بۆ ئەوەی بزانین ئایا دەتوانرێت ئیسلام بۆ سەر عیبادات و سیاسەت دابەش بكرێت، یان لە ئیسلامدا توندڕەوی هەیە و دەكرێت كەسانێ یان لایەنی ئیسلامیی وا هەبن بیانەوێت مێژووی كورد فەرامۆش بكەن و مێژووی عەرەب بخەنە شوێنی، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ پڕۆفیسۆری یاریدەدەر دكتۆر گەیلان محەمەد تاڵەبانی ئەنجام دا.

 

* لە دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە ئەستەنبووڵ، ڕێكخراوی ئیخوان موسلمین لە میسر دامەزرا بۆ دووبارە گێڕانەوەی خەلافەتی ئیسلامی و، دواتر فیكری ئیخوان بووە فیكرێكی جیهانی، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی ئیسلام دابەش ببێت بۆ سیاسەت و عیبادەت، ئایا ئەم دابەشكردنەی ئیسلام بۆ ئیسلامی سیاسی و عیبادەت تاچەند خزمەتی بە ئیسلام كردووە؟

- ئەم دابەشكردنەی ئایینی ئیسلام بۆ سیاسەت و عیبادات ئەوە دەگەیەنێت كە ئیسلام و مرۆڤی موسڵمان وا ڕەفتار بكات كە ئیسلام بەكار بهێنێت بۆ بەرژەوەندیی كەسیی خۆی، ئەمەش كارێكی ناڕەوایە كە ئیسلام بەكار بهێنیت بۆ بەرژەوەندیی خۆت و گەیشتن بە دەسەڵات و كورسی، پیاوانی گەورە و زانایانی وەكو سوفیانی سەوری فەرموویانە «ئەگەر دنیا كۆ بكەمەوە بە دەهۆڵ و زوڕنا و بڕۆم لە دەرگای خەڵك بدەم، لەوەم پێ خۆشترە كە ئایینی ئیسلام بكەمە بەرگم بۆ بەرژەوەندیی خۆم و دنیا»، چونكە ئایینی ئیسلام لەوە گەورەترە كە بەناو موسڵمان، یان هەر تاخم و گرووپێك بۆ بەرژەوەندیی خۆیان و گەیشتن بە دەسەڵات بەكاری بهێنن. ئەگەرچی ڕاستە ئیسلام چاكسازی و بەرنامەی جۆراوجۆری بۆ خزمەتی موسڵمان و مرۆڤایەتی تێدایە، بەڵام بچیت خۆت بە مەرام و مەبەستێك ئەو ئایینە پیرۆز و جوانە بكەیتە بەرگێك و بەكاری بێنیت بۆ گەیشتن بەوەی لە دنیادا مەبەستتە، ئەمە ناڕێك و ناڕەوایە و بۆ دنیایە و بۆ ململانێكردنە لەگەڵ دەسەڵات و حاكم و سوڵتانی زەمانە، لەلایەكی دیكەوە ئەو دابەشكردنە لایەنە سیاسییەكەی پێچەوانەی ئیسلام و پەیامی خودای گەورەیە، هاوكات ئەو دابەشكردنەی ئایینی ئیسلام زۆر مەترسیدارە لەسەر وڵات و هەموو كۆمەڵگەیەك، بەتایبەتی كۆمەڵگەی موسڵمانان، چونكە دەبینین ئەو جۆرە دابەشبوونە چۆن لە چەندین شوێن بووەتە هۆی كارەسات و گێرەشێوێنی و تێكدانی بارودۆخی كۆمەڵگەكان.

* بەپێی ئەم مێژووەی ئیخوان موسلمین، ئەوە دەركەوتووە كە فیكری ئیسلامی سیاسی بایەخ بە پرسی خاك و نەتەوە نادات و، پڕۆگرامەكانیان سڕینەوەی هزری نەتەوەیی و نیشتمانییە، ئایا سڕینەوەی ئینتیما و پیرۆزییەكانی نیشتمان چ كارەساتێكی لێ دەكەوێتەوە؟

