د. هومام ئەلشەماع گەورە ئابووریناسی عێراقی و ئوستادی ئابووریی دارایی بۆ گوڵان: فیدڕاڵییەت و دەستوور نەچەسپێنراون لە عێراقدا و دژایەتییەكی توندی كورد بەردەوامە
لێگتێگەیشتن و یەكلاكردنەوەی پرسە سەرەكییەكانی ئابووری و دارایی لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق لە ڕوانگەی دەستوور و تێگەیشتن بۆ فیدڕاڵییەت، بە یەكێك لەو گرفت و ئاستەنگانە دادەنرێت، كە عێراق بەدەست كۆمەڵێك هێزی شۆڤێنی و قین لەدڵەوە تووشی بووە و زیانی گەورەیان لەگەلانی عێراق و هەرێمی كوردستان داوە. گۆڤاری گوڵان بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە دیدارێكی لەگەڵ د. هومام ئەلشەماع گەورە ئابووریناسی عێراقی و شارەزا و پسپۆڕی ئەكادیمی لە بوارەكانی ئابووریی دارایی و پەرەپێدان و نەوت ساز دا، كە لە چەندین پۆستی گرنگی وەكو یاریدەدەری ئەمینداری گشتیی یەكێتیی ئابووریناسانی عەرەب و ڕاوێژكاری وەزیری دارایی و نەوت و پیشەسازیی و سەرۆكی زانكۆی «الكتاب» بووە، لە ئێستاشدا ئەندامی ئەنجومەنی كارگێڕیی بانكی كوردستانی ئیسلامیی نێودەوڵەتییە.
* عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەردەم وەرچەرخانێكی گەورە و مێژووییدان، بەتایبەتی دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد و كەمبوونەوەی هەژموونی ئێران و گۆڕانكاری لە نەخشەی هێز لە ناوچەكەدا. ئایا لە ڕوانگەی ئابوورییەوە تاچەند هێزە سیاسییەكانی عێراق و حكومەتی ناوەندی كاریان لەسەر شێوازی مامەڵە و ئامادەكارییان بۆ ئەم گۆڕانكارییانە كردووە؟
- عێراق لە ئێستادا ناچارە و دەبێت ڕەچاوی ویست و خواستەكانی ئیدارەی نوێی ئەمریكا بكات، بەڵكو ئەركی سەر شانیەتی بە گوێی داواكارییەكان و كار و كردەوە و سیاسەتە نوێیەكانی ترەمپ بكات، بەتایبەتی لە بواری بەڕێوەبردنی ئابووری و داراییەوە، هیچ ڕێگا و هەڵبژاردنێكیشی جگە لەمە لەبەردەمدا نییە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران و گەمارۆكانی ئەمریكا لەسەر ئەو وڵاتە، جێبەجێكردنی ئەم ئەركەش هەر وا ئاسان نییە، لە كاتێكدا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە لە دەسەڵاتدان و گرێدراوی ئێرانن و بەپێی ویست و ئەجندەی ئەو وڵاتە هەڵسوكەوت دەكەن. بۆیە ئەمە ئەو ڕۆژەیە كە دەبێت عێراق دەستبەرداری هێنانی غازی ئێرانی و فرۆشتنی بە قاچاخی نەوتی ئەو وڵاتە و ئاودیوكردنی دۆلارەكەی بێت، ڕەنگە ئەمە سەرەتای دەستپێكردنی كۆتایی ئەو میراتییەش بێت كە سەرجەم حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق هەر لە ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە تاكو ئێستا لە خزمەتی ئێران و ئابوورییەكەی بوون، هەمووشی لەسەر حیسابی باروبژێویی گەلانی عێراق و ئابووری و دارایی عێراق بووە. خۆ ئەگەر ئەم لایەنە سیاسییانەی عێراق، ئەم گۆڕانكارییە نوێیانە و واقیعە تازەیەیان بۆ هەزم نەكرێت، ئەوا دەبێت خۆیان بۆ زنجیرە سزایەكی یەك لەدوای یەك ئامادە بكەن، كە دواجار دەبێتە هۆی ڕووخانی ڕژێمی سیاسی و داڕمانی حكومەتی عێراق.
* لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە پێشەوە، ئایا وەكو شارەزایەكی دارایی و نەختینەیی پێشبینی دەكەیت، لە حاڵەتی گوێنەدانی عێراق بە هۆشداریی و داواكارییەكانی ئەمریكا بابەتی سزای دارایی و بانكی لەسەر حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی جێبەجێ بكرێت؟
- ئیدارەی نوێی ترەمپ ئەگەر بزانن بۆ فشارخستنە سەر بەغدا چیتر دۆلار ئاودیوی ئێران ناكرێت و بەغدا ناچار دەبێت پابەندی سەپاندنی گەمارۆكەی سەر ئێران بێت، ئەوا پەنا دەبەنە بەر كەمكردنەوەی ناردنی دۆلاری ئەمریكی بۆ عێراق، بە كەمبوونەوەی خستنەڕووی دۆلاری كاش بەهاكەی لە ناوخۆی عێراقدا بەرز دەبێتەوە و چیتر بۆ ئێران سوودی نامێنێت ئاودیوكردنی دۆلارەكە، هەروەها دەتوانرێت ڕێگا بە عێراق نەدرێت بۆ بەكارهێنانی یەدەگی دراوی، بەتایبەتی ئەو یەدەگە دراوەی عێراق كە لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەیەتی، چەندین ئیجرائاتی دیكەش هەیە واشنتۆن دەتوانێت دژی حكومەتی عێراق جێبەجێی بكات. لە هەموو حاڵەتێكدا حكومەتی عێراق دەبێت خۆی وەكو دەوڵەت بسەپێنێت، نەوەكو لایەنێكی بێلایەن لەنێوان دەوڵەت و ئیرادەی میلیشیاتە چەكدارەكان كە پابەندن بە ئیرادە و ئەجندەی ئێرانییەوە.
* هەوڵەكانی پەكخستنی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە لایەن ئەو هێزە میلیشیا عێراقییانەوە لە ڕێگای بوودجە و مووچە و نەدانی ماف و شایستە داراییەكانی هەرێم و نەوتەوە، تا چەند دەچێتە قاڵبی شەڕفرۆشتنی شۆڤێنی و دەستتێوەردانی دەرەكییەوە؟
- تا ئێستا حزب و هێزی سیاسیی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە و عێراق ڕق و كینی زۆریان دژی هەرێمی كوردستان و گەلی كورد هەیە. بەخیلیان بەو دەستكەوت و كارانە هەیە كە هەرێم بەدەستی هێناون، ئەم ڕق و كینەیەشیان زیاتر بووە، كاتێك خۆیان نەیانتوانیوە خەڵكی هەژاری عێراق لە ناوچەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق لەو نەهامەتی و هەژاری و بێكاری و وێرانبوونی شارەكان ڕزگار بكەن. لەوێ تادێت شارەكان بووەتە زبڵدان و دواكەوتەیی، لەلایەكی دیكەوە لەهەر یەك لە وڵاتەكانی ئێران و توركیا كێشەی كورد هەیە و نایانەوێت كورد لە عێراق بە مافەكانی خۆی بگات، نەوەكو لەوێش داوای ئەو مافانە بكرێت و دیانەوێت بەردەوام هەرێم وەكو ئەزموونێكی شكستخواردوو نیشانی كوردانی خۆیان بدەن. تەنانەت ئەم هێزە قین لەدڵانە ئاستەنگ بۆ هەوڵەكانی محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراقیش دادەنێن. ئەم هێزە سیاسییانە دژی نموونەیەكی دیموكراتی و پێكەوەژیان و هەرێمێكی ئاشتیخوازی فیدڕاڵیین، كە بە پێچەوانەی بیر و هزری توندڕەویی شۆڤێنی ئەم هێز و گرووپانەیە، هەرگیز ئەم هێزە میلیشیاتانە دەربڕی هەست و خواستی عێراقییەكان بە شیعە و سوننەوە نین، كە عەرەبە نیشتەجێبووەكانی هەرێم و گەشتیاران و ڕێبوارانی ناوچەكانی دیكەی عێراق لەكاتی گەشتیاندا بۆ هەرێم بە ڕوونی ئاستی جیاوازییەكەی نێوان شارەكانی هەرێم و شارەكانی خۆیان لە ئاوەدانی و ئارامی دەبینن. كەچی ئەوان ئیرەیی بە پێشكەوتنەكانی هەرێمی كوردستان دەبەن و نیگەرانن لەوەی كوردستان گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە و ڕێگا ڕاست و دروستەكەی پەرەپێدان هەنگاو دەنێت.
