سازدانی: شوان تاڤينگ
خانمە نووسەر و روناكبیری لوبنانی مەروە كرێدیە، خانمێكی دیاری بواری داكۆكیكردنە لەمافەكانی ژنان، كرێدیە بەچالاكڤانێكی ناسراوی نێوەندی رۆشنبیری عەرەبیش هەژماردەكرێ، خانمی كرێدیە لەدایكبووی وڵاتی لوبنانە، توێژەرێكی دیاری واری ئەنترۆپۆلۆژیاشە، لەنەوەدەكانی سەدەی رابردووەوە حزوری بەرچاوی لەنێوەندی رۆژنامەگەری و ئەدەبی عەرەبیدا هەبووە. ناوبراو زانكۆی لوبنانی تەواوكردووە، ماوەیەكە وەك هاوكارێكی بەردەوام لەگەڵ چەند رۆژنامەیەكی كەنداو و گۆڤارێكی عەرەبی كاردەكات. ئەو خانمە سەرباری وتار و نووسینە رۆژنامەوانییەكانی دەستێكی باڵاشی لەشیعرنووسین و هونەری شێوەكاریدا هەیە و خودان چەندین توێژینەوەی ئەنترۆپۆلۆژییە، دیارترینیان (حوار الحضارات بین العقلیة دوغمائیة والعقلیة التواصلیة) و (الهویة و توق التمسك بالجذور)ە، هەفتەنامەی گوڵان بۆ شرۆڤەكردنی پرسی بەشداری ژنان لەكاری سیاسی و توندوتیژی ژێندەری ئەو گفتوگۆیەی لەگەڵ سازكرد.

ژن و دەسەڵات
* هەندێك پێیانوایە ئافرەت تەنیا ئەوكاتە ئازاد دەبێ كە دەگاتە هەڕەمی دەسەڵات یان لێوەی نزیك دەبێ، بەڵام لەرۆژهەڵاتدا زۆرینەی دەسەڵاتە سیاسییەكان ئافرەتان وەك ماكیاژ و رووكەشكردنی دەسەڵات بەكاردێنێن، رای ئێوە چییە سەبارەت بەم پرسە؟
- لەسەرەتادا حەز دەكەم ئاماژە بۆ ئەوە بكەم كە هەردەم چارەسەركردنی كێشە و بابەتەكانی ژنان بەو چاوە سەیركراوە كێشەگەلێكن تەنیا خودی ئافرەتان دەگرێتەوە و نەك هەموو كۆمەڵگە، لەراستیدا ئەوەش ئیشكالییەت و گرفتێكی جیدییە، كاتێك لەتەلەڤزیۆن و رۆژنامە و گۆڤارەكان یان بەهۆی سیمینار و كۆڕ و كۆنفرانسەكان تیشك دەخرێتە سەر پرسەكانی (یەكسانی- ماف- ئازادی) دەبینین ئەو باسكردنە قاڵب و شكڵێكی دووبارە و كۆنكرێتی وەرگرتووە هیچ ئیزافە و نوێكارییەك لەخستنەڕووی چارەسەرییەكاندا نابیندرێ، بێگومان ئەم حاڵەتەش بەشێوەیەك لەشێوەكان هێما بۆ ئەو فەوزا فیكری و پاشاگەردانییە رۆشنبیرییە دەكات، كە كایەی رۆشنبیری تێیكەوتووە، هاوكات هێماشە بۆ نەبوونی مەنهەجییەت لەشیكردنەوەی دیاردەكانی ژیانیان و دۆزینەوەی چارەسەریی بۆیان.
لەراستیدا ئەو فەلسەفە كۆمەڵایەتییەی كە بەهۆیەوە هەوڵی چارەسەركردنی ئێش و ئاریشەكانی ژنانی پێدەدەین لەبنەڕەتدا فەلسەفەیەكی سەقەت و هەڵەیە، فەلسەفەیەكە هەوڵی گواستنەوەی ئەو واقیعەی ئێستا بۆ واقیعێكی تاڵتر دەدات، واقیعێك كە ئافرەتان نەتوانن لەكۆیلایەتی رزگاریان ببێ، بەكورتی گەر بمانەوێ واقیعیانە و دووربینانە كێشەی ژنان بخەینەڕوو پێویستە لەچوارچێوەیەكی فراوانی ئینسانی- جیهانی گشتگیر بیخەینەڕوو لەئاریشەكانی دیكەی كۆمەڵی جیا نەكەینەوە.
