zorêk le şrovekaran bangeşeyi ewe deken ke legell hellkşanî hêzî çîn û hellbijardinî serokî emerîkî, donalld tirempda, ewa sîstmî lîbrallî nêwdewlletî kotayî hatuwe. bellam eger co baydin şkst be tiremp bhênêt le hellbijardinekanî mangî tşrînî duwemda, aya pêwîste hewllbidrêt dûbare em sîstme zîndu bikrêtewe? renge wellameke nexêr bêt, bellam pêwîste bigorrdrêt be sîstmêkî dîke.
û rexinegran leser heqn katêk amaje bewe deken ke sîstmî emerîkî le dwayi sallî ١٩٤٥, be radideyekî gewre sîstmêkî cîhanî û lîbrallî nebû. leber eweyi em sîstme ptir le niyweyi cîhan ( kutleyi yekêtî soviyet û çîn)î le xonegrtibû, herweha çendîn dewlletî serkutkarî le xogrtibû. û hemîşe ziyaderrewî dekra le baskrdinî hejmunî emerîka. legell eweşda, pêwîste behêztirîn dewllet rollî serkrdayetî bibinînêt le drustkrdinî sûdî gşitî cîhanîda, egerina em hêze bûnî nîye û ew kate emerîkîyekanîş grftar debin. em petayeyi êsta nmûneyeke lem bareyewe. û pêwîste amancî waqî'bînaneyi îdareyi baydin drustkrdinî dameziraweyi nêwdewlletî frelayen û binyatinraw leser yasa bêt, ewîş le pênaw çareserkrdinî çendîn prsî ciyawazda. prsiyareke eweye aya çîn û rusiya razî debin be beşdarîkrdin? le miyaneyi sallanî newetekanî sedeyi bîst û deyeyi yekemî sedeyi bîst û yekda, hîç yekêk lem du wllate neyantwanî parsengî hêzî emerîka bin, û emerîkaş serwerî pêşêlkrd le pênawî beha lîbrallîyekanda. ewebû emerîka be bê rezamendî encumenî asayş, sirbiyayi borduman krd, 'êraqî dagîrkrd, herweha pşitiywanîkrd le birriyarî komelleyi gşitî ser be netewe yekgrtwekan le sallî ٢٠٠٥da, ke desteberî berprsiyarêtî parastinî ew hawllatîyane dekat ke ḧkumetekaniyan be çeşnêkî weḧşiyane mamelleyan legellda deken- û emeş pasawêk bû ke emerîka le sallî ٢٠١١ bekarî hêna bo bordumanikrdinî lîbiya be biyanwî parastinî hawllatîyanî benẍazî. rexinegran em tomare be lutiberizî emerîka le dwayi şerrî sardewe wesf deken- rusiya û çînîş hestiyanikrd hellixelletênrawn, be taybetî katêk destêwerdaneke be serkrdayetî nato le lîbiya buwehoyi gorranî rjêmeke- bellam bergrîkaran be peresendinî siruşitî yasayî nêwdewlletî miroyî wesfiyan krd. be herḧall, geşeyi hêzî çîn û rusiya sinurêkî tundtiryan bo destêwerdanî lîbrallî drust krd.

çî mawetewe? rusiya û çîn pêdagrî deken leser pêwerî serwerî ke le mîsaqî netewe yekgrtwekanda çespênrawe, ke be behoyewe dewlletekan detwanin tenha şerrî bergrî le xoyan biken, yan be rezamendî encumenî asayş em kare biken. be çeşnêk le sallî ١٩٤٥ewe, be degmen nebêt le rêyi bekarhênanî hêzewe xakî dewlletî drawsê destî beserda negîrawe, û katêkîş eme ruwîdabêt ewa szayi prr têçûnî hebuwe ( herwek eweyi ruwîda katêk rusiya le sallî ٢٠١٤ durgeyi krêmiya krde beşêk le wllatekey). leweş ziyatir, zorcar encumenî asayş molletî dawe be billawkrdineweyi hêzekanî aşitîparêz le wllate naseqamgîrekanda û hawkarî siyasî sinurî bo billawkrdineweyi çekî komellkuj û muşekî balîstî dana. û hêşita ew rehendeyi pşitiywanî le sîstmî binyatinraw le yasakan dekat, giringiyekî yeklakereweyi heye.
eweyi peywest bêt be yasakanî peywendîye abûrîyekanewe ewa pêwîstiyan be pêdaçûnewe heye. çunike be maweyekî zor pêş billawbuneweyi petake, sermayedarî dûrregî dewllet le çîn pşitiywanî le modêlî bazirganî nadadperwerane krd, ke buwehoyi şêwandinî karî rêkxirawî bazirganî cîhanî. û derencamekeş lêkdabirrînî zncîreyi cîhanî desteberkrdin bû, be taybetî katêk asayşî neteweyi bikewête metirsîyewe. û sererrayi eweyi çîn skalla dekat katêk emerîka rêge nadat kompaniyayekî wek hwawî torrî peywendî ( neweyi pêncem) drust bikat le rojawada, ewa em hellwêste legell serwerîda yekdegrêtewe. beherḧall, çîn be pasawî hokarî eminî rêge be karkrdinî gugll û feysbûk û twîter nadat le wllatekeyda. û dekrêt gftugokrdin lebareyi rêsayi nwêyi bazirganîyewe hawkar bêt le rêgegirtin le hellkşanî ziyatirî stiratîjiyetî lêkdabirrîn. le heman katda, û sererrayi ew qeyraneyi êsta, ewa hêşita hawkarî le bwarî darayîda behêze. le beramberda, prsî jînge berbestêke ke natwanîn zallbîn beserîda le beramber serwerîda, leber ewe herreşekan sinurekan debirrin. û sererrayi paşekşeyi cîhangerayî abûrî, ewa hêşita cîhangerayî jîngeyî berdewame, leber eweyi milkeçî yasakanî bayelojî û fîziyaye, nek lojîkî hawçerxî ciyopoletîk. le rastîda em kêşane herreşen bo ser hemuwan û hîç dewlletêk be tenha natwanêt îdareyan bikat. eweyi peywest bêt be kovîd-١٩ û gorranî jînge, ewa mumaresekrdinî desellat derencamêkî îcabî hebuwe. lem siyaqeda, bîrkrdinewe le mumaresekrdinî desellat beser ewanî dîkeda bes nîye, bellku debêt bîr lewe bikeyinewe ke legelliyanda mumareseyi desellat bikeyin.

