ستوارت كۆفمان، پڕۆفیسۆری زانستی سیاسی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی دێلاوێر، تایبەتمەندی بواری ناكۆكیی ئیتنی، كاروبارەكانی پەیوەست بە ئاسایشی نێودەوڵەتی و مێژووی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە، گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بەو گۆڕانكارییانەی كە لەسەر ئاستی جیهان دێنە ئاراوە، بە هۆی ئەو شێوازە ناوازە و نوێیەی ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی دۆناڵد ترەمپ گرتوویەتەبەر.

 

* ئاشكرایە كە گرتنەدەستی دەسەڵات بۆ جاری دووەم لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە، دەستپێكی قۆناغ و سەردەمێكی نوێیە، نەك تەنیا لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بەڵكو لە تێكڕای جیهاندا، كە پێویستە سەرجەم وڵاتان خۆیان بۆ ئەم دۆخە نوێیە ئامادە بكەن، لێرەدا و بۆ تێگەیشتنی زیاتر لەم پرسە، دەمانەوێت لەوەوە دەست پێبكەین، كە لە تێڕوانینی ئێوەدا ئەولەوییەتەكانی دیپلۆماسییەتی ئەمریكا لە سایەی ئەم ئیدارەیەدا چین و، بە چ شێوەیەك هەلومەرجە نوێیەكە ڕەنگدانەوەی ئەو گۆڕانكارییانەیە كە لە سیستمە جیهانییەكەدا هاتووەتە ئاراوە؟

- سەرەتا دەبێت لەوە ڕاستییەوە دەست پێبكەین كە ئەولەوییەتی سیاسەتی دەرەوەی دۆناڵد ترەمپ لە ماوەی كاركردنیدا، بریتی بووە لە پرسەكانی پەیوەست بە بازرگانی و كۆچبەران، لە پەیوەندی بە كۆچبەرانەوە سەرۆك ترەمپ جەخت دەكاتەوە لەسەر گوشار خستنەسەر مەكسیك و وڵاتانی ئەمریكای ناوەڕاست تاوەكو ڕێكاری پێویست بگرنەبەر بۆ ئەوەی ڕێگە بە كۆچبەری دیكەی نایاسایی نەدەن و، ئەو كەسانەش وەربگرن كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بڕیار دەدات، ڕەوانەی وڵاتەكانیان بكاتەوە. هەروەها پتر هەوڵەكانی چڕ دەكاتەوە، بۆ ئەوەی كارێك بكات وڵاتی مەكسیك هاوكارییەكی كارای ئەمریكا بكات لە بواری بەرەنگاربوونەوەی بە قاچاخبردنی ماددە هۆشبەرە نایاساییەكان. ئەولەوییەتە سەرەكییەكەی دیكەی بریتییە لە پرسی بازرگانی، كە هەمیشە لای دۆناڵد ترەمپ پێناسەی سەركەوتن لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا بریتی بووە لە پارێزگاریكردن لە زیادەی بازرگانی»كە ئەمریكا بڕێكی زۆر كەمی بەدەست هێناوە». ڕەنگە هەر ئەمەش هۆكاری ئەوە بووبێت كە لە ساڵی 2016دا بە حەسرەتەوە ڕایگەیاند كە «چیتر سەركەوتن بەدەست ناهێنن». ئامرازی هەرە خوازراوی دەستی ترەمپ بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییە بازرگانییەكانی وڵاتەكەی بریتییە لە سەپاندنی ڕسوماتی گومرگی، كە تائێستا گەورەترین هاوبەشە بازرگانییەكانی ئەمریكا، چین، مەكسیك، كەنەدا، بوونەتە ئامانجی سەرەكیی ئەم ڕێكارە (سەپاندنی ڕسوماتی گومرگی). با ئەوەش لە یاد نەكەین كە ترەمپ گوزارشتی لە خواستی خۆی كردووە بۆ بەرفراوانكردنی خاكی وڵاتەكەی، كە ڕایگەیاندووە: گرینلاند و كەرتی غەززە بەدەست بهێنێت و دەست بەسەر ناوچەی زۆنی كەناڵی پەنامادا بگرێت.