* كەواتە بەپشتبەستن بەو واقیعەی ئاماژەت پێدا چۆن لەپرسی ئازادی ژنان دەڕوانی؟
- ئەگەر بمانەوێ باس لەئازادی ژنان بكەین پێویستە لەچوارچێوەی ئازادییە گشتییەكانی كۆمەڵەوە بۆ باسەكە بچین، چونكە ئەو توندوتیژی و چەوساندنەوەی ژنان دووچاری دەبنەوە تەنیا و تەنیا رەنگدانەوەی ئەو توندوتیژییەیە كە مرۆڤ بەگشتی رووبەڕووی دەبێتەوە، پیاوان بەدەست سەركوتكردنی دەسەڵاتەوە دەناڵێنن، زۆرێك لەچین و توێژەكانی كۆمەڵ دووچاری توندوتیژی رێكخراو یان نارێكخراو دەبن، گەر مەسەلەكە فراوانتر بكەین دەكرێ بڵێین ئەو دەسەڵاتە سەركوتكارانەی هاوڵاتییانی خۆیان دەچەوسێننەوە، ئەوانەی تریش بەجۆرێك لەجۆرەكان لەلایەن دەوڵەتە زلهێز و باڵا دەستەكان تووشی ترس و تۆقاندن دەبن، جا بەهۆی داگیركاری سەربازییەوە بێ یان سزای ئابووری و دیپلۆماسی. بۆیە دەڵێم، كێشەی ئازادی ژنان كێشەی ئازادی مرۆڤە، ئەوەی ئازادی لەخەڵك زەوتدەكات خۆشی ئازاد نییە، پیاوان مافی زەوتكردنی ئازادی ژنانیان نییە، هاوكات ئازادبوونی ئافرەت مانای كۆیلە بوونی پیاو ناگەیەنێ، كەواتە چارەسەری هاتنە دەرەوەیان لەبازنەی كۆیلایەتی ئازادی مرۆڤ بەندە بەڕادەی هۆشیارییەوە، ناكرێ لەكۆمەڵگەیەكی نائازاددا باس لەمافەكانی ژنان بكەین، ئەوكاتەی مرۆڤ بیر و هۆشی ئازاد دەبێ و هەست بەئینسانییەتی خۆی دەكات ئەوكاتە ئازادی ئافرەت و مافەكانی منداڵ دەبنە نۆرماڵ و ئاسایی.

ژن و كاری سیاسیی
* بەڕای ئێوە پشكداری لاوازی ژنان لەبواری سیاسەت و حوكمڕانیدا بۆ نەبوونی دیموكراسییەت دەگەڕێتەوە یان سستی ئیرادە و هۆشیاری ژنان؟
- بەشداری ژنان لەكاری سیاسیدا بەپشكدرای شكڵی ناكرێ، گەر ژنان لەناخدا ئازاد نەبن و هەست بەدووراییەكانی بوون و كیانی خۆیان نەكەن ئەوا هەر لەپاشكۆ و پەراوێزدا دەمێننەوە، گەر لەحوكمڕانیشدا بەشداربن بەشدارییەكی پاسیڤ و بێ ناوەرۆك دەكەن، هەروەها پەیوەندییەكی جەدەلیش لەنێوان نەبوونی دیموكراسی و بزربوونی ناسنامەدا هەیە، لەسسیتمە شمولیەكاندا چەمكی دەسەڵات گرێدراوی هەیمەنە و باڵادەستییە، كێ بەهێزە ئەو جڵەوی دەسەڵاتی لەدەستە، بێگومان بەهێز و باڵادەستەكانیش پیاوانن، لێرەوە ئاریشەی چەوساندنەوە و كۆیلایەتی سەرهەڵدەدا و ئاستی توندوتیژی پیاوان ژنان و منداڵان دەهاڕێ، بەڵام ئەگەر چەمكی دەسەڵات بریتی نەبێ لەباڵادەستی و هەیمەنە ئەوكات ئەو چەمكە واتای خزمەتكردنی مرۆڤ دەدات و دەسەڵات لەبری ئەوەی هۆكارێك بێ بۆ چەوساندنەوە و نارەحەتی دەبێتە هۆكاری خۆشگوزەرانی و ئازادبوون و كاری سیاسیش لەبازنەی قۆرخ كردن و تەحەكومەوە دەرباز دەبێ و ئامانجە ئینسانییە خزمەتگوارییەكەی خۆی دەپێكێ، لێرەدا ئەو پرسیارەی كە پێویستە لەخۆمانی بكەین ئەوەیە ئایا ئێمەی ژنان دەمانەوێ هەژموون و باڵادەستی پیاوان بەباڵادەستی ژنان بگۆڕینەوە؟ یان گەرەكمانە پەرە بەهۆشیاری مرۆڤ بەئاراستەی چەمكی (دەسەڵات) و (دەوڵەت) و (كاری سیاسی) بدەین؟
گۆڕینی هەژموون و باڵادەستی بەباڵادەستی كەسانێكی دیكە و گواستنەوەی بۆ ژێندەرێكی دیكە خزمەتی مرۆڤایەتی ناكات، گەر ئێمە بەو ئاراستەیە كار بكەین كەواتە هیچمان نەكرد، خاڵی گرنگ ئەوەیە ئێمە هەست بەئینسانییەت و بوونی خۆمان بكەین، هۆشی ئەوەمان هەبێ كە بەسروشت خودان مافی مرۆڤانەی خۆمانین و كەس بۆی نییە لێمان زەوت بكات، هەر بەو هەستەوەش دەتوانین چالاكانە لەدروستكردنی بڕیار و بڕیارداندا بەشداربین.
