ئەمریكا و سیاسەتی تازەی دەرەوە لە سەردەمی ترەمپدا

 

 

 

(1)

ئەكادیمیستیانی ئەمریكا كە لە زانستی سیاسەتدا پسپۆڕن، بەتایبەتیش پسپۆڕانی كاروباری نێودەوڵەتی (پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتی دەرەكی)، هەروەها گۆڤارە پسپۆڕەكانیش لەم بوارەدا وەك گۆڤاری (Foreign Affairs)، ماوەیەكی زۆرە خەریكی شرۆڤەكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكان، بەتایبەتی ئەو كاتەی سەرۆكێكی تازە بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەڵدەبژێردرێت و دەستبەكار دەبێت. ئەم شیكردنەوەیە فۆكسی خستووەتە سەر بابەتەكانی سیاسەتی دەرەوە (بەرنامە، پرەنسیپە جەوهەرییەكان، ئامانجەكان، هاوپەیمانییەكان، چۆنیەتیی دروستكردنی بڕیار و كێش دەری دەكات).

لە سەرووی ئەو ئەكادیمیستە دیارانە، (هانز مۆرگنتاو - Hans Morgenthau –1904-1980) زانای بەناوبانگی سیاسەت بوو، كە پێشەنگی ڕێبازی ڕیالیزمە لە شیكردنەوەی سیاسەتی نێودەوڵەتی، كە لە ساڵی 1969دا توێژینەوەیەكی گرنگی نووسی بە ناونیشانی: «سیاسەتێكی تازەی دەرەكی بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا»، تێیدا هاتبوو: «وڵات هەڵگری سیاسەتێكی نوێی دەرەكییە، كە هەست و سۆز وێنای دەكات، نەك عەقڵ، هەروەك چۆن لە ژیاندا هەیە، ئێمە دەزانین بە چیدا تێپەڕیوین، لە مەینەتی و شكستی دەستتێوەردان و جەنگ، هەروەها ڕەتكردنەوە و كێشمەكێشە ماندووكەرەكان، بەڵام ئێستا لە دوای ئەوە چی ڕوودەدات؟ مرۆڤ گومانی هەیە كە لۆژیك پەیوەندییەكی گەورەی پێوە نەبێت».

ئەو زیاتر دەڵێت: «هەمیشە پێشبینییە سیاسییەكانی ئەمریكا زۆر بەرز بوون، بەڵام ئایا ویلایەتە یەكگرتووەكان، وەك جیفرسۆن گوتوویەتی باشترین هیوای جیهان نییە؟ ئێمە دەبینە پێشەنگ بۆ مرۆڤ و مۆدێلێك بۆ سیستەمی نوێی سیاسی».

بەم پێیە و دوای شیكردنەوەی واقیع و گەشەسەندنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، پڕۆفیسۆر مۆرگنتاو دەگاتە ئەو ئەنجامەی كە ئەو سیاسەتە لە ڕووی مێژووییەوە، لەنێوان سیاسەتێكی دەرەوەی گۆشەگیریدا دەخولێتەوە، كە خۆی لە جیهانی گەندەڵیی دەرەوە و ڕابردووی خراپ بە دوور دەگرێت و لە نێوان هەوڵەكانی سەرۆك ویلسۆن بۆ ڕزگاركردنی مێژوو، ئەمە میزاجی میللی بوو، هەروەها میزاجی ڕۆشنبیران و ئەكادیمیستان بوو. لە ڕاستیدا، ئەمریكای ڕاگیراو – لانیكەم هەتا شەڕی ڤێتنام – زیاتر خاوەنی ئەم گەشبینییە ساردە بوو، سەبارەت بە چاكییەكانی ئەمریكا و چارەنووسی لە ئەمریكای هەرەسهێنراو.

مۆرگنتاو جەخت لەسەر دەكاتەوە كە كەموكوڕییەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، كە لە شەڕی ڤێتنامدا بەرجەستە بوون، بەڵام لە ڕووداوەكانی بەشەكانی دیكەی جیهانیشدا ڕوونە، ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ شێوازەكانی بیركردنەوەی هەڵە، نەك بۆ كەموكورتیی كەسیی، یان هەڵە لە جێبەجێكردندا. لەم دواییانەدا دروستكەرانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا هەمیشە دانا، یان لێهاتوو، یان ڕاستگۆ نەبوون، بەڵام هەمیشە لەسەر بنەمای گریمانە بنەڕەتییەكان دەربارەی جیهان و لەسەر بنەمای پرەنسیپە بنەڕەتییەكان سەبارەت بە ئامانج و بەرژەوەندی و هێزی ئەمریكا ڕەفتاریان دەكرد.

ئەگەر بمانەوێت لە یەك ڕستەدا سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكی دەستنیشان بكەین، دەتوانین بڵێین كە ئەو سیاسەتە لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوو، یان زیاتر، پشتی بە سەرمایەی كۆكراوەوەی فیكری بەستووە، بەتایبەتی كاتێك سیاسەتی ئیحتیوا و پرەنسیپی ترومان و پلانی مارشال سیاسەتێكی نوێی دەرەكیی ئەمریكییان داڕشت. ئەم سەرمایەیە ئێستا نزیكەی تەواو بوونە و، پێویستە بڕیاربەدەستانی ئەمریكایی خۆیان لەژێر باری سیاسەتە كۆنەكان ڕزگار بكەن، كە بوونەتە ڕۆتینێكی میكانیكی، هەروەها پێویستە بە شێوەیەكی ڕیشەیی بیر لەو پرس و سیاسەتانە بكەنەوە كە بۆ ئێستا گونجاون.

