dekrêt bûtirêt petayi korona yekem qeyranî rasteqîneyi cîhanîye le sedeyi bîst û yekda. take rwalletî lêçkûnî mêjwîyi hawçerxî ew şllejane abûrîyeyi behoyi em petayewe drust buwe cenge cîhanîyekanî sedeyi rabrdwe.

hellgîrsanî cengî yekemî cîhanî le abî 1914 nek tenha kotayî hêna be rojgarî drêjxayenî aşitî, bellku serdemî pêşuwî awêtebûn û cîhangerayîşî rawestand.

le katêkda ke ḧkumetekanî sercem cîhan karinameyi parêzgariyasayi nwêyan degrteber, ewa geşeyi abûrî le sercem bwarekanda darruxa. neweyek dwatir, cengêkî dîkeyi cîhanî serîhellda, û dwatir û rastewxo şerrî sard destî pêkrd. le kotayî em rojgare prr le milmilanêyi berdewam û siyasetekanî hêzda, le 1914 bo 1989, cîhan û siyasetî cîhanî tewaw ciyawaz bûn be berawrd be seretayi rojgareke. pêş cengî yekemî cîhanî, împratorîyetî berîtanî hêzî abûrî û serbazî balladest bû. dwayi cengî duwemî cîhanî, emerîka şwênî grtewe, ke pêgeyi hejmungerayiyekeyi behêztir bû dwayi rûxanî yekêtî sovîyet. kewate prsiyareke eweye çon dabeşbûnî hêzî cîhanî gorranikarî beserda dêt le encamî qeyranî vayrosî nwêyi koronawe? û ew prsiyareyi le aradaye eweye aya dekrêt karîgerî petake berawrd bikeyin be karîgerî her yekêk le dû cenge cîhanîyeke yan na? aşkraye ke qeyranêkî abûrî cîhanî bem endazeye serdekêşêt bo şokî ciyosiyasî metirsîdar. emerîka, hêzî mezn le êstada, dest be pêgeyi xoyewe degrêt le lutkeyi rîzbendî cîhanîda. bellam zorbeyi bellgekan amaje bewe deken ke çîn, wek hêzî meznî hellkşaw serkewtû debêt û sedeyi rojhellatî asiya leser destî ew dekrêtewe.


be maweyekî zor pêş qeyranî kovîd-19 milmilanêyi çîn û emerîka gellalle debêt bo eweyi bibête milmilanêyi balladest le sedeyi bîst û yekda, legell eweşda pêdeçêt, petake le pall siyasetekanî sallî hellbijardin le emerîka em ruberrubunewe tundtir û xêratir biken. bo serokî emerîka, donalld tiremp, hellbijardinekanî mangî tşrînî duwemî dahatû çarenussaz debin. dwayi eweyi îdareyekî xirapî petakeyi krd û serokayetî tengjeyekî nawxoyî abûrî bê pêşîneyi krd, ewa êsta pêwîstî be qoçî qurbanî heye û çînîş bote bijare aşkrake. dwayi hemu şitêk û le katêkda wek rêsayekî gşitî zorbeyi siyasetekanî tiremp komellgeyi emerîkîyan dabeş krduwe, ewa rêçkekeyi leberamber çînda le rêsaderçûnêkî serekîye. bo hêrşkrdineser çîn detwanêt pşitiywanîyekî berbillawî herdu ḧzbeke bedest bihênêt û tenanet le nêw qullayî rîzekanî lîbrall dîmukratekanîşda, hellwêstekanî emerîka le ast çînda be radideyekî gewre xirap buwe lem sallaneyi dwayîda.


