heta proseyi siyasî le 'êraqda (2005-2011) umêdî eweyi lê dekra, 'êraqêkî nwê le çwarçêweyi destûrekeyda bunyad binêt, hewlêr şwênî kobûneweyi tewawî hêze siyasîyekanî 'êraq bû bo pêkhênanî ḧkumetekanî 'êraq, bellam le dwayi newrozî sallî 2012we ke serok ms'ud barizanî be aşkra be hemû cîhanî rageyand: «'êraq berew dîktatoriyetêkî taze mil denêt û gelî kurdistan amade nîye beşêk bêt lew dîktatoriyete», îdî grjî kewte peywendîyekanî hewlêr û beẍda, şwênî pêkhênanî ḧkumetekanîş gwazirayewe bo naw mallî şî'e, bemeş proseyi şeraket le ḧkumet û proseyi siyasîda bo «kurd û 'erebî sunine û pêkhatekan» buwe şitêkî kartonî û, tewawî proseyi siyasî le layen hêze şî'ekanewe kontirroll kra.
diyare hêzî serekî le 'êraqda dwayi şî'e, herêmî kurdistane, layene şî'ekanîş baş deyanzanî ke herêmî kurdistan bew arasteye razî nabêt ke layene şî'ekan lenaw proseyi siyasîda hengawî bo helldegirin, boye le seretayi sallî 2014we beşe dahatî herêmî kurdistaniyan le budceyi 'êraq birrî, em hengaweyan bew amance bû ke guşarêkî gewreyi abûrî leser herêmî kurdistan drust biken û, naçarî biken be hemû hengawekanî layene şî'ekan razî bêt, bellam herêmî kurdistan bergeyi grt û neyhêşit sîstmî siyasî le herêmî kurdistanda bibête beşêk lew ladaneyi ke şî'ekan le proseyi siyasîyi 'êraqda drustiyan krdbû, raşkawanetir lojîkî serkrdayetîyi ms'ud barizanî twanî proseyi siyasîyi kurdistan lenaw ew çwarçêweyeda bparêzêt ke destûrî 'êraq boyi diyarî krduwe, bemeş raste êsta layene şî'ekan basî destûreke deken, bellam ciyawazîyi nêwan sîstmî siyasîyi 'êraq û herêmî kurdistan wek ciyawazîyi sîstmî siyasîyi «çîn û taywan» waye, herboye çon kes natwanêt le çwarçêweyi dû sîstmî ciyawazî «çîn û taywan» mezndeyi ewe bikat, peywendîyekanî «taybêyi û pekîn» keyi û çon asayî debêtewe, ewa kesîş natwanêt mezndeyi ewe bikat ke «keyi û çon» peywendîyekanî nêwan «hewlêr û beẍda» rêk dexirênewe û asayî dekrênewe.
ewca çon «ḧkumetî çîn» layi rûne ke ḧkumetî «taywan» destiberdarî sîstmî dîmukratîyi xoyi nabêt û milkeç nabêt bo sîstmî komonîstîyi pekîn, be heman şêwe «şî'ekanî 'êraq»îş layan rûne ke ḧkumetî herêmî kurdistan destiberdarî sîstmî dîmukratîyi xoyi nabêt û milkeç nabêt bo sîstmî «wîlayetî feqîhî», her boye çon komarî «çîn» be reftar û siyasetî îstifzazî mamelle legell «taywan» dekat, ewa beheman şêwe dewlletî «'êraq»îş be reftar û siyasetî îstifzazî mamelle legell herêmî kurdistan dekat.

lem rastewe ke serinc le peywendîyekanî nêwan « taybê û pekîn» dedeyin, ewa ew rastîyeman bo derdekewêt ke maweyi 50 salle lebrî eweyi le yektirî nzîk bibinewe, bellam ziyatir le yektirî dûr dekewnewe û çareserî kêşekanî nêwanîşiyan lebrî eweyi berew krdinewe biçêt, ziyatir berew daxirawtir deçn, em ḧallete le peywendîyi em 10 salleyi dwayî nêwan «hewlêr û beẍda»ş be dîdî dekrêt û, legell eweyi berdewam hewll û danustandin bo krdineweyi grêkwêreyi kêşekanî nêwaniyan bûnî heye, bellam leser erizî waqî' roj ledwayi roj kêşekan alloztir debin û ziyatir le yektirî dûr dekewnewe.
ḧkumetî herêmî kurdistan le maweyi çwar sallî kabîneyi heşitem, her le seretawe rûberruwî siyasetî birrînî budce lelayen ḧkumetî 'êraq buwewe û legell eweşda le maweyi çwar sall zor serkewtuwane îdareyi ew barudoxe sexteyi da, bellam le kabîneyi noyemda berinamekeyi bew core darrşit, bo eweyi wellamî ew prsiyare bo xellkî kurdistan û 'êraq aşkra bikat, ew prsiyareş ewe bû: aya kêşekanî nêwan «hewlêr û beẍda» kêşeyi herêmêke lenaw dewlletêkî fîdrrallîda, yan kêşeyi dû sîstme lenaw yek dewlletda? her boye legell destpêkî kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan, serokî ḧkumet serdanî beẍdayi krd bo eweyi koyi kêşekan le çwarçêweyi destûrda çareser bikrên, bellam leber eweyi hêze şî'ekanî 'êraq texteyi şetirencekeyan becêhêşituwe û birrwayan be yasayi gemeke nîye ke destûrî 'êraq rêkî xistuwe, ewa debînîn be şew degene rêkkewtin û be roj lêyi peşîman debinewe, herwek çon ber le hefteyek rageyendra ke herdûla leser prroje yasayi budceyi 2021 rêkkewtûn, bellam bo beyanîyekeyi peşîman bûnewe, em waqî'e ew rasterrêyeman pîşan dedat ke roj le dwayi roj «hewlêr û beẍda» ziyatir lêk dûr dekewnewe.


