Hiywa Eḧmed mstefa endamî mektebî siyasîyi partî dîmukratî kurdistan: giringe hêze siyasîyekanî kurd le sûriya be lojîk barudoxî êstayi nawçeke bixwêninewe û, hewll biden yekrrîzîyi xoyan bparêzn û xoyan le aydiyolojiyayi pekeke dabmallin

 

hiywa eḧmed mstefa endamî mektebî siyasîyi partî dîmukratî kurdistane û berprsî mektebî rêkxistinî parêzgayi kerkûk – germiyane, le bazneyi gftugoyi emcareda «derhawîşitekanî kewtinî rjîmî esed û akamekanî leser herêmî kurdistan û 'êraq», zor be waqî'î û raşkawane leser gorranikarîyekanî em dwayiye le rojhellatî nawerrast hellwesteyi krd û bemcore dîduboçûn û pêşniyarekanî xisterrû:

 

 

kobûneweyi em hemû destebijêre siyasîye leser astî herêmî kurdistan û 'êraq û wllatanî dewruber lem holleda, manayi eweye ew prse giringe «derhawîşitekanî kewtinî rjêmî esed û akamekanî leser herêmî kurdistan û 'êraq» ewe pîşan dedat, ke gorranikarîyekanî em dwayiye le rojhellatî nawerrast ke kewtinî rjêmî esedî be dwada hat, eme manayi eweye gorranikarîyekan teniya kewtinî «rrjêmî esed» nîye, bellku zncîreyek gorranikarîyi pêşbînî nekrawn û lewaneye gorranikarîyi dîkeş be dwayi xoyda bihênêt û hendêk le wllatan behêz debin û hendêk le wllatanîş lawaz debin, emeş sertaserî nawçeke bigirêtewe, be herêmî kurdistan û 'êraq û turkiya û êranîşewe, lemeş ziyatir lewaneye leser astî mezihebigerayî û fîkrîş gorranikarî be dwayi xoyda bihênêt.

dewlletî sûriya wek yekêk le kollege serekîyekanî bereyi mqawemeyi îslamî şî'î le nawçeke le qellem dedra, raste serokekeyi «beşar esed» 'elewî bû, bellam rjêmekeyi îslamîyi şî'e nebû, bellku ḧzbî be's lewê desellatî bedestewe bû. em ḧzbel sûriya mêjûyêkî dûr û drêjî heye û, rjêmekeş le seruwî niyu sedeye le desellatdaye, lem mawe dûr û drêjeda ḧzbî be's le serdemî ḧafz esed û dwatirîş le serdemî kurrekeyi (beşar esed) be agr û asin ḧukmirranîyi ew wllateyan krduwe. azadî û dîmukratî û freḧzbî bûnî nebuwe, rêz le mafekanî mirov negîrawe û eweyi gumanî eweyi lêkrabêt ke dijî ew rjêmeye, le zîndanekan bend krawn û be drrendetirîn şêwazî namirovane eşkence drawn. her boye eger teniya seyrî dîmenî zîndane şkawekanî sûriya bikeyin, ke çon ew xellke bêtawananeyi lêhatine derewe, degeyine ew qena'eteyi ke kewtinî rjêmî esed cêgeyi xoşḧallîye bo hemû mirovayetî û bo tewawî nawçekeş.

rûxanî ktuprr û xêrayi rjêmî esed, ewe pîşan dedat, ke em rjême pşitî be gelekeyi xoyi nebestuwe û hewllî nedawe kar bo berjewendîyi gelî sûriya bikat, her boye wek bînîman supakeyi pşitî têkrd û şerrî bo nekrd û, eger wayi nekrdaye, lewaneye beşar esed ew karesateyi beserda neyet û le wllatekeyi xoyi hellinedehat.

bo êstayi sûriya, giringe hemûman rêz le îradeyi gelî sûriya bigirîn û hawkariyan bîn, bo eweyi be zuwîyi qonaẍî raguzer têperrênin û destûrêkî nwê bo sûriya dabinên û xoyan çarenûsî xoyan diyarî biken.

ewaneyi êsta le dîmeşq desellatiyan grtuwete dest «heyeyi teḧrîrî şam», le destpêkewe hewlliyan dawe, be corêk be kraweyî û lojîk peyamekanî xoyan araste biken, le nawyanda sebaret be maf û nasinameyi kurdî sûriya, eger leser em arasteye berdewam bin û rêz le mafî koyi netewe û ayîne ciyawazekanî sûriya bigirin û, lemeş giringtir le nûsîneweyi destûrî tazeyi sûriyada mafî têkrrayi pêkhatekan biçespênrêt, betaybetî mafî gelî kurd le sûriya, ke heta êstaş le sûriya wek hawullatî seyr nakrên û hemû mafekaniyan pêşêl krawe.