ئەم دۆخە هەستیار و وردە وای كرد، كە گۆڤاری بەنرخی «FA» چەند ژمارەیەكی گرنگ بۆ تاوتوێكردن و شیكردنەوەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكی تەرخان بكات، لەم توێژینەوە بەنرخانەدا، هەندێكیان باس دەكەین:

 

Magazine cover title
Issue
Title
Author
 
The Age of Uncertainty
Sept.-Oct.2022
The Dangerous Decade, A Foreign Policy for a World in Crisis
RICHARD HAASS
 
 
 
The China Trap

U.S. Foreign Policy and the Perilous Logic of Zero-Sum Competition

 
Jessica Chen Weiss
 
 
 
The Fractured Superpower

Federalism Is Remaking U.S. Democracy and Foreign Policy
Jenna Bednar

and Mariano-Florentino Cuéllar
 
The Sources of American Power
November/December 2023, Volume 102, Number 6
The Sources of American Power

A Foreign Policy for a Changed World
Jake Sullivan
 
Does America Need a New Foreign Policy?
July/August 2024

Volume 103, Number 4
A Foreign Policy for the World as It Is

Biden and the Search for a New American Strategy

 
Ben Rhodes
 
 
 
The Return of Peace Through Strength

Making the Case for Trump’s Foreign Policy

 
Robert C. O’Brien
 
America Adrift
September/October 2024

Volume 103, Number 5
The Perils of Isolationism

The World Still Needs America—and America Still Needs the World

 
Condoleezza Rice
 
World of War
November/December 2024

Volume 103, Number 6
America’s Strategy of Renewal

Rebuilding Leadership for a New World
Antony J. Blinken
 
 
Our Own Worst Enemies

The Violent Style in American Politics

 
Robert A. Pape
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

هەندێك توێژینەوەی گرنگ بڵاوكراونەتەوە، لەوانە:

Derek Burney، America must beware the perils of isolationism: The National Post، September 18، 2024

Robert D. Blackwill and Thomas Wright، The End of World Order and American Foreign Policy، Council Special Report from U.S. Foreign Policy Program، May 2020، 42 Pages

Christopher S. Chivvis and Stephen Wertheim، America‌s Foreign Policy Inertia، How the Next President Can Make Change in a System Built to Resist It، FA، 14 October 2024.

Anne-Marie Slaughter، How America Can Succeed in a Multialigned World. The Importance of Building Truly Global Partnerships، FA، 30 October 2024

لەبەر ڕۆشنایی ئەم بەشدارییە فیكرییانە، بەتایبەتی بەشدارییە فیكرییە نایابەكەی پڕۆفیسۆر مۆرگنتاو، پێویستە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بە چەند بنەمایەكی دیاریكراوی گشتی ڕێنمایی بكرێت، كە لەو بەشدارییانە وەرگیراون:

1- ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەرژەوەندییەكی سەرەكیی نیشتمانیی هەیە لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی دیكەدا «ئاسایشی خاك و دامەزراوەكانی»، لە هەمان كاتدا ژمارەیەك بەرژەوەندیی لاوەكیی هەیە لە جیهاندا، وەك ئاشتی و ئاسایش لە هەموو شوێنێك، پاراستن و بەهێزكردنی حكومەتە دیموكراسییەكان، كەمكردنەوەی ئاستی هەژاری و نەخۆشی، هەوڵدان بۆ بەدیهێنانی ئەم بەرژەوەندییە لاوەكییانە دەخرێتە ژێر دوو كۆتوبەندەوە: نابێت لەسەر حیسابی بەرژەوەندییە سەرەكییەكە هەوڵی بەدیهێنانیان بدرێت، كە ئاسایشی نیشتمانییە، تەنیا دەتوانرێت لە سنوورێكی تا ڕاددەیەك تەسك لە دانایی و هێزی بەردەست هەوڵی بەدیهێنانیان بدرێت.

2- ئاسایشی ئەمریكا ئەمڕۆ تەنیا بە شێوەی نەریتی لەلایەن هێزە زاڵەكانی ئەوروپا و ئاسیاوە هەڕەشەی لەسەر نییە - كە دەبێت بە ڕێگەی تەقلیدی هاوسەنگیی هێز بەرەنگاری ئەو هەڕەشەیە ببێتەوە – بەڵكو بە هۆی ئەوەش كە خاكی ئەمریكا تووشی وێرانكاریی ئەتۆمی دەبێت، كە دەبێت بە شێوەی نوێی ڕێگریكردن و كۆنتڕۆڵكردنی چەكەكان بەرەنگاری ئەو هەڕەشەیە ببێتەوە. هەروەها بە هۆی ئەوەی كە دامەزراوەكانی ئەمریكا لە دەرەوە تووشی كێبڕكێی ئایدیۆلۆژی و تێكدان دەبن، كە ئەو هەڕەشەیە دەبێت بە تەندروستیی كۆمەڵگەی ئەمریكی و سەرنجڕاكێشییەكەی بەرەنگاری ببێتەوە، بۆیە دەبێت سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكی لەسەر سێ ئاستی جیاواز و پەیوەست بە یەكتر بجووڵێت (تەقلیدی، ئەتۆمی، ئایدیۆلۆژی). سەرەڕای ئەوەی كە ئەم سێ ئاستە جیاوازە پەیوەستن بەیەكەوە و كاریگەریی دینامیكییان لەسەر یەكتر هەیە، بەڵام ئەو پرەنسیپانەی كە ئاراستەی كاركردن دەكەن لەسەر هەر ئاستێكیان جیاوازن.

3- چەكە ئەتۆمییەكان لە دەستی دوو زلهێزەكەدا، تەنیا ئامراز نین بۆ سیاسەتی نیشتمانی، بەڵكو تەنیا دڵنیاییدەری ئەوەن كە دەتوانرێت بە ڕێگا تەقلیدییەكانی دیپلۆماسی و سەربازی پشتیوانیی لە بەرژەوەندییە نیشتما‌نییە‌كان بكرێت، ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكان نەتوانێت ئەم ڕێگایانە‌ بەكاربهێنێت، ئەوا خۆی دەداتە دەست فریودانی پەنابردن بۆ چەكی ئەتۆمی. لەبەر ئەوە، دیپلۆماسیی كاریگەر و هێزی تەقلیدیی سەربازیی وەك ئەوەی پڕۆفیسۆر مۆرگنتاو جەختی لێدەكاتەوە، دەبێتە دڵنیاییەك دژی ئەو بێهودەییە‌ خۆكوژییەی جەنگی ئەتۆمی.

4- ئاراستەكردنەوەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لەسەر بنەمای تەقلیدیی نائایدیۆلۆژی دەتوانێت دەستكەوتی زۆر بەدەست بهێنێت و هیچ زیانێكیش بەجێ ناهێڵێت، ئەمەش بەو مانایەیە كە ئەمریكا دەبێت سیاسەتەكانی دەرەوەی خۆی بەرانبەر بە هەموو وڵاتان، بەبێ گوێدانە ئاراستە ئایدیۆلۆژییەكانیان، بخاتە ژێر یەك تاقیكردنەوەی كۆتاییەوە: ئایا ئەم سیاسەتانە خزمەت بە بەرژەوەندییە ئەمنییەكانی ئەمریكا دەكەن؟ ئایا خزمەت بە بەرژەوەندیی باڵای نیشتمانیی ئەمریكا دەكەن؟

هەر گۆڕانكارییەك لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكادا، هەرچەندە خۆی لە خۆیدا دروست بێت، ناتوانێت گەرەنتیی سەركەوتن بكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا هەمیشە لەژێر ڕەحمەتی ڕووداوەكاندایە، بەتایبەتی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتانی دیكە، بەڵام ئەمریكا بەرپرسیارێتیی خۆی بەرانبەر بە خۆی و مرۆڤایەتی جێبەجێ ناكات، مەگەر زۆرترین چانسی سەركەوتنی خۆی مسۆگەر بكات، بە جێبەجێكردنی ئەو بنەمایانەی كە دەبێ سیاسەتی دروستی دەرەكیی لەسەر بنیاد بنرێت.

(2)

مەترسییەكانی گۆشەگیری

كۆندۆلیزا ڕایس-ی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا (٢٠٠٥-٢٠٠٩)، توێژینەوەیەكی زۆر گرنگی لە گۆڤاری (Foreign Affairs) - كە لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا - نووسیوە بە ناونیشانی: (The Perils of Isolation - مەترسییەكانی گۆشەگیری)، ناونیشانی لاوەكییەكەی كە بە هەمان شێوە باوەڕهێنەر بوو، بریتی بوو لە: «جیهان هێشتا پێویستی بە ئەمریكایە - ئەمریكاش هێشتا پێویستی بە جیهانە». گۆشەگیری هەرگیز چارەسەر نەبووە بۆ ئاسایش، یان گەشەسەندنی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، هەوڵی كۆتایی لە بیستەكانی و سییەكانی سەدەی بیستەم، بووە هۆی هەڵگیرسانی قەیرانی گەورەی ساڵی ١٩٢٩ و بەشداریی كرد لە هەڵگیرسانی جەنگی دووەمی جیهانی، بۆیە ڕایس جەخت دەكاتەوە كە جیهانی ئەمڕۆ مەترسیدارترە لەوەی كە لە كاتی جەنگی سارددا هەبوو، چونكە چەندین نەیار پێكەوە كار دەكەن لە بەرەنگاربوونەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی، ئالنگارییە سەرەكییەكان لە چین و ڕووسیاوە دێن، كە هەردووكیان لەلایەن دەوڵەتە یاخییەكانی ئێران و كۆریای باكوورەوە پشتیوانی دەكرێن، چوار دەوڵەت كە خاوەنی دۆزێكی هاوبەشن: «تێكدان و جێگرتنەوەی سیستەمی نێودەوڵەتی كە ئەمریكا سەركردایەتیی دەكات و ئەم دەوڵەتانە ڕقیان لێیەتی».

«ئەم شتە لە شەڕی سارد ناچێت، چونكە ‹چین یەكێتیی سۆڤیەت نییە›، بە پێچەوانەی یەكێتیی سۆڤیەتەوە، كە گۆشەگیر بوو و خۆبژێویی پێ باشتر بوو، چین لە ساڵی 1970 كۆتایی بە گۆشەگیریی خۆی هێنا و، بە خێرایی لە قازانجە ئابوورییەكانی جیهانگیری نزیك بووەوە، ئەمەش وای كرد كە ڕۆژئاوا بە ساویلكەیی باوەڕ بكات كە گەشەی ئابووری دەبێتە پێشەكییەك بۆ ئازادیی سیاسی، بەڵام لە جیاتی ئەوە، چین بە ئاشكرا پابەندییەكانی بنەماكانی بازرگانیی نێودەوڵەتیی پشتگوێ خست. شی جین پینگ-ی سەرۆكی چین، كە ماركسییەكی دیارە، دەستبەرداری ئازادكردنی ئابووری بووە و جەختی لەسەر كۆنتڕۆڵی سیاسیی ڕەها كردووەتەوە».

ئێستا چین خاوەنی گەورەترین هێزی دەریاییە لە جیهاندا، زیاتر لە ٣٧٠ كەشتی و ژێردەریایی هەیە، بە خێرایی كاردەكات بۆ خێراكردنی توانای چەكی ئەتۆمی بەبێ هیچ ڕێككەوتنێكی سنوورداری نێودەوڵەتی، لە دەرەوەی ڕەهەندی سەربازیشدا، پەكین سوورە لەسەر سەركردایەتیكردنی پەرەپێدانی تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو - زیرەكیی دەستكرد، بایۆلۆژیای دەستكرد، ڕۆبۆت و.. هتد. ڕایس دەڵێت» ئەم تەكنەلۆژیایانە دەبنە «گرنگترین سەرچاوەی هێزی نیشتمانی» و لە دەستی ستەمكاراندا زۆر مەترسیدارتر دەبن. بۆیە «پێویستە دیموكراسییەكان سەركەون». سەرەڕای ئەوەی جبەخانەی گەورەی چەكی ئەتۆمی كە ڕووسیا خاوەنیەتی، دەیكات بە دوژمنێكی جێگای نیگەرانی، بەڵام دۆخی ئۆكرانیا، بەپێی ڕای ڕایس، «خاڵە لاوازەكانی هێزی چەكداری ڕووسیای ئاشكرا كرد‌، كە دەركەوتووە تووشی گەندەڵی و بێتوانایی بوون و زیانە ئابوورییەكان (كە جەنگ بەجێی هێشتووە)، بۆ ساڵانێكی داهاتوو یەخەی مۆسكۆ دەگرن». تا ئێستا ڕووسیا «زەبەلاحێكی سەربازییە،‌ بەڵام كورتەباڵایەكی تەكنۆلۆجی و ئابوورییە». بە دڵنیاییەوە ڕایس زۆر باش ڕووسیا دەناسێت، ئەمە چەقی خوێندنە ئەكادیمییەكەی بوو، كاتێك - لە ساڵی ١٩٨٩ تا ١٩٩٣- لە واشنتۆن خزمەتی كرد، سەرۆكی نووسینگەی كاروباری سۆڤییەت بوو لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی بە سەرۆكایەتیی برێنت سكۆكروفت.