* بەڵام ئەم شێوازەی ترەمپ كە بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییە ئابووری و بازرگانییەكانی وڵاتەكەی گرتوویەتەبەر، كاردانەوە و پەرچەكرداری وڵاتانی لێكەوتووەتەوە. پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ترەمپ دەتوانێت بەردەوام بێت لەسەر گرتنەبەری ئەم ڕێگەچارەیە و ئایا درێژەی پێ دەدات؟

- لە ڕاستیدا هێشتا زووە ئەوە یەكلا بكەینەوە كە ئایا بەردەوام دەبێت لەسەر هەوڵەكانی بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجانە، كە زۆر ڕێی تێناچێت بتوانێت بەدەستیان بهێنێت، بەڵام لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە ئەولەوییەتێكی دیكەی ترەمپ بكەم، كە لە ڕاستیدا ئەمە خواستێكی لەمێژینەشیەتی، ئەویش بریتییە لە باشتركردن و برەودان بە پەیوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ ڕووسیادا، هەر ئەمەش هۆكار، یان پاڵنەری ئەوەیە كە بەو شێوەیە گوشار لەسەر ئۆكرانیا دەكات، چونكە بۆی هەیە بیەوێت كۆبوونەوەیەكی لووتكە لەگەڵ سەرۆكی ڕووسیا «ڤلادمیر پوتین» ئەنجام بدات.

* كەواتە با پرسیارەكەمان گرێ بدەینەوە بە كۆتایی وەڵامەكەتانەوە، ئێوە باس لە خواستی ترەمپ دەكەن بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ ڕووسیا و، دەیەوێت كۆبوونەوەی دووقۆڵی لەگەڵ پوتیندا ئەنجام بدات، كەواتە تا ئێستا ئەو گۆڕانكارییانە چین كە لە پەیوەندییەكانی نێوان ئەم دوو وڵاتەدا دوای دەستەبەكاربوونی ترەمپ هاتوونەتە ئاراوە؟ ئایا ئەمە دەرئەنجام و دەرهاویشتەیەكی دەبێت لەسەر ئاسایشی جیهانی، بەتایبەتی لە پەیوەندی بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیاوە؟

- پێدەچێت سیاسەتی دۆناڵد ترەمپ ئەوە بێت كە هەڵوێستی ڕووسیا تەبەنی بكات لە كۆمەڵێك پرس و بابەتدا و، ڕەنگدانەوەیەكی ڕوونی ئەم حاڵەتەشمان لەوەدا بەدی كرد، كە ترەمپ ئۆباڵ و بەرپرسیارێتی داگیركارییەكەی ڕووسیای خستە ئەستۆی ئۆكرانیا خۆی، تەنانەت سەرۆكی ئۆكرانیا (ڤلۆدۆمیر زیلینسكی)ی بە دیكتاتۆر ناوزەد كرد. دواتر ئێوە بڕوانن كە ئیدارەكەی دۆناڵد ترەمپ هاوكارییە ئابووری و مرۆیی و سەربازییەكانی بۆ ئۆكرانیا كەم كردووەتەوە و، ڕەنگە چاوی لەوەش بێت هەر بە یەكجارەكی كۆتاییان پێ بهێنێت. بە دڵنیاییەوە، ترەمپ بڕیاری دابوو لە ڕێی بانگهێشتكردنییەوە بۆ كۆشكی سپی، سووكایەتی بە زینیلینسكی بكات و داواكاری سەرشۆڕپێكەرانەی بەسەردا بسەپێنێت، تەنانەت قسەی برینداركاری پێ بڵێت و دواتر دەری بكات لە كۆشكی سپی. ڕەنگە ڕووسەكان بە ئاشكرا خۆشحاڵیی خۆیان دەربڕیبێت بەم هەڵسوكەوتانە. لە میانەی گرتنەبەری ئەم هەنگاو و كردارانەشدا دەتوانین بڵێین كە لە دوای ڕازیكردنی هیتلەر لە ساڵی 1938دا لەلایەن بەریتانیا و فەڕەنساوە، ئەوا ترەمپ لە خراپترین كرداری ڕازیكردنی دیكتاتۆرێكی دەستدرێژكارەوە تێوەگلاوە، واتە دەستی بە پرۆسەی دەستهەڵگرتن لە هەڵوێستە جیۆپۆلەتیكییە بنەڕەتییەكە هەڵگرتووە، ئەویش بریتییە لە ڕایەڵەی هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ هاوبەشەكانی لە ناتۆ، كە پێشتر ئەم هاوپەیمانێتییە مایەی گومان و دوودڵی نەبوو.