rêkkewtinî jînge le parîs û rêkxirawî tendrustî cîhanî hawkarî ême û ewanî dîkeş dekat. lew kateyi ke rîtşard nîkson û mawtsî tong le sallî ١٩٧٢da kobunewe, emerîka û çîn hawkarî yektiryan krd sererrayi ciyawazîye aydolojîyekaniyan. û prsiyare qursekeş ke ruberrwî baydin debêtewe eweye aya emerîka û çîn detwanin le berjewendîye gşitîye cîhanîyekanda hawkarî yektir biken û le heman katda le bware teqlîydiyekanda- ke hêze meznekan rkaberî têda deken- milmilanê biken? lelayekî dîkewe, fezayi elîktironî prsêkî nwê û giringe- û ta radideyekî sinurî netewekan debirrêt, bellam deçête jêrbarî rêkkare ḧkumiyekanî dewllete xawen serwerîyekanewe. û ta radideyekîş enterinêtîş dûçarî pertibûn buwe. bellam dekrêt pere be çendîn yasayekî peywendîdar be azadî raderbirrîn û taybetmendêtî leser torrî enterinêt bidrêt le pall bazneyekî nawxoyi le dîmukrasîyekan, bellam nekewête çawdêrî dewllete serkutkarekanewe. û be pêyi eweyi lîjneyi cîhanî peywest be seqamgîrî fezayi elîktironîyewe pêşniyarî krduwe ewa hendê lew rêsayane rêgrî dekat le kellkwergirtinî xirap le bunyadî binerretî enterinêt, derjête berjewendî serkutkarekanewe, û katêk rjême serkutkarekan kesanêk wek wekîlî şerrî zaniyarîyekan bekar dehênin, yan destêwerdan deken le hellbijardinekanda ( ke serwerî pêşêl dekat), ewa pêwîste standardekan be hendê le rêsakan tokme bikrên be çeşnî ew rêsayaneyi emerîka û yekêtî soviyet gftugoyan lebarewe krdin le serwextî şerrî sardida ( eme sererrayi eweyi ke le ruwî aydolojîyewe dijî yektirî bûn), le pênawî sinurdanan bo ziyadbûnî rûdawekanî nêw deryakan. û pêwîste emerîka û dewllete hawbîrekanî ew standardane rabigeyenin ke niyaziyan eweyan heye pêyanewe pabendbin, û lem ruwewe berperçdanewe karêkî pêwîst debêt. pêdagîrî leser beha lîbrallîyekan le fezayi elîktironîda be manayi ewe nayet emerîka taklayenane dest bidate çekdamallîn, bellku debêt emerîka ciyawazî bikat le nêwan hêzî nerm ke behoyewe detwanêt qena'et bewanî dîke bikat, û bekarhênanî hêzî zbr le şerrî peywest be zaniyarîyi nhênîyewe, ke lem ḧalleteşda pena debateber tollesendinewe. û lem ruwewe rêge be rusiya û çîn dedrêt ke programe aşkrakanî xoyan pexş biken, bellam eme hendê prsî dîke nagrêtewe, wek kellkwergirtinî xirap le hokarekanî soşiyal mîdiya. emerîka berdewam debêt le rexinegirtin le tomarî mafekanî mirov lem wllataneda. raprsîyekanîş ewe derdexen ke xellkî emerîka deyanewêt xoyan le destêwerdanî serbazî labiden, nek kşanewe le hawpeymanêtî yan hawkarîye hemelayenekan. herweha hêşita bayex be behakan deden.u eger baydin serkewtin bedest bhênêt le hellbijardinekanda, ewa ew prsiyareyi ruberrwî debêtewe ewe nîye aya dûbare sîstmî lîbrallî nêwdewlletî degerrênrêtewe, bellku eweye aya emerîka detwanêt kar legell hawpeymanekanîda bikat bo brewdan be dîmukrasî û mafekanî mirov, le heman katda aya detwanêt hawkarî bikat legell grupêkî berfrawantir le dewlletan ewîş le pênawî îdaredanî damezirawe nêwdewlletîye pêwîstekan ke leser yasakan binyatinrawn, ewîş le pênawî berengarbuneweyi herreşe cîhanîyekan, be taybetî gorranî jînge, û petakan û hêrşe elîktironîyekan û tîror û naseqamgîrî abûrî.






le nûsînî cozêf nay
le saytî sîndîkeyt procêkt billawkrawetewe