ڕایس لە مامەڵەكردن لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كەمتر دیپلۆماتكارانە بوو، كاتێك لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ بریت بایر لە كەناڵی فۆكس نیوز لە 2/9/2024 وتی: «هەركەسێك پێی وابێت حەماس نوێنەرایەتیی بەرژەوەندییە ڕەواكانی گەلی فەلەستین دەكات، بە وەهمدا چووە»، هەروەها «هەركەسێك بەردەوام بێت لە گەڕان بەدوای میانڕەوەكان لە ئێراندا، ئەویش هەر بە وەهمدا چووە.» ڕایس نیگەرانە لە كاریگەرییە نەرێنییەكانی جیهانگیری و دابەزینی گرنگیی دامەزراوە جیهانییەكان، وەك ڕێكخراوی بازرگانیی جیهانی و ڕێكخراوی تەندروستیی جیهانی، تەواوكاریی ئابووری، كە پێشتر بە پڕۆژەیەكی هاوبەشی گەشەكردن و ئاشتی دادەنرا، «بواری داوە بۆ هەوڵدان لەپێناو دەستكەوتی سفر لە زەوی و بازاڕ و داهێنان». سوودە گشتییەكانی جیهانگیری زۆر لە ئەمریكاییەكانی لە كاروان جێهێشتووە، ئەمەش هۆكاری سەرەكی بێهیوایی زۆر كەسە لەبارەی ئاسۆی خۆیانەوە، ئەو بەتایبەتی دەپرسێت لە نەبوونی سەركردایەتیی ئەمریكی لە بواری بازرگانیدا، ڕایدەگەیەنێت كە ویلایەتە یەكگرتووەكان «بۆ ماوەی نزیكەی دە ساڵێكە تا ڕاددەیەكی زۆر لە دانوستانەكانی بازرگانیدا ئامادە نەبووە، زۆر زەحمەتە بیرمان بێتەوە دواجار كەی سیاسەتمەدارێكی ئەمریكی بە پەرۆشەوە بەرگریی لە بازرگانیی ئازاد كردبێت».

ڕایس دەڵێت: «ئەمریكا لە دوای هەشت دەیە لە ڕابەرایەتیی نێودەوڵەتی ماندوو بووە، كە هەندێك سەركەوتن و شكستی لەخۆ گرتووە. گەلەكەی «متمانەی كەمتریان بە دامەزراوەكانیان و بە سوودی خەونی ئەمریكی هەیە» - بێگومان ئەوە هۆكاری ئەوەیە كە دیموكراتەكان و كۆمارییەكان هەوڵ دەدەن دەنگی چینی كرێكار لە هەڵبژاردنەكانی ئەمساڵ ٢٠٢٤ بەدەست بهێنن.

هەندێك هەواڵی خۆش هەیە كە دەبێت كەمێك لە چوون بەرەو گۆشەگیری كەم بكەنەوە، هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی فراوانتر و بەهێزتر كراوە بە پەیوەندیكردنی سوید و فینلاندا، هەروەها ویلایەتە یەكگرتووەكان سەركەوتوو بووە لە دروستكردنی دوو هاوپەیمانی كە ڕێگرییەكی بەهێزتر لە ناوچەی ئۆقیانووسی هیندی و ئارام AUKUS - دابین دەكەن (ئوسترالیا، شانشینی یەكگرتوو، ویلایەتە یەكگرتووەكان) و Quad (ئوسترالیا، ویلایەتە یەكگرتووەكان، هیندستان، ژاپۆن).

ڕایس داوا دەكات، توانای سەربازی و دیپلۆماسیی ئەمریكا بەهێزتر بكرێت، بەڵام ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكان بیەوێت هێزی سەربازیی خۆی بەهێزتر بكات، پێویستە كاروباری دارایی و ئابووریی خۆی ڕێك بخات. ئێستا قیستەكانی سوودی قەرزەكانی لە خەرجییەكانی بەرگری تێپەڕیون، ئەو پارەیەی كە بۆ دیپلۆماسی تەرخان كراوە، هیچ ئەولەویەتێكی نییە، لە ڕاستیدا، ئابوورییەكی بەهێز بناغەی زۆربەی ئەو شتانەیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكان دەتوانێت لە ئاستی نێودەوڵەتی ئەنجامی بدات.

بۆچوونی ڕایس ئەوەیە كە دەبێت واشنتۆن بە «وردییەكی زیاتر بەشدارییە جیهانییەكانی داهاتوو هەڵبژێرێت، لە كاتێكدا هاوپەیمانان پێویستیان بە هەوڵی زیاتر هەیە لە سەرانسەری جیهاندا. ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كە ئەمریكا لە كێشە دوور بخرێتەوە. ڕێككەوتنە بازرگانییەكان دەبێت، كەمتر گەورە و زیاتر ئیقلیمی و لێبژێر بن. گرنگترین شت لێرەدا پێویستی بە هەوڵێكی ڕاستەقینەیە بۆ ئەوەی فێركردن و لێهاتوویی و ڕاهێنانی پیشەیی بەسوود بدەینە خەڵك».

ڕایس، وەسفی چوار سوارچاكی نوێی كۆتاییی جیهان (پۆپۆلیزم، ناسیۆنالیزم، گۆشەگیری و پارێزگاری) دەكات، كە پێكەوە «تەحەددای ناوەندی سیاسی دەكەن»، هەروەها دەڵێت: «تەنیا بە هاوپەیمانێكی بەهێزی نێوان وڵاتە دیموكراسییەكانی خاوەن سیاسەتی بازاڕی ئازاد بە ڕابەرایەتیی ویلایەتە یەكگرتووەكان دەتوانرێت بە شێوەیەكی كاریگەر ڕووبەڕووی ئەم ئاراستەیە ببنەوە، بەداخەوە سەركردە سیاسییەكان، كە خاوەن دیدێكی ستراتیژی و ئیرادەی پێویستن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم تەحەددایە، ئامادە نین».