karêkî zeḧmete zorêk le berhellstîyekanî emerîka ret bikeytewe, le waqî'da çîn dewlletêkî îstibidadiye le jêr kontirollî ḧzbêkî lînînîdaye. û be şêweyekî berbillaw destîdawete sîxurrîkrdinî abûrî û tekinelojî le dijî emerîka, û penayi brdoteber reftarî bazirganî nadadperwerane, û be tundî pêdagrî krduwe leser daxwazîye îqlîmîyekanî le beramber hîndistan û taywan û deryayi çînî başûr. le çewsandinewe bo kemîne îtinî û ayinîyekanî le şînciyang û culleyi em dwayiyeyi bo ptewkrdinî kontirollî beser hong û kong bo îdareyi xirapî- le seretada- bo billawbuneweyi vayroseke le wuhan, wate ḧkumetî çîn karêkî kemî krduwe bo mtmanepêkrdinî. legell eweşda, hewlle berdewamekanî îdareyi tiremp bo xodzînewe le rollî serkrdayetî cîhanî prsiyarêkî serekî dewrujênêt lebareyi ew rêçkeyekî grtuyetiyeber: le serdemî tirempda emerîka çî dewêt? serkrdayetî be bê hellgirtinî berprsiyarêtî? ke eme egerî eweyi lênakrêt serkewtû bêt. le katêkda emerîka le mewdayi nzîkda serqallî bîrkrdineweye, ewa çîn xoyi deçespênêt wek serçaweyekî cêgrewe bo serkrdayetî û weberhênanî cîhanî û be aramgirtinewe stiratîjiyetêkî dûrmewda piyade dekat bo sûdwergirtin lew boşayiye ciyusiyasiyeyi drust buwe behoyi serqallbûnî emerîka be rewşî nawxowe. beherḧall, çareserkrdinî ew gurizeyi ber wêneyi nêwdewlletî emerîka kewtuwe, be taybetî dwayi şkste karesatibarekeyi îdarekeyi bo ruberrubuneweyi kovîd-19, karêkî zeḧmete. em petaye ew têrrwanîne gşitîye tox dekatewe ke emerîka hêzêkî mezne û le dakşandaye û çîn wek hêzêkî jîr le ruwî stiratîjîyi û çalak le ruwî abûrîyewe cêyi degrêtewe. êsta vayros çîroke konekeyi hellkşan û dakşanî hêzî mezn denusêt. û ême tenha detwanîn umêdî ewe bixwazîn ke em rojgareş be aşitî têperrêt. le nêwendî ruberrubuneweyi çîn û emerîkada, ewrupa be şêweyekî naasude gîrî xwarduwe le nêwan dû hêzî ciyusiyasî dijbeyekda- û nazanîn niyetî rasteqîneyi emerîka le ast çînda çîye. aya emerîka deyewêt rêgaçareyi îḧtiywa bigirêteber yan ruberrbuneweyi gşitgîr- le nêwyanda tenanet milmilanêyi serbazî- bo rêgrîkrdin yan tenanet pêçewanekrdineweyi hellkşanî çîn? stiratîjiyetî duwem, ke rêgaçareyi rojawa bû le ast çînda le kotayiyekanî sedeyi nozdeda, belayi kemewe zor metirsîdar debêt. bedîlî rojawa brîtiye le îḧtiywakrdinêkî dûrmewda le ast milmilanêyi stiratîjî. başitire ewrupa em rêgaçareye hellbijêrêt. le sîstmêkî cîhanîda ke çîn serkrdayetî bikat, ewrupa, ke dekewête beşî rojawayi kîşwerî îroasiyawe, layene dorraweke debêt. wek dewlletêkî şmulî bedest take ḧzbêkewe, ewa çîn natwanêt hawbeşêkî rasteqîneyi ewrupa bêt. tenanet dwayi sê sall le ḧukmirranî îdareyi tiremp, peywendî ewrupa be emerîka zor nzîktire lew peywendîyeyi pêşbînî dekrêt legell çînda heybêt. bellam çîn êsta bote wllatêkî zor gewre û zor serkewtû û ewende giringîşe ke natwanrêt feramoş bikrêt. rastîyekanî ser erizî waqî' dawayi hawkarîman lêdeken. klîlekeş brîtiye le ciyawazîkrdin le nêwan şeraketî stiratîjî legell çîn yan milkeçkrdin boy. parêzgarîkrdinîş lem ciyakrdinewe yeklakereweye pêwîstî beweye ewrupa le ruwî abûrî û tekinelojîyewe pşit be rkaberekeyi rojawa nebestêt.


le nûsînî yuşka fîşer
le saytî procêkt sîndîkeyt billawkrawetewe
gullan – wergêrranî: hêmin ẍnî