بۆ قسەكردن لەسەر گرنگیی هاتنی مەزڵووم عەبدی بۆ لای سەرۆك بارزانی و، هاتنی شاندی دەم پارتی لە ئەمیراڵییەوە بۆ گەیاندنی پەیامی ئۆجەلان بە جەنابی سەرۆك بارزانی و، چارەنووسی كورد لە سووریا، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ سەعید عومەر خەلیل ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان– سووریا و بەرپرسی نووسینگەی پەیوەندییە نیشتمانییەكان لە هەرێمی كوردستان ئەنجام دا.

 

* بارودۆخی سووریا دوای كەوتنی ئەسەد، خەریكە جۆرێك بەرەو سەقامگیری هەنگاو هەڵدەگرێت، ئەحمەد شەرع لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی پێشوازیی لێ دەكرێت. ئایا لە ماوەی نزیكەی ئەم سێ مانگەی دوای ڕووخانی ئەسەد، بارودۆخەكە چۆن خوێندنەوەی بۆ دەكرێت؟

-  بارودۆخی سووریا دوای كەوتنی بەشار ئەسەد لە كانوونی یەكەمی ساڵی ٢٠٢٤، كە نزیكەی سێ مانگ لەمەوبەر ڕووی دا، لە ئێستادا قۆناغێكی پڕ لە گۆڕانكاری و نادیارییە، دەتوانین بەم شێوەیە خوێندنەوەیەكی سەرەتایی بۆ دۆخەكە بكەین:

1. هەنگاوەكانی بەرەو سەقامگیری دوای ڕووخانی ئەسەد، سووریا شایەتی سەرهەڵدانی حكومەتێكی كاتی بووە كە لەلایەن ئەحمەد شەرع (سەرۆكی پێشووی ئۆپۆزسیۆنی سووریا) سەرپەرشتی دەكرێت، ئەم حكومەتە هەوڵی داوە كە دۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكات و ئاشتییەكی ڕێژەیی لە ناوچە كەمتر جەنگییەكاندا بسەپێنێت، بەڵام سەقامگیرییەكی تەواوەتی هێشتا بەدی نەكراوە.

2. پێشوازی لە ئەحمەد شەرع كە سەرۆكایەتی هەیئەت تەحریر ئەلشام (HTS) دەكات، لەلایەن بەشێك لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بە ئەرێنی پێشوازی لێ كراوە، بەڵام پێشینەی دەستەی تەحریری شام HTS وەك گرووپێكی پێشتر ئیسلامیی توندڕەو، هێشتا نیگەرانی دروست كردووە، بەتایبەت لە وڵاتانی ڕۆژئاوا.

3. سزاكانی یەكێتیی ئەوروپا، باس لە سووككردنی سزاكانی یەكێتیی ئەوروپا لەسەر سووریا دەكرێت، وەك هاندانێك بۆ حكومەتی نوێ بۆ پابەندبوون بە ژینگەیەكی سیاسیی فراوانتر و، پاراستنی مافەكانی مرۆڤ، بەڵام تا ئێستا هیچ بڕیارێكی ڕەسمی لەم بارەیەوە نەدراوە.

4. خوێندنەوەی گشتی لە ماوەی نزیكەی سێ مانگدا، سووریا لە دۆخێكی ئاڵوگۆڕی كاتیدایە، بەڵام بەهۆی جیاوازیی نێوان گرووپە سیاسی و ئیتنییەكان، بارودۆخەكە بۆ كورد و درووز جێگەی نیگەرانییە.

* پەیامی سەرۆك بارزانی بۆ ڕۆژئاوا هەر لە سەرەتاوە بەو ئاراستەیە بووە كە سوود لە دەرفەتی دوای ڕووخانی ئەسەد وەربگرن و داواكاری ئەوە بووە كە هەموو لایەنە كوردییەكان یەك بگرن و یەك ئامانجیان هەبێت. ئایا تاچەند لایەنە كوردییەكانی ڕۆژئاوا بەم ئاراستەیە هەنگاویان هەڵگرتووە؟

