەسایەتی تاكی رۆژەهڵاتی لەسەر بیناكراوە، بەڵام خۆشبەختانە گەلی عێراق دەمێكە شارەزای ئەو شێوە گەمەیە بووە، بۆ رزگاربوون لەو ئیشكالیەتە پێویستیمان بەكاتی زیاترە تا تۆوی هۆشیاری و باوەڕ بەخۆبوون لەناخی ئافرەتان بچێنین نەك ژنان لەرێگەی تەعین و لیستی دیاریكراو بگەیەنینە قوبەی پەرلەمان.
* هەنووكە لەكوردستاندا تێبینی حاڵەتێك دەكرێ كە ژنان لەپرۆسەی سیاسیدا یان لەبڕیارە كۆمەڵایەتییە چارەنووسسازەكاندا خاوەن بڕیار نین، پاشكۆ و سێبەری پیاوانن، چی پێویستە تا ژنان بەئیرادە و وەعییەوە لەبڕیاردان بەشداربن؟
- وەك پێشتر گوتم ژنان پێویستیان بەهۆشیاری زیاترە، پێوسیتیان بەوەیە پیاوان بڕوا بەتواناكانیان بكەن و دوو دڵی نەكەن لەرادەستكردنی كارو بەرپرسیاریەتی پێیان، لەكوردستان ژنان پێوسیتیان بەڕابوون و هۆشیاری هەیە، دەبێ بۆ پارتە سیاسییەكان بسەلمێنین لەوە بەتواناترن كە پێیان دەدرێت، ژنانیش هاوشێوەی پیاوان دەتوانن حوكمڕانی سەركەوتوو و چالاك بن، مێژووی مرۆڤایەتیش پڕیەتی لەنموونەی ژنە سەركردە سەركەوتووەكان، لەوانە (بەلقیس)ی حوكمڕانی (سەبا) و ژنانی سەردەمی بابلی و سۆمەرییەكان.
* لەپەرلەمان و نێوەندی رۆشنبیری كوردیدا پیاوانێك هەن یارمەتیدەر و پاڵپشتی دۆزی ژنان و مافەكانیانن، رۆڵی پیاوان و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان چۆن دەنرخێنن، ئایا لەكۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكاندا ژنان بێ پاڵپشتی پیاوان تاچەند دەتوانن بگەنە ماف و ئامانجەكانیان؟
- لەكۆمەڵگەی ئێمەدا ئەو پاڵپشتییە ئێجگار گرنگە، بێ یارمەتی پیاوان ماف وەدەستهێنان زەحمەتە، چونكە لای ئێمە ئەوان باڵادەست و خاوەن دوا بڕیارن، سەبارەت بەرۆڵی رێكخراوە نێونەتەوەییەكانیش لەبارودۆخی ئێستادا بەهۆی چەند ئیعتبارێك هێشتا وەك پێویست نییە، بەڵام زۆر دووریش نییە ئەو رۆژەی ژنان پێگەی راستەقینەی خۆیان وەدەستدێنن و قسەی ئەوان دەبێتە سەنگی مەحەك لەبڕیارداندا.
* وەك دەزانن یەكسانی و عەدالەتی راستەقینە تەرمۆمەتری پێواندنی دیموكراسییەتە، هەر حزب و كیانێك یان سیستەمێكی سیاسی بیەوێ دروست رابەرایەتی كۆمەڵگە بكات دەبێ رەچاوی ئەو پرەنسیپە بكات، لێرەوە دەپرسم چۆن دەكرێ بگەینە پەرەپێدانی سیاسیانەی دادپەروەری و یەكسانی؟
- دادپەروەری و یەكسانی لەسەر دەستی ئەو كەسانە بەرجەستە دەبێ كە باوەڕیان بەچاكە و خۆشگوزەرانی خەڵكی هەیە، دیموكراسییەت بەرهەمی پێشكەوتنی بیری مرۆڤایەتییە، هەر كۆمەڵگەیەك بیەوێت رێكوپێك یەكسانی و دادپەروەری بچەسپێنێ پێویستە یاسای تێیدا سەروەر بێ و لەشێوازی فڕوفێڵ و گەندەڵی دووربكەوێتەوە كە ناكۆكە لەگەڵ بنەما و پرەنسیپی دیموكراسییەدا، ئەمڕۆ كۆمەڵگەی عێراقی لەهەموو كاتێك زیاتر پێویستی بەحزب و كیانی سیاسی راست و خاوێنە، كە بە هێز و راستگۆیی خۆیان دەتوانن بگەنە دەسەڵات و دوورن لەفڕوفێڵ و گەمەكردن بەشعور و ئەقڵی خەڵكی.