* رەنگە كێشەی سەرەكیی ئەم هێزانە لە عێراقدا سەنتڕاڵییەكی توند بێت. ئایا چۆن بتوانین هەنگاو بەرەو سیستمی لامەركەزی بنێین و دەربازی عەقڵیەتی مەركەزیی توند و سڕینەوەی مافی پێكهاتەكان و دەستبەرداری بەپەراوێزخستنی هەرێمی كوردستان بن؟
- مەركەزییەت بە میراتی بۆ زۆر لە عێراقییەكان ماوەتەوە و فیدڕاڵییەت تاكو ئێستا نەچەسپاوە. لە هزر و بۆچوونی زۆر شرۆڤەكار و سیاسەتمەداری عەرەبدا مەركەزییەت خوازی هەیە، كاتێكیش سیاسەتی مەركەزی لەلایەن حزبەكانەوە پەیڕەو دەكرێت و دەگوازرێتەوە بۆ حكومەت و بەسەر سوودانیدا دەسەپێنرێت، بەتایبەتی لە بابەتی دارایی و مووچە و بوودجە و نەوتدا، بۆیە ئەمیش لەترسی لەدەستدانی كورسی و دەسەڵاتەكەی ناچارە بە گفتوگۆش بێت، هەرێم ڕازی بكات، وەكو كیانێكی فیدراڵی و سەربەخۆ لە مەركەز هەڵسوكەوت نەكات، بەتایبەتی كە كەموكووڕی لەو دەستوورەی عێراق هەیە، كە لە ساڵی 2005 دەنگی لەسەر درا. دەستوور بە ئیجتیهاداتی هەر پێكهاتەیەك (شیعە، سوننە، كورد) خوێندنەوەی جیاوازی بۆ دەكرێت، هەروەكو چۆن لەپرس و بابەتی بوودجە و نەوت بە ڕوونی ئەم كەموكووڕییە دەردەكەوێت.
* گفتوگۆكانی هەناردەكردنەوەی نەوت لەنێوان هەر سێ لایەنی وەزارەتی نەوتی عێراق و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و كۆمپانیاكانی نەوت لە هەرێم بەردەوامی هەیە، هەڵسەنگاندنت بۆ ئەو دۆخە چییە؟
- حكومەتەكەی عێراق لەژێر فشاردا ناچارە بە خێرایی وای نیشان بدات، ئامادەیی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستانی تێدایە، بێ ئەوەی ئامادە بێت بكەوێتە ناو وردەكارییەكانی ماف و شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكان و چۆنیەتی ڕێكەوتن لەسەر وردەكاریی و بابەتە تەكنیكییەكان و پرسی پشكی هەرێمی كوردستان لە زۆر بابەتی وەكو دابینكردنی سووتەمەنییەكانی نەوت و بەنزین و گازوایل و غازی ماڵان و چەندین بواری دیكە. لەگەڵ ئەمەشدا من ئومێدم هەیە، هەرێم بتوانێت لەگەڵ ئەم كۆمپانیانە گفتوگۆ بكات و پرسەكە بەرەو چارەسەری ڕیشەیی و بنەڕەتی ببرێت. خۆ لە دەستووردا هاتووە و وشەی هەرێم بە ڕوونی دیارە زیاد كراوە، كاتێك دەڵێت «نەوت و گاز موڵكی هەموو گەلی عێراقە لە هەموو پارێزگا و هەرێمەكان»، ئەمە جگە لەوەی هەر لەم دەستوورەدا هاتووە كە ئەو كێڵگە نەوتە تازانەی دەدۆزرێتەوە و وەبەرهێنانی تێدا دەكرێت، بە هاوبەشی لەگەڵ هەرێم و پارێزگاكانە، ئەمانە هەمووی لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستانە و دەبێت هەرێم پێداگری تێدا بكات، بەڵام هەر لەبەر