- پەیامی سەرۆك بارزانی بۆ كوردانی ڕۆژئاوای كوردستان (سووریا) لە سەرەتای ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەدەوە، بەتایبەتی دوای ساڵی ٢٠١١ كە شۆڕشەكە لە سووریا دەستی پێ كرد، جەختكردن لەسەر یەكگرتوویی لایەنە كوردییەكانی بووە، سەرۆك بارزانی هەمیشە داوای ئەوەی كردووە كە كورد بە لەبەرچاوگرتنی یەك هەڵوێست و ئامانجێكی هاوبەش، سوود لە دەرفەتە سیاسی و ستراتیژییەكان وەربگرن بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان، بۆ ئەمەش بەڕێزیان چەندین هەوڵیان داوە، لە ساڵی ٢٠١٢ بە سەرپەرشتیی سەرۆك بارزانی، «دەستەی باڵای كورد»دامەزرا، كە مەبەستی سەرەكیی ئەوە بوو یەكگرتوویی لایەنە كوردییەكان لە ڕۆژئاوا بەدی بهێنێت. ئەم دەستەیە لە نێوان ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردی سووریا(ئەنەكەسە) و (پەیەدە) كە نزیكە لە پەكەكە دروست بوو، بەڵام هاوپەیمانێتییەكە زۆری نەخایاند و بەهۆی جیاوازییە سیاسی و ئایدیۆلۆژییەكانەوە لە نێوان هەردوو بەرەكەدا لاواز بوو، دواتر لە ساڵەكانی ٢٠٢٠ و ٢٠٢١، بە ناوبژیوانیی ئەمریكا و هەندێك فشار لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە، گفتوگۆیەكی نوێ لە نێوان ئەنجومەنی نیشتمانی و پەیەدە دەستی پێ كرد بۆ یەكخستنی هەڵوێستەكان، بەڵام ئەم هەوڵانەش تا ئێستا نەگەیشتوونەتە ئەنجامێكی كۆتایی، كێشەكە جیاوازیی ئایدیۆلۆژیایە، پەیەدە كە لە پەكەكەوە سەرچاوەی گرتووە، ئامانجی جیاوازە لە ئامانجە نیشتمانییەكانی ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردی لە سووریا، كە زیاتر لەسەر خودموختاری، یان فیدڕاڵیزم لە چوارچێوەی سووریادا كار دەكەن.

* هاتنی مەزڵووم عەبدی بۆ كوردستان و كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك بارزانی دەنگدانەوەیەكی باشی هەبوو، ئایا هاتنی مەزڵووم عەبدی بە فڕۆكەیەكی ئەمریكی بۆ هەولێر و كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك بارزانی، چ كاریگەرییەكی هەبووە؟

- هاتنی مەزڵووم عەبدی، بۆ هەرێمی كوردستان و كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك مەسعود بارزانی لە ١٦ی كانوونی دووەمی ٢٠٢٥، وەك هەنگاوێكی گرنگ لە پەیوەندییەكانی نێوان كوردانی ڕۆژئاوا و هەرێمی كوردستان لێك دەدرێتەوە، ئەم سەردانە دەنگدانەوەیەكی باشی هەبووە، بەتایبەت لە نێو كۆمەڵگەی كوردی و ناوچەكەدا، چونكە وەك دەستپێكێك بۆ یەكخستنەوەی هەڵوێستە كوردییەكان لە قۆناغێكی هەستیاری سیاسی و سەربازیی سووریادا سەیر كراوە. هاتنی مەزڵووم عەبدی بە فڕۆكەیەكی ئەمریكی، دەكرێت وەك نیشانەیەكی دیكە لە پشتیوانییەكی ئەمریكا بۆ پرۆسەی گفتوگۆی كوردی-كوردی لە سووریادا لێك بدرێتەوە، كە لە ڕاگەیەندراوەكانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش دەردەكەوێت كە پێشوازییان لەم كۆبوونەوەیە كردووە، ئەمەش ڕۆڵی سەروك بارزانی و هەرێمی كوردستان وەك ئاكتەرێكی سەرەكی لە ناوچەكەدا بەرجەستە دەكات.

* شاندی دەم پارتی هاتنە هەولێر و پەیامی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیان لە ئیمراڵییەوە بۆ سەرۆك بارزانی هێنا و هەروەها پەیامی سەرۆك بارزانی بۆ ئیمراڵی دەبەنەوە. ئایا پەیامی ئۆجەلان بۆ ڕۆژئاوا چییە و، ئایا تاچەند پەكەكە ڕێز لە پەیامەكەی ئۆجەلان دەگرێت؟