(3)

ئەمریكا یەكەم

دوای هەشت ساڵ، دۆناڵد ترەمپ لەژێر دروشمی «ئەمریكا یەكەم»دا وەك پاڵەوانی گۆشەگیریی ئەمریكا دەمێنێتەوە، لە كاتێكدا بە دڵنیاییەوە سیاسەتی دەرەوە لە پێشینەی كارەكانی دەنگدەرانی ئەمریكا نییە، بەڵام ئەو پشتیوانییەی كە كۆی كردووەتەوە، ئەوە پیشان دەدات، كە گەلی ئەمریكا جارێكی دیكە كارلێك دەبێت لەگەڵ ناجێگیرییە باڵاكانی جیهان بە جەختكردنەوە لەسەر پرسە ناوخۆییەكان و داوای كشانەوە لە گۆڕەپانە نێودەوڵەتییە جیاوازەكان دەكەن، هەر وەك ڕایس جەختی لێ دەكاتەوە، گرنگیشە ئاماژە بەوە بكەین، كە ئەمە لە بنەڕەتدا پرۆسەیەكی درێژخایەن دەبێت و، پێناچێت ئەنجامی كورتخایەن بەدەست بهێنێت. سەرەڕای لێدوانە یەكلاكەرەوەكانی ترەمپ سەبارەت بە خێرا وەستاندنی شەڕەكانی ئێستای ئۆكرانیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام ئەوروپا دەبێت بەپەلە خۆی بۆ جیهانێك ئامادە بكات كە تێیدا ئەمریكا ڕۆڵێكی جیاوازتر لە پێشووتر بگێڕێت.

زۆرێك لەو پرسانەی كە ڕەنگە تەوەری سیاسەتی دەرەوەی سەرۆكی نوێی ئەمریكا پێكبهێنن، وەك خۆیان دەمێننەوە، بۆ نموونە لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا، ترەمپ پێداگری لەسەر ئەوە كرد، كە هاوپەیمانە ئەوروپاییەكانی ناتۆ خەرجیی بەرگرییان زیاد بكەن بۆ ئەوەی ڕێز لە پابەندبوون بە خەرجكردنی لانیكەم ٢%ی بەرهەمی ناوخۆیی بۆ بەرگری بگرن. لە گردبوونەوەیەكی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا لە شوباتی ٢٠٢٤، ترەمپ ڕایگەیاند كە بەرگری لە ئەندامانی ناتۆ ناكات لە هێرشی ڕووسیا، ئەگەر نەتوانن بەڵێنەكانیان لە خەرجكردندا جێبەجێ بكەن. ئەو ڕێبازە ڕاشكاوانەی بەرانبەر ئەوروپا بەو مانایە نییە، كە ئەمریكا بە تەواوی لە كیشوەری كۆن بكشێتەوە، یان پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتیی ئەوروپا و ئەمریكا بپچڕێنێت، یان ناتۆ هەڵبوەشێنێتەوە.

داڕێژەرانی سیاسەت و ڕاوێژكارانی ئەمریكا دەرك بەوە دەكەن، كە پاراستنی پێگە لە ئەوروپا لە ڕوانگەی جیۆپۆلەتیكییەوە سوودی گەورەی هەیە، لەگەڵ ئەمەشدا، ئەگەر كێشەی ئۆكرانیا بەردەوام بێت، ڕەنگە واشنتۆن پاكێجی هاوكاریی سەربازی و دارایی چەند ملیار دۆلاریی خۆی ڕابگرێت، بۆ ئەوەی فشار بخاتە سەر حكومەتی ئۆكرانیا بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتن، تەنانەت بە مەرجی نالەبار، ئەمەش هەڵوێستی یەكێتیی ئەوروپا زیاتر خراپتر دەكات و، ئەركەكە بە شێوەیەكی بەرچاو دەخاتە سەر وڵاتانی ئەوروپا بۆ پشتگیریكردن لە هەوڵەكانی ئۆكرانیا بۆ دەستەبەركردنی باشترین هەڵوێستی دانوستاندن.

یەكەم كاردانەوەی سیاسەتمەدارانی ئەوروپا بەرانبەر بە هەڵبژاردنەكان بەرەبەیانی ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ گەیشتە ئەو وڵاتە، ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی فەرەنسا ڕایگەیاند، لەگەڵ ئۆلاف شۆڵتزی ڕاوێژكاری ئەڵمانیا قسەیان كردووە سەبارەت بە كاركردن بەرەو ئەوروپایەكی یەكگرتووتر و بەهێزتر، سەرەڕای ئەوەی لە ناوەڕاستی گرژیی سیاسیدایە، بەرلین داوای لە ئەوروپییەكان كرد كە بەرپرسیارێتیی زیاتر لەبارەی سیاسەتی ئەمنییەوە لە ئەستۆ بگرن، بۆ ئەم مەبەستەش، پێویستە وڵاتانی ئەندامی یەكێتیی ئەوروپا ئەولەوییەت بدەن بە پەیڕەوكردنی نەخشەڕێگای كۆمیسیۆنی ئەوروپا بۆ بەهێزكردنی بنكەی پیشەسازیی بەرگریی یەكێتیی ئەوروپا و، بەرزكردنەوەی توانا سەربازییەكانی، بەبێ ئەوەی پێویست بێت كە گوێڕایەڵی داواكارییەكانی واشنتۆن ببێت. ڕەنگە پێشبینیكردنی هەنگاوەكانی ئیدارەی نوێی ئەمریكا زۆر گرنگ بێت بۆ وەڵامدانەوەی خێرا لە كاتی پێویستدا، بەم شێوەیە یەكێتیی ئەوروپا دەتوانێت خۆی ئامادە بكات، بۆ كۆكردنەوەی سەرچاوەی زیاتر بۆ ئۆكرانیا و هەڵوێستێكی هاوبەش لەسەر مەرجە قبووڵكراوەكان بۆ ڕێككەوتنی ئەگەری گرتنەبەری ئاگربەست. جا ئەگەر یەكێتیی ئەوروپا توانای بەهێزكردنی سەربەخۆیی ستراتیژیی خۆی و وەڵامدانەوەی ئەو تەحەددایانەی ئیدارەی نوێی ئەمریكای هەیە، یان نا، كە داهاتووی ئاسایشی ئەوروپا دیاری دەكات.

 ئەم دۆخە نوێیە، چ لەسەر ئاستی ناوخۆی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، چ لەسەر ئاستی ئەوروپا (یەكێتیی ئەوروپا، پرسی ئۆكرانیا)، وای كردووە، هەندێك لە توێژەران بڵێن: «ئەستەمە پێشبینی ئەوە بكرێت كە ترەمپ چی دەكات».