zor giringe brayanman «gelî kurd le sûriya» mamelleyekî lojîkane legell em gorranikarîye biken û bîkene derfetêk û sûdî lêwerbigirin, emeş bewe dekrêt têkrrayi hêze siyasîye kurdîyekanî sûriya wek «hêzî sûriyayi dîmukrat, enekese, peyede» legell koyi hêze kurdîyekanî sûriya xoyan le tewqî aydiyolojiyetî ḧzbî derbaz biken û, berjewendîyi gelî kurdî sûriya bixene seruwî berjewendîyi teskî ḧzbayetîyewe. zor giringe waqî'î êstayi rojawayi kurdistan ke debête rojhellatî sûriya be wrdî hellwesteyi leser bikrêt. cugrafiyayi em nawçeye bew coreye ke sinûrêkî berfrawanî legell turkiya heye, boye debêt diyalog legell turkiya biken û bzanin çon peywendîyekanî xoyan legell ew wllate rêk dexenewe, lebereweyi turkiya yekêke lew wllataneyi ke hemû kat detwanêt kêşe bo sûriya be gşitî û bo kurd betaybetî drust bikat.

giringe hêze siyasîyekanî kurd le sûriya be lojîk barudoxî êstayi nawçeke bixwêninewe û, hewll biden yekrrîzîyi xoyan bparêzn û xoyan le aydiyolojiyayi pekeke dabmallin. debêt ew rasîtiye leberçaw bigirîn, ke eger heta êsta bo şerrî dijî tîrorîstanî da'ş, bayex be hêze kurdîyekanî sûriya drabêt, ewa êsta barudoxêkî dîke hatuwete pêşewe û lewaneye ew bayexdane gorranikarîyi beserda bêt û giringe xoyan legell ew gorranikarîye tazeye biguncênin.

lêdwanekanî em dwayiyeyi eḧmed şer' ke cext lewe dekatewe, gelî kurd beşêkî serekîyi gelî sûriyaye, cêgeyi dllixoşîye, hawkat peyamî serok barizanî leser em qsaneyi eḧmed şer', manayi eweye demanewêt sûd lew derfete werbigirîn ke bo gelî kurdî sûriya hatuwete pêşewe, bo eweyi be zimanî diyalog û danustandin mafekanî gelî kurd le sûriyayi taze biçespênrêt.

ême le 'êraqda be hemû pêkhatekanewe (kurd, 'erebî sunine, 'erebî şî'e û pêkhate ciyawazekanî dîke), debêt ayindeyi wllatî xoman leber çaw bêt. le êstada ke desellatî siyasî le destî şî'edaye be ḧukmî zorîne, debû serkrdayetîyi siyasîyi hêze şî'ekan ke beşêkî zoriyan le xebatî opozsiyonda legell hêzî pêşmerge leyek sengerda bûn û, pêkewe xebatman krd le dijî rjêmî be's û sedam ḧusên, bedaxewe beşêkiyan ke geyşitine desellat mêjuwî ew xebate hawbeşeyan le bîr xoyan brdewe û mamelleyekî drustiyan legell kêşeyi kurd û 'erebî sunine nekrd, emeş buwe hokarî eweyi corêk le bêmtmaneyî lenaw proseyi siyasî bête arawe û ziyan be dûbare bunyadinaneweyi ew 'êraqe nwêye bigeyenin, ke hemû layek umêdman bo dexwast.

bo eweyi 'êraq le prîşkî em şerr û gorranikarîyane bparêzîn, başitirîn rêge eweye hemûman bigerrêyinewe bo pabendbûn û cêbecêkrdinî ew destureyi ke lesallî 2005 gelanî 'êraq dengiyan pê dawe. eweyi êsta le sûriya deguzerêt, debêt ême bîkeyine pendêk û sûdî lêwerbigirîn. debêt birriyarî şerr û aşitî bigêrrînewe bo destî damezirawe şer'îyekanî dewllet û çîdîke rêge nedeyin, çend grûpî mîlîşiyayî çekdar, yarî be çarenûsî em wllate biken.

bo êstayi barudoxî siyasîyi 'êraq, katî eweye rêge nedeyin destî derekî arasteyi proseyi siyasîyi ême diyarî bikat. debêt 'êraqîyekan be «kurd û 'ereb û tewawî pêkhate ciyawazekanewe» yekdeng û yekrrîz bin, bo eweyi dûbare proseyi siyasî em nîşitmane rêk bixenewe û, ḧukmirranîyekî drust piyade bikrêt, ke çîtir lem wllateda yektirî nexwêndinewe û yektirî qbûllinekrdin nemênêt û, hemûman pabendî destûrekeyi xoman bîn, bo eweyi komellgeyekî dîmukrasî bew core bête arawe ke tiyayda tewawî mafekanî mirov parêziraw bêt, jêrxane giringekanî dewllet be şêweyekî ptew bunyad binêtewe, bo eweyi hawullatiyanî 'êraq be astêk xizimetguzarîyan pêşkeş bikrêt, ke şaysteyane.