- لە دوای بانگەوازەكەی ئۆجەلان لە شوباتی ئەمساڵ (٢٠٢٥) بۆ چەكدانان لە توركیا، پەكەكە بە شێوەیەكی فەرمی پابەندبوونی خۆی بە ئاگربەست ڕاگەیاند لە ڕۆژئاوا، هێزەكانی هەسەدە و یەپەگە كە پەیوەندییەكی ئایدۆلۆژی و ستراتیژییان لەگەڵ پەكەكە هەیە، زۆرجار بە شێوەیەكی سەربەخۆ لە پەكەكەی قەندیل بەڕێوە دەچن، بەڵام ئاشتی لەگەڵ توركیاش بەسوودی خۆیان دەزانن، ئەمە دەرخەری ئەوەیە كە لەوانەیە ڕێز لە پەیامەكەی ئۆجەلان بگرن، بەڵام بە شێوەیەكی تاكتیكی و بەپێی بەرژەوەندییەكانی خۆیان جێبەجێی بكەن. بەپێی دۆخی سیاسی و فشارەكانی توركیا و هاوپەیمانە نێودەوڵەتییەكان، لەوانەیە بە شێوەیەكی تاكتیكی ڕێكەوتنێك بكەن كە لەگەڵ پەیامەكەی ئۆجەلان.

* شاندی دەم پارتی پەیامی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیان بۆ سەرۆك بارزانی هێناوە، ئایا ڕۆڵی سەرۆك بارزانی بۆ چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟

- ڕۆڵی سەرۆك بارزانی بۆ چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا وەك ڕۆڵێكی گرنگ و كاریگەر لە لایەن چەندین لایەنەوە هەڵسەنگاندنی بۆ كراوە، بەتایبەتی بە پشتبەستن بە هەڵوێستی مێژوویی ئەو و هەرێمی كوردستان لەم پرسەدا. بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارەكەتان، دەتوانین ئەم خاڵانە لەبەرچاو بگرین:

پشتگیریی سەرۆك بارزانی: بەردەوام جەختی لەسەر گرنگیی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا كردووە، ئەم هەڵوێستە لە كۆبوونەوەكانی لەگەڵ شاندە سیاسییەكانی وەك شاندەكانی پارتە كوردییەكانی باكوور و بەرپرسانی توركیا، بە ڕوونی دیارە. بۆ نموونە، لە كۆبوونەوەكانی ساڵی ٢٠٢٥ لەگەڵ شاندەكانی «دەم پارتی» و «هوداپار»، سەرۆك بارزانی پشتگیریی خۆی بۆ پڕۆسەی ئاشتی دووپات كردووە و ئامادەیی خۆی بۆ هاوكاری نیشان داوە.

پەیامی عەبدوڵڵا ئۆجەلان: كاتێك كە شاندەكەی دەم پارتی پەیامێكی ئۆجەلانی بۆ سەرۆك بارزانی هێنابێت، ئەمە دەری دەخات كە سەرۆك بارزانی وەك كەسایەتییەكی سەرەكی و مەرجەعی گەلی كورد و كوردستان، بەتایبەتی لە دۆزی كورد لە ناوچەكەدا سەیر دەكرێت. ئۆجەلان كە ڕێبەری زیندانیكراوی پەكەكەیە، لە پێشینەدا لە ساڵانی ٢٠١٣-٢٠١٥دا ڕۆڵی هەبووە لە دەستپێكردنی گفتوگۆی ئاشتی لەگەڵ توركیا، ئەگەر پەیامەكەی ئەمجارە بۆ هەمان مەبەست بێت، ئەوا داواكردنی هاوكاریی سەرۆك بارزانی ئاماژەیە بۆ نفووزی سیاسی و ئەخلاقیی ئەو لە هەر چوار پارچەی كوردستان.

بەشێوەیەكی گشتی سەرۆك بارزانی و هەرێمی كوردستان لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا وەك ناوەندێك بۆ كۆبوونەوە و گفتوگۆی لایەنە كوردی و توركییەكان كەڵكیان لێ وەرگیراوە، سەرۆك بارزانی لە كۆبوونەوەكانی لەگەڵ سەرۆكەكانی توركیا (وەك ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) و شاندە كوردییەكان، هەمیشە نەرمی و واقیعبینییەكی دیپلۆماسییەتی نیشان داوە، كە ئەمەش ڕۆڵەكەی وەك میانجیگەرێكی بەئەزموون دەردەخات، بۆیە وا چاوەڕوان دەكرێت، ڕۆڵی سەرۆك بارزانی وەك هێزێكی سیاسی و سەرۆكێكی كورد كە نفووزی لەسەر كوردەكانی ناوچەكە هەیە، و بە ڕۆڵێكی ئەرێنی و هاوسەنگ هەڵدەسەنگێندرێت، ئەم ڕۆڵە لە میانگەری، پاڵپشتیی سیاسی و هاندانی ئاشتی پێك هاتووە، بەڵام سەركەوتنی كۆتایی بەستراوەتەوە بە هەماهەنگیی نێوان هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكانەوە.