(4)

چوار ساڵی دیكەی پێشبینی نەكردن؟ جیهان خۆی بۆ گەڕانەوەی ترەمپ ئامادە دەكات

ئەم ناونیشانە لێكۆڵینەوەیەكی «دامیان كایڤ» و «كاترین پۆرتێر»ـە و لە ڕۆژنامەی بەناوبانگی NYT لە ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ بڵاوكراوەتەوە.

ئەوان دووپاتی دەكەنەوە بە سەركەوتنی دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنەكاندا، ئێستا جیهان خۆی بۆ چوار ساڵی دیكە ئامادە دەكات بۆ «ئەمریكا یەكەم»ی پێشبینینەكراو كە دەتوانێت یاسا بنەڕەتییەكانی ئابووریی جیهانی دووبارە دابنێتەوە و حوكمڕانە ستەمكارەكان بەهێز بكات و گەرەنتیی پاراستنی ئەمریكا بۆ هاوبەشە دیموكراسییەكان بسڕێتەوە.

ئاماژەیان بەوەش كردووە، سەرەڕای نەبوونی مشتومڕێكی جەوهەری لەسەر سیاسەتی دەرەوە لە بانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا، ترەمپ چەند لێدوانێكی دا كە ئەگەر بگۆڕدرێن بۆ سیاسەتی ڕاستەقینە، پەیوەندیی ئەمریكا لەگەڵ هاوپەیمانان و نەیاراندا دەگۆڕێت. ناوبراو بەڵێنی داوە لە ماوەی ٢٤ كاتژمێردا كۆتایی بە شەڕ لە ئۆكرانیا بهێنێت، بەڵێنێك كە زۆر كەس وا دەزانن هاوتای كشانەوەی هاوكارییەكانی ئەمریكایە بۆ ئۆكرانیا، كە سوودی بۆ ڕووسیا دەبێت. توێژەران ڕوونیان كردەوە كە ترەمپ بە نیازە بەهێزترین وڵاتی جیهان گۆشەگیرتر و شەڕانگێزتر بكات لە سەپاندنی باج و، زیاتر دوژمنایەتیی كۆچبەران بكات و، زیاتر داوای هاوبەشە ئەمنییەكانی بكات، كەمتریش سەرقاڵی تەحەددای جیهانی وەك گۆڕانی كەشوهەوا بێت.

زۆرێك لە توێژەرانی كاروباری ئەمریكا و نێودەوڵەتی پێیان وایە كە كاریگەرییەكانی دەرئەنجامی سیاسەتی ترەمپ لەوانەیە لە هەموو شتێك زیاتر بن، كە لە سەرەتای شەڕی ساردەوە بینیومانن.

جەیمس كوران، مامۆستای مێژووی نوێ لە زانكۆی سیدنی دەڵێت: «ئەمە لە ئێستاوە ئاراستەیەكی قووڵ بەرەو گۆشەگیریی ئەمریكا خێراتر دەكات».

ئەنتۆنیۆ تاجانی، وەزیری دەرەوەی ئیتاڵیا بە سكای نیوزی ڕاگەیاندووە، لەو باوەڕەدایە ترەمپ «هاوسۆزییەكی ئاسایی بۆ ئیتاڵیا هەیە»، گوتووشیەتی: «دڵنیام ئێمە كارێكی باش لەگەڵ ئیدارەی نوێدا دەكەین».

لە مەكسیك، سەرۆك كلۆدیا شینباوم ڕایگەیاند، «پەیوەندیی باش»ی لەگەڵ ئەمریكادا دەبێت، سەرەڕای هەڕەشەكانی ئەم دواییەی ترەمپ بۆ سەپاندنی باجی گەورە بەسەر وڵاتەكەیدا، ئاماژەی بەوەش كردووە، «هیچ هۆكارێك نییە بۆ نیگەرانی، مەكسیك هەمیشە لە پێشە».

شی ینهۆنگ، مامۆستای پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی ڕێنمین لە پەكین دەڵێت: «سەرۆكایەتیی دووەمی ترەمپ بە دڵنیاییەوە متمانەی جیهانی و ڕێزگرتن لە ئەمریكا كەم دەكاتەوە».

كۆریای باشوور و ژاپۆن پێشبینی دەكەن فشاریان لەسەر بێت كە پارەی زیاتر بدەن بۆ ئەوەی سەربازانی ئەمریكا لە وڵاتەكانیان جێگیر ببن. ترەمپیش بەڵێنی داوە كە كۆریای باشوور ساڵانە 10 ملیار دۆلار بدات، لە ئێستاشدا كۆریای باشوور لە یەك ملیار دۆلار زیاتر دەدات.

(5)

ترس لە جیهانێكی كەم ئارام

هەندێك دیپلۆماتكاری ئاسیایی جەختیان لەوە كردووەتەوە كە بە بوونی ترەمپ لە دەسەڵاتدا، پێشبینی دەكەن، چین گوشارەكانی بۆ سەر تایوان زیاتر بكات، ئەگەر هێرش نەكاتە سەر ئەو دوورگەیەی كە سەربەخۆیە و بانگەشەی ئەوە دەكات كە خاكەكەی هی ئەوە. بە ڕای ئەوان، ڕەنگە چین بەو شێوەیە حیسابی بكات كە ترەمپ شەڕ بۆ دیموكراسییەت ناكات، كە تۆمەتباری كردووە بە «دزینی پیشەسازیی مایكرۆچیپ لە ویلایەتە یەكگرتووەكان».

سەبارەت بە ئۆكرانیا، گەڕانەوەی ترەمپ مەترسییەكی زیاترە، چونكە ڕایگەیاندووە كە دەتوانێت بەخێرایی ناوبژیوانی بكات بۆ كۆتاییهێنان بە جەنگەكە، هەروەها پەیوەندییە گەرمەكانی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتینی سەرۆكی ڕووسیا، بووەتە هۆی نانەوەی ترس لەوەی كە ئەو، ئۆكرانییەكان ناچار دەكات بە ڕێككەوتنێكی خراپ، بە بڕینی پاڵپشتیی سەربازیی ئەمریكی.

لە ڕووسیا، هەندێ ئاماژەی دڵخۆشی هەیە بە بردنەوەی ترەمپ، تەنانەت ئەگەر كرملین خۆی لە پێشكەشكردنی پیرۆزبایی دەستبەجێ بپارێزێت، بەڵام میدڤیدیڤ ڕایگەیاندووە كە ترەمپ «ڕقی لە خەرجكردنی پارەیە بۆ زۆر لە مشەخۆران»، كە ئاماژەیە بۆ سەرۆكی ئۆكرانیا.