* بە چ پلان و نەخشەڕێگەیەك دەتوانین چارەسەری بەڵای توندوتیژی بكەین؟ ئایا ئەو مەسەلەیە تا چەند بەرۆشنبیری كۆمەڵگەوە پەیوەستە؟
- وەك لەسەرەتادا ئاماژەم پێدا توندوتیژی دیاردەیەكی كاتی لەناكاو نییە، یان دیاردەیەك نییە ناوچەیەكی دیاریكراو بگرێتەوە، بەڵكو كردارێكە پەیوەندی بەدووراییەكانی ناسنامە و بیركردنەوەی مرۆڤەوە هەیە، سیستمی پەروەردە و شێوازەكانی فێركردن لەرۆژهەڵات كۆمەڵگەی توندوتیژ بەرهەمدێنێ، توندوتیژی تەحەكوم بەنەستی گشتی كۆمەڵگە دەكات و هەر ئەویشە فەلەكی سیاسەت و ئابووری و كۆمەڵایەتی دەسووڕێنێ، بەكورتی توندوتیژی بەشێكە لەزەخیرەی ئایدیۆلۆژی و رۆشنبیری و تاك، خۆ دەربازكردن لێی پێویستی بە گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی و پەروەردەیی و فكری و رۆشنبیری هەیە.
* كەواتە روئیا و رێگەچارەی ئێوە چییە بۆ مرۆڤ (پیاوان بێ یان ئافرەت) ئەگەر بیەوێ بەئازادی بژیت؟
- ئەو ئاڵۆزیانەی كە كۆمەڵگەیان گیرۆدە كردووە وامان لێدەكەن بەشێوەیەكی جیاواز لەوەی لەسەری راهاتووین بیربكەینەوە، ئەمڕۆ رووداوەكان خوێناوی و خێرا رێدەكەن، وەك ئەوە وایە ئێستامان هیچ نەبێ و داهاتووش بوونی نەبێ، رۆژ دوای رۆژ دورایی و ململانێكانی نێوان تاك و تاك هەروەها تاك و كۆمەڵگە قوڵتر دەبنەوە و هێما و ئاماژەی ترسناكمان پێدەدەن، ترسێك پێویست بەهەڵوەستە و قووڵبوونەوە دەكات. با كەمێك لەو واقیعە تاڵ و ترسناكە دووربكەینەوە، بە نەست و لاشعوریمان كات و شوێنی ئێستامان جێ بهێڵین و كار بۆ بونیادی واقیعێك بكەین هاڕمۆنی و هاوئاهەنگ بێ لەگەڵ سروشتی مرۆڤ و بپرسین، چۆن دەتوانین خەون بەكۆمەڵگەیەكی پێشكەوتوو و هاوسەنگ ببینین؟
لەدەستدانی هاوسەنگی لەنێوان رۆح و ماددە یەكڕاست دەبێتە هۆكاری لەناوچوونی كۆمەڵگە، مامەڵەكردن لەگەڵ مرۆڤ لەسەر ئەساسی ماددە دوور لەلایەنە رۆحی و مەعنەوییەكە پێوەركردنی مرۆڤ تەنیا بەوەی كە لەڕووی مادییەوە چەند بەرهەمدێنێ، بێگومان دەبێتە هەرەسهێنانی كۆمەڵ، چونكە رۆح دوورایەتی بنەڕەتی لەدووراییەكانی پێكهاتەی مرۆڤ پێكدێنێ، فەرامۆشكردنی واتە فەرامۆشكردنی نیوەی كیانی مرۆڤە، بۆیە با رێز لەسروشت، گەردوون، سەرجەم كائینات و زاتی خۆمان بگرین، رێز لەئازادی رۆحمان بگرین و ساتێك لەو واقیعە تاڵە خوێناوییە دوور بكەینەوە، رووەو ئاسۆیەكی گەشی بونیادنراو بەپێشكەوتنی رۆحی و دەروونی و جەستەیی تاك هەنگاو هەڵێنین و دەرگەیەكی گەورە و فراوانیش لەبەردەم پێكەوەژیان و لێبوردەیی و داننان بەمافی خەڵكانی دیكە بكەینەوە.