êsta lenaw proseyi siyasîyi 'êraqda corêk le nahawsengî heye. wayi debînm hemû layek pêwîstî be bexodaçûnewe heye. debêt be şêweyekî nîşitmanî û 'êraqîyane bîr le çarenûsî em nîşmane bikeyinewe, bo emeş be dûrî nabînm ke debêt paktêkî nîşitmanî lenêwan tewawî hêze siyasîyekan û pêkhate ciyawazekanî em wllate grê bidrêt û, cext leser ewe bikrêtewe, destûrî 'êraq wek eweyi gelanî 'êraq dengiyan leser dawe, cêbecê bikrêt û her leber roşnayî madidekanî ew destûreda kêşekanî xoman çareser bikeyin.

le kotayîda demewêt cext leser ewe bikemewe, ke berjewendîyi hêze derekîyekan lem nawçeye berdewam gorranikarî beserda dêt û hergîz natwanrêt wek fakterêkî yeklakerewe pşitî pê bibestirêt. eger serinc le barudoxî sûriya bideyin, debînîn hêzêkî gewreyi wek rûsiya hatibuwe sûriya bo eweyi rjêmî esed bparêzît, bellam katêk barudoxeke gorranikarî beserda hat, wek bînîman pşitî le rjêmî esed krd. herweha êran ke çendîn salle hêz le dewrî rjêmekeyi esed kodekatewe, ewanîş pşitiyan le esed krd û be teniya hêşitiyanewe, heta beşar esed naçar bû, hellbêt û wllat becê bihêllêt. hokarî hemû em şkstaneyi esed ewe bû, pşitî be berjewendîyi ballayi gelî sûriya nebest û pşitî be hêzî derekî best, serencamîş hêzî derekî be cêyan hêşit û kes friyayi nekewt.

eweyi taybete be çarenûsî brayanman «gelî kurd le sûriya», eweye ke debêt zor be başî barudoxî siyasîyi êstayi nawçeke û hawsengîyi hêz le sûriyayi dwayi em gorranikarîyane bixwêninewe. bûnî hêzekanî pekeke û serkrdayetîyi qendîl le rojawayi kurdistan yarîkrdine be çarenûsî rojawa, boye eger hêzekanî sûriyayi dîmukrat ke beşî here zoriyan kurdî sûriyan, xoyan le pekeke ciya nekenewe, ewa hemû kat eme debête kartêk bo eweyi supayi turkiya hêrş bikate ser rojawa û metirsîyan leser drust bikat. boye debêt karî serekîyi mîdiyayi kurdistan ewe bêt, ke prsî ciyakrdineweyi çarenûsî kurdanî sûriya le gell pekeke bikate prsêk û rayi gşitîyi bo drust bikat û, rêge nedat ew derfeteyi le sûriya hatuwete pêşewe gelî kurdî sûriya le destî biden.

layenêkî dîke ke peyweste be seqamgîrîyi tewawî nawçeke, eweye ke le rojawayi kurdistan çend xêwetge hen wek xêwetgeyi «holl û roj» kewek amajeyan pêkra, ziyatir le 50 hezar kesiyan têdaye û be krokî rêkxirawî tîrorîstîyi da'ş dadenrên, eger em dû xêwetgeye asayşiyan neparêzirêt û xellkekeyi nawî berrella bikrên, emane dûbare debinewe be metirsîyekî gewre bo dûbare serhelldaneweyi rêkxirawî tîrorîstîyi da'ş hem lenaw sûriya û hemîş le 'êraq û herêmî kurdistan.

be şêweyekî gşitî rûdaw û gorranikarîyekanî em dwayiye le sûriya ke be kewtinî rjêmî esed kotayî pêhat, wek werçerxanêkî erênî dexwêndrêtewe bo tewawî nawçeke, eger be lojîkane mamelleyi legell bikrêt. bo 'êraq zor giringe rêge nedat, grûpe çekdarekan le naw 'êraqewe hêrş bikene ser wllatanî dewruber û biyanû biden be destewe bo eweyi 'êraq lem şerrewe têwe biglênin, bo kurdanî sûriyaş derfetêk hatuwete pêşewe, bo eweyi be mafekanî xoyan bigen, bellam zor giringe hemû yek rîz û yek hellwêst bin û xoyan le tewqî aydiyolojiyayi pekeke bênine derewe.