layenêkî dîke ke ḧkumetî «çîn» deyewêt ḧkumetî taywanî pê tawanbar bikat, beweyi nayewêt beşêk bêt le çîn, bellam rastîyekeyi eweye ḧkumetî «taywan» ta êsta be fermî nawî «komarî çînî nîşitmanî» negorriyuwe û be fermî her -komarî çînî nîşitmanî-ye, taywan bem siyaseteyi deyewêt be rayi gşitîyi cîhan billêt, kêşeyi «taybê û pekîn» leser ewe niye ke taywan nayewêt beşêk bêt le çîn, bellku kêşe serekiyeke eweye taywan nayewêt beşêk bêt le sîstmî komonîstoyi pekîn, em ḧallete le hewllekanî ḧkumetî 'êraq beramber herêmî kurdistanîş be raşkawî debîndrêt, beẍda hewll dedat wayi pîşan bidat ke herêmî kurdistan nayewêt beşêk bêt le 'êraq, bellam rastiyekeyi eweye herêmî kurdistan xoyi be şêweyekî arezûmendane ledwayi sallî 2003 binaxeyi bo 'êraqêkî fîdrrallî darşituwe û, prrojeyi dabeşkrdinî «desellat û dahat le 'êraqda» projeyekî kurdistanî buwe û 'êraqîyekan pêyi razî bûn, nek be pêçewanewe, boye kêşeyi «hewlêr û beẍda» leser eweye ke herêmî kurdistan nayewêt beşêk bêt lew sîstme siyasîyeyi ke le çwarçêweyi destûr hatuwete derewe. eger ew sîstme siyasîye bitwanêt bigerrêtewe bo naw çwarçêweyi destûr û bendekanî destûreke cêbecê bikat, ewa herêmî kurdistan kêşeyi legell beẍda nîye.
le ḧalletî lemcore ke lenaw yek dewlletda «dû ḧkumet» hebêt û, ḧkumetî nawend papend nebêt be destûrî wllatewe, ewa ḧkumetî duwem ke herêmêkî fîdrrallîye, natwanêt koyi sîstme siyasîyeke rast bikatewe, bellku teniya ewendeyi pê dekrêt parêzgarî le ḧkumetekeyi xoyi bikat le çwarçêweyi ew destûreyi desellatekanî rêkxistuwe, em ḧallete lewaneye bo herêmî kîbîk le kenedaş rast bêt, eger ḧkumetî kenda peşîman bibêtewe leweyi ke keneda dewlletêkî fîdrrallî her dû neteweyi «ferenisî û înglîzî» bêt, ewa kîbîk natwanît hemû sîstmî siyasîyi keneda rast bikatewe, bellam detwanêt le çwarçêweyi destûrî keneda sîstmî siyasîyi herêmî kîbîk bparêzêt.
êsta sîstmî siyasîyi herêmî kurdistan le berdem heman kêşedaye legell ḧkumetî nawendî 'êraq, çunike ḧkumetî 'êraq be ḧukmî eweyi heta êsta be fermî paşekşeyi le destûreke nekrduwe û, le zor ḧalletda bo perdepoşkrdinî reftarekanî pena bo hendêk birrge û madideyi destûreke debat, ewa sîstmî siyasîyi herêmî kurdistanîş bepêyi ew destûre detwanêt dîfaktoyekî yasayî drust bikat, bellam natwanêt koyi sîstmî siyasîyi 'êraq rast bikatewe, herweha naşitwanêt ew kartane ledestî ḧkumetî nawend derbihênêt ke bo guşar xistine ser kurdistan bekariyan dehênêt, lem ḧalleteda sîstmî siyasîyi herêmî kurdistan debête feriz leser ke bedwayi kartî bedîl û siyasetî pşitibexobestinda bigerrêt, eger lem proseyeda serkewtû bû, ewa ew dîfakto yasayiye hengaw berew dîfaktoyekî siyasî û yasayî helldegrêt û komellgeyi nêwdewlletîyş rêzî degrêt.