* بێگومان ئەم پەیامەی ئۆجەلان ئاراستەی سەركردایەتیی پەكەكە لە قەندیل و كوردانی ڕۆژئاوا «پەیەدە»ش كراوە، ئایا بە بۆچوونی ئێوە سەركردایەتیی قەندیل و پەیەدە پێشوازی لە پەیامەكەی ئۆجەلان دەكەن و پێوەی پابەند دەبن بۆ ئەوەی پرۆسەی ئاشتی دەست پێبكات؟

- ئۆجەلان وەك دامەزرێنەر و سەرۆكی پەكەكە، هێشتا كاریگەرییەكی زۆری هەیە لەسەر بزووتنەوەكە، تەنانەت لە كاتی زیندانیكردنیدا لە توركیا، پەیامەكانی بە زۆری وەك ڕێنمایی ستراتیژی بۆ سەركردایەتیی پەكەكە و لایەنگرانی وەردەگیرێن. لەم حاڵەتەدا، ئەگەر پەیامەكەی ئۆجەلان ئاراستەی سەركردایەتیی قەندیل و یەپەگە كرابێت بۆ دەستپێكردنی پرۆسەی ئاشتی، ئەگەری ئەوە هەیە كە هەردوو لایەن بە شێوەیەكی بنەمایی پێشوازیی لێ بكەن، چونكە ئەوان بە شێوەیەكی مێژوویی پابەندی ڕێبازەكانی ئۆجەلان بوون، بەڵام ئەمە بەندە بە چەند فاكتەرێك: لەوانە ناوەڕۆكی پەیامەكە كە ئایا لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی پەكەكە و سەركردایەتیی توندی قەندیل دەگونجێت. چارەسەركردنی ئاشتییانەی كێشەی كورد پەیوەستە بە ئامادەباشیی حكومەتی ئەردۆغان بۆ هەمواركردنەوەی دەستووری توركیا و دووبارە پێناسەكردنەوەی ناسنامەی ئەو دەوڵەتە.

* بە ڕای ئێوە، ئایا هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی پرۆسەی ئاشتی پرۆسەی هەمواركردنەوەی دەستوور دەست پێدەكات؟

- چارەسەركردنی ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا پەیوەستە بە چەندین فاكتەری سەرەكییەوە، لەوانە ئامادەیی حكومەتی ئەردۆغان بۆ گۆڕانكارییەكی بنەڕەتی لە دەستوور و پێناسەی ناسنامەی دەوڵەتدا، بەڵام ئایا ئەم دوو پرۆسەیە (ئاشتی و هەمواركردنەوەی دەستوور) دەتوانن هاوكات دەست پێ بكەن؟ لێرەدا شیكارییەكی پێویستە:

یەكەم: پرۆسەی ئاشتی كە باس دەكرێت، ئەمە پێویستی بە متمانەسازی و هەنگاوی كردەیی هەیە.

دووەم: هەمواركردنەوەی دەستوور پرۆسەیەكی زۆر ئاڵۆزتر و درێژخایەنترە، چونكە دەستووری توركیا لە ساڵی 1982ەوە (كە دوای كودەتای سەربازی دروست بوو) بە شێوەیەكی سەرەكی تورك - ناسیزمە و ناسنامەی كورد و كەمینەكانی دیكە بە تەواوی پێناسە ناكاتەوە. بۆ گۆڕینی ئەم دەستوورە، پێویستە زۆرینەیەكی گەورە لە پەرلەمان (لانیكەم ٤٠٠ كورسی لە ٦٠٠) یان پشتگیریكردنی هاوپەیمانییەكی بەهێز هەبێت، كە ئێستا حزبەكەی ئەردۆغان (ئاكەپە) و هاوپەیمانەكەی (مەهەپە) بە تەنیا ئەم ژمارەیەیان نییە، ئەمەش مانای وایە كە پێویستیان بە پشتگیریكردنی حزبە كوردییەكانی (وەك دەم پارتی) یان ئۆپۆزسیۆنی دیكە وەك (جەهەپە)هەیە.

سێیەم: لە ڕووی سیاسییەوە، ئەردۆغان تا ئێستا نیشانی داوە كە زیاتر پابەندە بە بەرژەوەندییە سیاسییەكانی خۆی وەك لە چارەسەرییەكی ڕاستەقینەی كێشەی كورد. بە بڕوای من، هاوكات دەستپێكردنی هەردوو پرۆسەكە لە ئێستادا قورسە. پرۆسەی ئاشتی دەتوانێت ببێتە خاڵی دەستپێك بۆ گفتوگۆ، بەڵام هەمواركردنەوەی دەستوور پێویستی بە كاتێكی زیاتر و ئامادەییەكی سیاسیی گەورەتر هەیە.