ئەو هەستە شۆڤێنی و عەقڵییەتە مەركەزی و ئەجیندە دەرەكییە وای كردووە، بڕیاردان لە یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان و تەنانەت هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستان نەبێت، كە من دڵنیام تاوەكو وەرچەرخانێك لە عێراق و ناوچەكەدا ڕوونەدات، ئەم دژایەتییەی هەرێمی كوردستان بەردەوام دەبێت، ئەمانە ئەجندەی دەرەكیی هەرێمیان هەیە، بەڵام بە هاتنی ترەمپ بۆ سەر حوكم و گۆڕانكاری لە هەژموونی هێز لە ناوچەكەدا، دووبارە نەخشەیەكی سیاسیی نوێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست دەبێت و كورد كاراكتەرێكی كاریگەر و ئەرێنی دەبێت و بەشدارییەكی كارا و بەهێزی لە ناوچەكەدا دەبێت، ڕۆڵی سەرۆك بارزانی بۆ پاڵپشتیكردنی كورد لە ناوچەكەدا بەرز دەبێت و كوردەكان بە ئاشتی بەرەو بەدەستهێنانی بەشێك لە مافە نەتەوەییەكان دەڕۆن.
* یەكێك لەو ڕێگایانەی كورد ڕزگار دەكات لە شەڕی ئابووری و گەمارۆ و بڕینی بوودجە بابەتی فرەچەشنكردنی ئابوورییە، ئایا تاچەند ئەم سیاسەت و ستراتیژییەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەقۆناغی داهاتوودا پێویستە؟
- فرەچەشنكردنی ئابووری بەتایبەتی هەنگاونان بەرەو پیشەسازیی پترۆكیمیایی و پیشەسازیی پاڵاوتگە و كارەبا و وزە هەنگاوە ڕاست و زانستییەكەی دەربازبوونە لە گەمارۆی ئابووریی بەغدا و شەڕی ئابووری دژی هەرێمی كوردستان، چونكە لەبری ئەوەی نەوتەكەی هەرێمی كوردستان تەسلیمی سۆمۆ بكرێت و بەردەوام شەڕ و دیالۆكی گەڕانەوەی مافە شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكان بكەن، هەنگاو بەرەو بونیادنانی پەرەپێدانی بەردەوام و بووژانەوەی ئابووری هەرێمی كوردستان دەنێین و هەلی كار بۆ گەنجەكانمان دابین دەكەین و چیتر ئەوەندە پێویستیمان بە بەغدا نابێت، چونكە پیشەسازیی پترۆكیمیایی هەرێم كە زۆر بە بەهاترە لە هەناردەكردنی نەوت بۆ دەرەوە و هەرێمی كوردستان ڕزگار دەكات لە ئەگەری كۆنتڕۆڵكردنی ئەم سامانە گرنگەی لەلایەن كۆمپانیای سۆمۆ و ئەو هێزانەی كە باسمان كرد، كە خێریان بۆ هەرێمی كوردستان ناوێت. لەلایەكی دیكەوە دەبێت بە زووترین كات پێش ڕوودانی گۆڕانكارییەكان لە عێراقدا حكومەتێكی تەكنۆكرات و دوور لە پشك پشكێنەی حزبەكان دابمەزرێت، بە بەشداریی هەموو پێكهاتە مەسیحی و توركمانی و تەنانەت كەسایەتیی تەكنۆكراتی عەرەبیش، بەمەش سەقامگیریی پرۆسەی سیاسی و كاروانی ئاوەدانی و ئارامی لە هەرێمی كوردستان بەرەو پێشەوە دەبرێت و هاندەریش دەبێت بۆ ڕاكێشانی وەبەرهێنەرانی عێراقی و عەرەبی.