leser em binemaye eger seyrî siyaset û stiratîjiyetî kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan bikeyin, debînîn le çendîn ruwewe hengawî başî bew araste birriywe ke kêşeyi herêmî kurdistan û 'êraq ewe nîye ke kurdistan nayewêt beşêk bêt le 'êraq, bellku kêşe serekîyeke eweye ke nayewêt beşêk bêt lew sîstme siyasîyeyi ke destûrî 'êraqî pêşêl krduwe û le dereweyi binemakanî destûr geme siyasîyeke berrêwe debat, bo emeş dekrêt amaje be çend layenêk bikeyin:
1- ḧkumetî herêmî kurdistan be pêdagrîkrdinî bo çareserkrdinî kêşekanî «hewlêr û beẍda» le çwarçêweyi destûrî 'êraq, eweyi selmand ke reftar û siyasetî îstifzazîyane û birrînî budceyi kurdistan, peywendî be ḧzbêkî siyasî, yan kesayetîyekî şî'eyi 'êraqewe nîye, bellku eme siyaset û stiratîjiyetî bîrkrdineweyi şî'eyi 'êraqe bo koyi sîstmî siyasî le 'êraq û hewlldane bo milkeçpêkrdinî herêmî kurdistan bo ew sîstme siyasîyeyi şî'eyi 'êraq mebestiyane.
2- layene siyasîyekanî şî'e mebestiyan bû be biyanûgirtinyan be herêmî kurdistan, kêşe nawxoyiyekanî xoyan henardeyi derewe biken û be herêmî kurdistan perdepoşî biken, bellam siyasetî nerm û lojîkaneyi herêmî kurdistan em berreyeyi le jêr pê derhênan û êsta şeqamî siyasîyi şî'eyi 'êraq geyşituwete ew qena'eteyi ke ewaneyi êsta le 'êraqda desellatdarin û beniyazn her le desellatîşda bmêninewe, dewlletmedar nîn û natwanin wllat berrêwe berin, her boye proseyi siyasî le 'êraqda, êsta le hemû katêk ziyatir le jîr metirsîyi cdidîdaye.


3- layene şî'ekanî 'êraq heta êstaş le hewllî ewedan be guşarî birrînî budceyi herêm, sîstmî siyasîyi herêm bigorrin û naçarî biken ke teslîmî îradeyi şî'ekan bêt, bellam ḧkumetî herêm be rageyandinî eweyi ke detwanêt «her 30 roj carêk mûçeyi fermanberan bidat, bepêyi ew dahateyi le berdestiyetî», twanî gelî kurdistan qena'et pê bihênêt ke hokarî serekî bo birrînî budceyi kurdistan bo şkandinî şkoyi herêmî kurdistane, nek pabendinebûnî herêm be destûrî 'êraqewe», em qena'eteyi gelî kurdistan be ḧkumetekeyi xoy, xerîke ew karteş le destî beẍda derbihênêt û netwanêt ziyatir yarî be qûtî xellkî kurdistan bikat.
4- wellamdaneweyi nerm û hêminaneyi ew reftar û siyasete îstifzazîyaneyi ke beşêk le layene şî'ekan beramber herêmî kurdistan piyadeyi deken, buwete hokarî eweyi ke pşitiywanî û sozêkî gewreyi nêwdewlletî bo herêmî kurdistan drust bibêt, herwek çon lekatî hêrşe rokêtîyekanî mangî rabrdû bo ser hewlêr bînîman û kardaneweyi nêwdewlletîşman bînî û, karîgerîyi ew kardaneweyaneş peyamêkî zor raşkawane bû bo hemû layek be taybetî ew layenaneyi ke deyanewêt be siyasetî îstifzazî û karî têkderane, herêmî kurdistan dûçarî siyasetî hellçûn û kardaneweyi nalojîkane biken.


le dumahîyi em dêrraneda, dekrêt amaje be gorranikarî le zimanî ew wtuwêjane bikeyin ke le mîdiya û kenallekanî telefziyon bo tawtwêkrdinî peywendîyekanî hewlêr û beẍda be zimanî 'erebî dekrên, ew gorranikarîyeş eweye: katêk bas le kêşekanî nêwan hewlêr û beẍda dekrêt, wek eweye bas le kêşeyi nêwan dû dewllet bikrêt, nek kêşeyi nêwan herêmêk û sîstmêkî fîdrrallî le naw yek dewlletda.