(6)

دڵەڕاوكێ و نائارامی لە نێو هاوبەشە دیموكراسییەكان

سەرۆكی ئۆكرانیا (زیلینسكی) ڕایگەیاندبوو كە «لە هەموو مەترسییەكان تێدەگات» كە بە هۆی سەركەوتنی ترەمپەوە دێنە ئاراوە، هەروەها دەستخۆشی لە پابەندبوونی ترەمپ بە «ڕێبازی ئاشتی لە ڕێگەی هێزەوە لە كاروباری جیهانیدا» دەكات. بەڵام زۆرێك لە لایەنگرانی ئۆكرانیا لە ناوچەكەدا «بەداخەوە ئامادە نین بۆ گەڕانەوەی ترەمپ»، وەك جۆرجینا ڕایت، شارەزای سیاسەتی ئەوروپی لە پەیمانگای مۆنتین لە پاریس ڕایگەیاند. شرۆڤەكاران و بەرپرسان لە كیشوەرەكە پێشبینی شەڕێكی بازرگانی و تێچوونێكی زیاتر بۆ ناتۆ و یارمەتییە سەربازییەكان لە واشنتۆن و بڵاوبوونەوەی پۆپۆلیزمی دژە دیموكراسی بە هاندانی ترەمپ و مەترسیی زیاتر لە فراوانكردنی تەماحكارییە ئیقلیمییەكانی ڕووسیا دەكەن.

ترەمپ لە خاڵێكدا لە كاتی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانیدا ئاماژەی بەوە كرد، كە پابەندی ماددەی تایبەت بە بەرگریی پەیمانی ناتۆ نابێت، كە وای كردووە بۆ دەیان ساڵ ئەوروپا زۆرتر بە ئاشتی و دیموكراسی بهێڵێتەوە، هەروەها «هانی ڕووسیا دەدات، هەرچی بیانەوێت بیكەن»، بەرانبەر بەو وڵاتانەی كە كۆمەكێكی تەواوی هاوپەیمانییەكەیان نەكردووە.

وەك لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا، ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی فەرەنسا پیرۆزبایی لە ترەمپ كرد، بەڵام لە هەمان كاتدا لەسەرX ئێكس نووسی: «لەم چوارچێوە نوێیەدا كار بۆ ئەوروپایەكی یەكگرتووتر و بەهێزتر و سەروەرتر دەكەین».

لەنێو ئەو كەسانەی كە زۆرترین جۆش و خرۆشیان بە سەركەوتنی ترەمپ هەبوو، ڤیكتۆر ئۆربانی سەرۆك وەزیرانی هەنگاریا بوو، كە نەیارانی بۆ دامەزراندنی دیموكراسیی نەتەوەیی نالیبڕاڵ لە وڵاتەكەیدا سەركوت كرد.

لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وەك هێزێكی ناكاریگەر سەیری ویلایەتە یەكگرتووەكان دەكرێت، بەوەی كە ناتوانێت كۆتایی بە بازنەی ململانێكان بهێنێت، یان تەنانەت بگات بە ئاگربەستێكی بەهێز، بۆ هەندێك، ترەمپ وەك ئەگەری بوونی ڕێگەیەكی نوێ بۆ پێشەوە سەیر دەكرێت و، زۆر كەس لە ناوچەكەدا وەك پاڵپشتێكی بەهێزی ئیسرائیل، هەروەها وەك مامەڵەكارێكی لێهاتوو دەیبینن.

(7)

دەرئەنجامەكان

ترەمپ لە یەكەم ڕۆژی سەرۆكایەتیدا سندوقی پاندۆرا دەكاتەوە

سندوقی پاندۆرا (Trump Is Opening Pandora‌s Box) خوازەیەكە بۆ شتێك كە كێشە، یان بەدبەختییەكی گەورە بەدوای خۆیدا دەهێنێت، بەڵام هیوایەكیش لەخۆ دەگرێت. لە ئەفسانەی یۆنانیدا سندوقی پاندۆرا دیاری خوداوەندەكان بووە بۆ پاندۆرا، كە یەكەم ژن بوو لەسەر زەوی، هەموو خراپەكارییەكانی جیهانی تێدابوو، كە كاتێك پاندۆرا سندوقەكەی كردەوە، بڵاو كرایەوە.

لە گەرمەی ئەو لێدوانانەی كە هەوڵ دەدەن لێدوانە بەردەوامەكانی سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا (دۆناڵد ترەمپ) لێكبدەنەوە، سەبارەت بە فراوانخوازیی ئیقلیمی بۆ كەنەدا و گرینلاند و نۆكەندی پەنەما، زۆرێك لە گفتوگۆكان جەختیان لەسەر بابەتگەلێكی لاوەكی كردووە. هوارد فرەنچ گەورە نووسەری سەرەكیی گۆڤاری بەناوبانگی ئەمریكی Foreign Policy نووسیویەتی: «لێدوانە فراوانخوازییەكانی سەرۆكی هەڵبژێردراو سەبارەت بە گرینلاند و كەنەدا، ڕەنگە تەنیا حەزێكی ڕاگوزەر بووبن، بەڵام باجی گران دەبێت»، هەروەها وتوییەتی: «لەنێو ئەو شتانەی كە دەبێت دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا فێری ببێت، كاتێك دەگەڕێتەوە سەر كارەكەی، ئەوەیە كە تێڕوانینی بۆ دەسەڵاتی ڕەهای ئەمریكا لە نیوەگۆی ڕۆژئاوا، تا ڕاددەیەك زۆر كۆن بووە».

لە ڕاستیدا، بە كەمتەرخەمیی ئەمریكا بۆ دروستكردنی هاوبەشیی بەهێزتر و یەكسانتر، تەنیا چەند شوێنێكی كەم لە نیوەگۆی ڕۆژئاوادا ماون، كە هێشتا قسەی واشنتۆن بە شێوەیەكی خۆكارانە دەسەڵاتی هەیە.