ئەمڕۆ كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی سەرپشكە لەوەی كە بە چ شێوەیەك بژیت، رێگەی پێشكەوتن و خۆ نوێكردنەوە بگرێتەبەر یان خۆی لەنێو ململانێ و شەڕە نەپچڕاوەكان بتوێنێتەوە، گرتنەبەری رێگەی پێشكەوتن بەبێ ناخۆشی و برك و ژان نابێ، ئازارەكانی زۆر لەئازاری منداڵبوون دەچێ بەپلەی یەكەمیش گرێدراوی زانست و هۆشیاری و كولتوور و پەیوەندی مرۆڤەكان بەیەكتری و دواجار پەیوەندی مرۆڤ بەكائیناتەكانی دەوروبەرییەوە هەیە.
* لەوانەیە ئەو تێزەی تۆ تاڕادەیەك تێزێكی نادیار بێ، چونكە وەك دەزانن بەردەوام هەڵاواردن و جیاكاریی هەبووە و، ژن و پیاو وەك یەك تەماشا نەكراون؟
- مرۆڤ نێر بێ یان مێ مرۆڤێكە سەر بەگەردوونە، خۆگونجاندن لەگەڵ یەكە جیاوازەكانی گەردوون وای لێدەكات رێز لەمافی زیندەوەرەكانی دیكە بگرێ، راستە پێكهێنەرەكانی گەردوون لەشكڵ و ناوەرۆكدا جیاوازن و لەیەكدی ناچن، بەڵام بەو جیاوازییە جوانی و جووڵەیان بەگەردوون بەخشیوە و بەردەوام لەگۆڕاندان، ئەم حاڵەتە لەگەڵ دوو بەشە جیاوازەكەی مرۆڤیش (نێر و مێ) دەگونجێ، پێویستە ئەو جیاوازییە خاڵی بەهێزكردنی مرۆڤبوون بێ نەك هۆكاری چەوساندنەوە و باڵادەستی یەكێكیان لەسەر ئەوی دیكە.
* ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سەر بارودۆخی عێراق بەگشتی و كوردەكان بەتایبەتی و شرۆڤەیەك بۆ هەلومەرجە كۆمەڵایەتییەكە بكەین و رەوشی ژنان بخەینە بەر توێژینەوە و هەڵسەنگاندن، چۆن شرۆڤەی بارودۆخی هەنووكەیی ئەو ناوچەیە دەكەیت؟
- بەگشتی بارودۆخی عێراق زۆر جیاواز نییە لەبارودۆخی گشتی ناوچەكە، كڕۆكی ململانێ و ئاریشە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكانی ناوچەكانی هەر لەلوبنان و فەڵەستینەوە تا دەگاتە عێراق و ئەفغانستان لەنایەكسانیدا خۆی بەرجەستە دەكات، نەبوونی یەكسانی هەستی چەوساندنەوە دەچێنێ، لێرەوە توندوتیژی بەرهەمدێت، یەكسانی ئەو مەبدە ئەخلاقییەیە كە رێز لەمافەكانی مرۆڤ دەگرێ و رێگە نادات كەسێكی دیكە بەهەر برڕ و بیانوویەك بێ دەستیان بەسەردا بگرێت، بێگومان ئەو چەمكەش هەموو مرۆڤەكان بەجیاوازی (رەگەز و ئایین و رەنگی پێست و.. تد) دەگرێتەوە، كاتێك بمانەوێت یەكسانی بەرقەرار بكەین پێویستە هۆ و كەرەستەی دادپەرەوەرانە بەكاربهێنین، عەدالەت بەتوندوتیژی ناچەسپێ، پێویستە لەسەر كۆمەڵگەی كوردی و عێراقی خۆی بەكەرەستەی مەدەنیانە چەكدار بكات، یەكسانی تەنیا سزادانی كەسی تاوانكار و هەڵەكار نییە بەڵكو دۆزینەوە و دامەزراندنی دەزگایەكە رێگە لەدروستبوونی ناعەدالەتی بگرێ، هەربۆیە دەبینین ئەمڕۆ زۆربەی گەلانی ناوچەكە ئەگەر دووریش بن لەشەڕ و پێكدادانی سەربازی كەچی هەر هەست بەئاشتی ناكەن، چونكە هێشتا دیموكراسییەت و مافی مرۆڤ و یەكسانی لەناویاندا بزرە، ئیرادەی ئاشتی واتەی نەبوونی شەڕ نییە، بەڵكو هەبوونی عەدالەتە.