*  بەڵام بە تێڕوانینی ئێوە ئەم هەڵوێست و سیاسەتانەی ئیدارەی نوێی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا چ كاریگەرییەكی دەبێت لە ئەدا و لەسەر خودی ناتۆ، ئایا پێت وایە ناتۆ دەتوانێت بە بێ ئەمریكا بتوانێت وەك پێویست ئەركەكانی ئەدا بكات؟

- ئەوە ئاشكرایە كە بە بێ پابەندبوونی ئەمریكا، ناتۆ تەنیا بەشە ئەوروپییەكەی لێ دەمێنێتەوە، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە ئەوروپا توانای سەربازیی نییە بۆ ئەوەی وەك پێویست ئاسایش دەستەبەر بكات و بەدەستی بهێنێت، تەنانەت بۆ بەشی ڕۆژهەڵاتی خۆیشی، بە دیاریكراوی «وڵاتانی بەڵتیك»، ئەمە ئەگەر هەر باسی ئۆكرانیا نەكەین. چاوەڕێ ناكرێت ئەم دۆخەش سەربكێشێت بۆ ئاشتی، بەڵكو دەبێتە هۆی ئەوەی شەڕی ڕووسیا لە دژی ئۆكرانیا دڕندانەتر بێت، كە لە بنەڕەتدا ئەم شەڕە بۆ ئەوە بوو ئۆكرانیا بە تەواوەتی چۆك دابدات.

* بەڵام ئەگەر بە تەواوەتی جڵەوی ڕووسیا نەكرێت لەم شەڕەدا، كە پێدەچێت ئەمە ڕێچكە و سیاسەتی ئیدارەی نوێی ئەمریكا بێت، ئایا پێتان وانییە ڕووسیا لە پێگەیەكی باشتردا دەبێت و بەو شێوەیە پتر دەبێتە مایەی مەترسی و هەڕەشە بۆ سەر وڵاتانی ئەوروپا؟

- ئەم دۆخە دەبێتە هۆی ئەوەی ڕووسیا داواكاریی زیاتر بەسەر ئەوروپایەكی ترساو و تۆقیودا بسەپێنێت، ئەمەش بە واتای شكستێكی ستراتیژی دێت بۆ بەرژەوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، هەروەها دەبێتە سەركەوتنێكی مەزن بۆ هێزە تاكڕەو و دەستدرێژیكارەكان بە سەركردایەتی ڤلادمیر پوتین.

* بەڵام ئەگەر ئەم دۆخەكە بێت، پێتان وایە بۆچی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، و بە دیاریكراوی خودی سەرۆكی ئەو وڵاتە دەیەوێت بەم ئاراستەیەدا هەنگاو بنێت، كە لەم ڕووەوە ڕووبەڕووی چەندین ڕەخنەش بووەتەوە؟

- لە ڕاستیدا هەندێ لە شرۆڤەكاران پێیان وایە ئەو كارەی دۆناڵد ترەمپ دەیكات و ئەو سیاسەتەی لەم ڕووەوە دەیگرێتەبەر، دەبێتە هۆی ئەوەی ئەم دۆخە خراپتر بێت، كە دەچێتە پاڵ پوتین بۆ دەستدرێژیكردنەسەر ئەوروپا، لەم سیناریۆیەدا هەلومەرجێك دێتە ئاراوە كە ڤلادمیر پوتین باڵادەست بێت بەسەر ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا و، لە هەمان كاتدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش دەتوانێت دەست بگرێت بەسەر گرینلانددا، بە دڵنیاییەوە ئەمەش دەرئەنجامێكی تاكلایەنە دەبێت كە تاكە سەركەوتوو تێیدا پوتین دەبێت.

* ئەگەر باس لە دروشمی ئیدارەی ترەمپ بكەین، كە ئەمریكای كردووەتە ئەولەوییەتی سەرەكی، ئایا پێتان وایە ئەم ڕێچكەیە چ كاریگەرییەكی هەبووە لەسەر ڕێككەوتننامە و شەراكەتە بازرگانییە نێودەوڵەتییەكان؟

- دەبێت لێرەدا ئەوە بڵێین كە دۆناڵد ترەمپ پێی وایە ئەو كارانەی ئەنجامیان دەدات و ئەو بڕیارانەی دەریان دەكات، دەبنە هۆی ڕاستكردنەوەی كورتهێنانی بازرگانیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بەڵام لە ڕاستیدا كار و كردەوەكانی لەم ڕووەوە دەبنە هۆی تێكشكاندنی سیستمی بازرگانیی نێودەوڵەتی، كە لەسەر ڕێكخراوی بازرگانیی جیهانی و ڕێساكانی بنیاد نراوە. كە حاڵی حازر ڕێكخراوی بازرگانیی جیهانی لەلایەن وڵاتی چینەوە لاواز كراوە كە چین ڕێساكانی پێشێل دەكات، لەلایەكی دیكەوە سیاسەتەكانی هەردوو ئیدارەی جۆ بایدن و دۆناڵد ترەمپ لە ڕێگریكردن لە توانای ئەم ڕێكخراوە بۆ گرتنەبەری میكانیزمەكانی كاركردنی، هێندەی دیكە بووەتە هۆی لاوازكردنی ئەم ڕێكخراوە.