پڕۆفیسۆر لاسوێڵ لە كتێبی (Psychopathology and Politics - 1930) شیكارییەكی دەروونی و پۆلێنكردن بۆ پیاوانی سیاسەت و دەوڵەت پێشكەش دەكات، ئەگەر ئەو پۆلێنانە لەبەرچاو بگرین، ئەوا دەكرێت ترەمپ وەك پیاوی دەوڵەت پۆلێن بكەین، لە چوارچێوەی ئەو پۆلێنەی كە دەڵێت «پیاوی دەوڵەت كەسێكی ڕەق و نموونەییە، كاتێك ڕەفتار و سیاسەتەكانی بەوە پاساو دەداتەوە، كە بەها بەرزەكان لە (دادپەروەری، یەكسانی...) سەرچاوە دەگرن.

لە چوارچێوەی ئەم پۆلێنكردنەدا (توندی نموونەیی)، دەتوانین شیكار بۆ بارودۆخ و ڕەفتاری ترەمپ وەك ٤٧ـەمین سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بكەین، كە بەرگەی دراوسێیەكی خراپ ناگرێت، بۆیە سیاسەتەكانی ترەمپ هەڕەشەن بۆ بێزاركردنی هاوبەشەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان لە هەردوو ئەمریكادا، دواتر واشنتۆن لە ئەنجامی ئەم سیاسەتانەدا لە پێشەوەی مەینەتییەكە دێت. ترەمپ لە هەڵمەتی هەڵبژاردن و وتار و چاوپێكەوتنەكانیدا كۆمەڵێك پرسی گرنگ و مەترسیداری پەیوەست بە كاروباری ناوخۆیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتی ورووژاند، بەڵام جەختی كردووەتەوە لەسەر ئەو ئالنگارییانەی كە ڕووبەڕووی ئەمریكا دەبنەوە، لەوانە:

* ئەمریكا یەكەم و ئازادیی ڕادەربڕین.

* دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

* شەڕ لە ئۆكرانیا.

* پەیوەندی لەگەڵ هاوپەیمانە ئەوروپییەكان.

* فشارە ئابوورییەكان.

* مامەڵەكردن لەگەڵ بنەماكانی یاسای نێودەوڵەتی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان.

* كۆچكردن بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا.

* ئێران و وزەی ئەتۆمی.

* پەیوەندی لەگەڵ چین و كێشەی تایوان.

* كشانەوە لە ڕێككەوتن و ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان.

هەموو ئەم ئالنگارییانە جددین و پێویستیان بە لێكۆڵینەوە و قووڵبوونەوە لێیان و بڕیاردانی گونجاو و یەكلاكەرەوە هەیە، بەڵام ئایا دەتوانین پێشبینی ئەوە بكەین كە ترەمپ چی دەكات؟

زۆربەی چاودێران جەخت لەوە دەكەنەوە كە هەمیشە پێشبینیكردنی كارەكانی ترەمپ ئەستەمە، چونكە ئەو بەردەوام لە ڕەفتار و كردارەكانیدا، سورپرایزگەلی چاوەڕواننەكراو دەخاتەڕوو، بەتایبەتی كە ئەو جەخت لەسەر بنەمای (ئاڵوگۆڕ و یەكسانی Barter and equality) دەكاتەوە.

بۆیە ئەگەر ئەم دۆخە بگوازینەوە بۆ بواری سیاسەتی دەرەوە، تێبینی ئەوە دەكەین كە ترەمپ لە لێدوان و ڕەفتارەكانیدا ڕێساكانی یاسای نێودەوڵەتی و بناغەكانی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی پێشێل كردووە، كاتێك ڕایگەیاندووە كە دەیەوێت كەناڵی پەنەما بگەڕێنێتەوە بۆ سەروەریی ئەمریكا، هەروەها داوای لكاندنی كەنەدای كرد وەك ویلایەتێكی ئەمریكی، داوای لە دانیمارك كرد بۆ گرینلاند وەك خاكێكی ئەمریكا، تا ئەو ڕاددەیەی ناوی كەنداوی مەكسیك دەگۆڕێت بۆ كەنداوی ئەمریكا.

بەڵێ، ئەم داواكارییانە دەكەونە چوارچێوەی ئەوەی پێی دەوترێت «پێشبینییەكان»، كە خاوەنی هێزێكی سەرسوڕهێنەری مێشكی مرۆڤن، وەك چریس بیردك Chris Berdik نووسەری كتێبێكی گرنگ بە ناوی «مێشك لە سەرووی عەقڵ: هێزی سەرسوڕهێنەری پێشبینییەكان» دەڵێت.

Expectations،2013 Mind Over Mind: The Surprising Power of

كەواتە لە بواری سیاسەتی دەرەوەدا، چی لە ترەمپ چاوەڕوان دەكرێت؟ ئایا سیاسەتێكی نوێی دەرەوە پەیڕەو دەكات، یان لەسەر بناغە نەریتییەكانی سیاسەتی دەرەوە دەمێنێتەوە؟

ترەمپ خۆی وەك «دروستكەری پەرجوو» پیشان دەدات و سیاسەتێكی دەرەكیی شەڕانگێزانە پەیڕەو دەكات، واتە سیاسەتێكی دەرەوەی ڕووبەڕووبوونەوەتر بەرانبەر ئێران و شەڕانگێزتر بەرانبەر چین پەیڕەو دەكات، سەرەڕای بەیاننامەكەی، داوای لە چین كردووە، هاوكاری بكات لە پرسی ئۆكرانیا. ترەمپ لە پاڵپشتیكردنی ئیسرائیل بەردەوام دەبێت، لێرەشدا پێویستی بە هاوپەیمانەكانی دەبێت لەنێو فەرمانڕەواكانی وڵاتانی عەرەبی بۆ پشتگیریكردنی لەم بوارەدا، ئەمەش بەردەوامبوون لە زیندووكردنەوەی مەزهەبگەلی ئیبراهیم دەگرێتەوە.

لە هەموو ئەم پرسانەدا ترەمپ هەوڵی بەدەستهێنانی سەركەوتن دەدات، بۆیە ترەمپ توندڕەوتر دەبێت لەكاتێكدا هەوڵ دەدات، هەژموونێكی نوێی ئەمریكی بەسەر جیهاندا هەبێت، دواجار جەمسەرگیرییەكی نێودەوڵەتیی نوێ بەدەست بهێنێت بە سەرۆكایەتیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا.

بۆیە بۆ گەیشتن بەو ئامانجانە، ترەمپ ناچار دەبێت سیاسەتێكی نوێی دەرەكی و توندڕەوتر و شەڕانگێزتر دابڕێژێت و دواتریش گۆڕانكاریی گرنگ لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان دەبینین.