* زۆرێك لەبزاڤ و رێكخراوەكانی ژنان لەرۆژهەڵات ئازادی ئافرەتان لەیەكسانبوونیان بەپیاوان دەبیننەوە، پێتوانییە پیاوانیش لەو جۆرە كۆمەڵگانە ئازاد و سەربەخۆ نین؟ ئایا ئەو مەسەلەیە مەسەلەیەكی شمولی گشتگیر نییە، پەیوەست نییە بەبارودۆخە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكە؟
- ژنان كاێك داوای یەكسانی دەكەن، مانای ئەوە نییە لەهەموو شتێك یەكسان بن لەگەڵ پیاوان، ئەوان گەرەكیانە لەڕادەربڕین و بەشداریكردن لەژیانی رۆژانە و لەرووی سیاسی و ئابوورییەوە هاوتای پیاوان بن، سەبارەت بەسەربەخۆنەبوون و چەوساندنەوەی پیاوانیش بەڵێ من لەگەڵ بۆچوونەكەی تۆم، بەڵام پێویستە ئەو پرسیارە لەخۆمان بكەین ئایا پیاوان لەلایەن كێ دەچەوسێندرێنەوە؟ ئایا ئەوە پیاوان نین كە هاوڕەگەزەكەی خۆیان سەركوت دەكەن؟ بێگومان هەر پیاوانن، بۆیە هاوڕام لەگەڵ پرسیارەكەت و منیش وای بۆ دەچم بەڵێ پرسی یەكسانی و ئازادی ژنان پرسێكی گشتی دانەبڕاوە لەبارودۆخی گشتی، گەیشتن بەدادپەروەری و یەكسانی پێویستی بەریفۆرمی تەواو هەیە.
* ئیرادەی ژنان لەكۆمەگە داخراوەكان ئیرادەیەكی لاوازە، ئەگەر لەنێوەندی خێزاندا كەمێك خودان راوبۆچوونی خۆیانبن، بەڵام ناتوانن ئەو ئیرادەیە بۆ هێز و بڕیار بگۆڕن، بەڕای ئێوە چەسپاندنی عەدالەت و یەكسانی بەسە بۆ گەیشتن بەپێشكەوتنی كۆمەڵایەتی یان مەسەلەكە پەیوەستە رۆشنبیری تاك و كۆمەڵ؟
- وەك پێشتر گوتم مەسەلەكە پەیوەندی بەڕادەی هۆشیاری و كولتووری كۆمەڵگاوە هەیە، چی لەیەكسانی و دادپەروەری بكەین ئەگەرهاتوو كۆمەڵ لەئەرزی واقیعدا بە چاوێكی كەم و بێ دەسەڵات تەماشای ژنانی كرد؟ كەواتە دەبێ كۆمەڵگە بەتایبەت ئەقڵییەتی پیاوان گۆڕانی بەسەردابكرێ، دەبێ لەمەودوا هەموو لایەك ئەو راستییە هەزم بكەن كە ئەو ئافرەتانەی گەیشتوونەتە پلەی زانا و توێژەر و مامۆستا و رۆژنامەنووس و ئەندازیار و.. تد كەسانێكن هاوشێوەی پیاوان خاوەنی هێز و ئیمكانیاتن، لەتوانایاندایە بەشدرای بەرەو پێشەوەچوونی ژیانی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی وڵاتدا بكەن.
* لەرۆژئاوادا ژیان خروشێكی دیاریان لەژیانی ئابووریدا هەیە و خاوەن سەرمایە و داهاتی خۆیانن، لەم روانگەیەوە تا چ ئاستێك سەربەخۆیی ئابووری كاریگەرە لەوەدەستهێنانی ئازادی؟
- لەرۆژئاوادا سستەمی ژیان جیاوازە، لەوێدا ژنان بەناچاری دەبێ كاربكەن و خۆیان بژیەنن، چونكە پیاواو ناچار كراوە خێزانەكەی بژیەنێ، بەڵام لای خۆمان بەهۆی عادات و تەقالیدی كۆمەڵ و حزوری بەرچاوی ئایین لەژیانی تاكدا ژیان و گوزەرانی ئافرەت لەئەستۆی پیاو دایە جا ئافرەت كار بكات یان نا، بێ دوو دڵی دەكرێ بڵێین ئەو سستەمە ئایینییە و كۆمەڵایەتییە لەخزمەتی ژنان دایە و ژنانی كۆمەڵگەی ئێمە پێچەوانەی ژنانی رۆژئاوا هەست بەئەمان و ئاسوودەیی دەروون دەكەن، بەڕای من ئەگەر ئافرەتانی ئێمە لەرووی ماددییەوەش سەربەخۆبن ئەوە نابێتە هۆی هەستكردن بەسەربەخۆیی مەعنەوی، چونكە سەربەخۆبوونی هەستێكی زاتییە گرێدراوی پێگەی مرۆڤە لەنێو كۆمەڵ و جۆری ئەو كار و خزمەتانەی پێشكەش كۆمەڵگەی دەكات، بۆیە هیچ كاتێك پارەو سامان ناتوانێ هەستی سەربەخۆبوون لەناخی مرۆڤدا بچەسپێنێ.