- لە كاتێكدا بتەوێت سیاسەتی ڕاستەقینەی شەرعی ئیسلام پیادە بكەیت، وەكو بەشێك لە زانایانی ئیسلام فەرموویانە، دین سیاسەتە و سیاسەتی تێدایە، ئەوە یەكێك لەو سیاسەتانەی لە ناو ئایینی ئیسلامدایە كە پێویستە بكرێت لە پێناو خاكدا، پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) فەرموویەتی «هەر كەسێك لە پێناو خاك و بەرگریكردنیدا بكوژرێت و خوێنی بڕژێت، ئەوە لەلای خودای پەروەردگار بە شەهید هەژمار دەكرێت»، یەكێك لەو بەهایانەی ئایینی ئیسلام بایەخی پێ داوە، خاكە. خودای گەورە باسی ئایینەكانی دیكە دەكات، لەوانە كە بەنی ئیسرائیل ئامادە نەبوون بەرگری لە خاكی خۆیان بكەن، دەرئەنجام چل ساڵ سەرگەردان بوون لەسەر زەوی و بێ خاك مانەوە و سەرلێشێواو بوون، ئەمەش ئەوەمان پێ دەڵێت كە بە خۆیان سزای خۆیان داوە (قال فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون)، ئەو سزایەی خودای گەورە بۆ بەنی ئیسرائیل لەبەر ئەوە بووە، كە خەڵك و میللەتەكەی بەرگرییان لە خاكی خۆیان نەكردووە، هەر بۆیە ئایینی ئیسلام فێری كردووین كە خاك بەشێكە لە عەقیدە و بیروباوەڕی ئێمە، بەبێ خاك مرۆڤ بەهای نامێنێت، تەنانەت مرۆڤ پێش ئەوەی دەست بكات بە جێبەجێكردنی ئایین پێویستە خاكەكەی بپارێزیت، پێغەمبەری ئیسلامیش هەر وای كرد كە بۆ گەیاندنی پەیامەكەی و عیبادەتكردنی خودای گەورە مەدینەی هەڵبژارد، بەڵام ئەو گرووپ و لایەنە سیاسییە ئیسلامییانە بۆ ئەوە دامەزراون و كار دەكەن تاوەكو ئێمە ئینتیمامان بۆ خاك نەمێنێت و خاوەن ئەو سەركردە و شۆڕشگێڕ و قارەمانانەمان نەبین كە خەباتیان كردووە لە پێناو پاراستنی خاكدا و گیانی خۆیان كردووەتە قوربانی و شەهید بوون، لەوانە بە نموونە وەكو (شێخ ئەحمەد بارزانی و مەلا مستەفا، قازی محەمەد و...هتد، لە ئێستاكەشدا دەبینین كە سەركردەیەكی وەكو سەرۆك بارزانی و هێزی پێشمەرگەی كوردستان خەباتی نەپساوەیان لە پێناو سەروەری و بەرگری لە خاكی كوردستان بووە، بەڵام ئەو تاخم و لایەنە ئیسلامییە سیاسییانەی كوردستان لە دەرەوەی ئیسلامی ڕاستەقینەن و تەنیا بە ناو كار دەكەن و مەبەستی ڕاستەقینەشیان بێبەهاكردنی خاك و بەها باڵاكانی نیشتمان و نەتەوە و پیرۆزی و بەرژەوەندییەكانی میللەتی كوردە. ئیخوان موسلمین و هەموو تەیار و فكرە ئیسلامییەكانی دیكە هەوڵ و مەبەستی سەرەكییان بۆ بەرژەوەندی و وەرگرتنی دەسەڵات و كورسییە و پێچەوانەی شەرعی ڕاستەقینەی ئیسلامیش دەجووڵێنەوە، هەر بۆیە ئەو لایەنە ئیسلامییانە خیانەت لە ئایین و نیشتمان و میللەتەكەمان دەكەن. 

* ئێمەی كورد وەك گەلێكی موسڵمان، خاوەنی مێژوویەكی پاكی موسڵمانیەتی و كوردایەتین و چەندین زانای گەورەی ئیسلامیمان هەیە، بۆچی ئیسلامی سیاسی ئەم مێژووە فەرامۆش دەكات و دەیەوێت مێژوویەكی دیكە لە كوردستان بڵاو بكاتەوە، كە ئەویش مێژووی عەرەبییە؟

- خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا باسی دوو تەرازوو دەكات، دەفەرموێت: «وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ، الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ، وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ»، واتە زۆر مەترسیدار و ناڕەوایە ئەو كەسانەی دوو تەرازوو لە ژیان و هەڵسوكەوتیاندا بەكار دەهێنن، كە تەرازویەكیان بەو جۆرەیە لە كاتێكدا بیانەوێت شتێك بۆ ئەوان بێت ئەوە تەرازوەكە بەو جۆرە دەردەخەن كە بۆ بەرژەوەندیی ئەوان بشكێتەوە، بەڵام خەڵك بیەوێت تەرازوو بەكار بێنێت، لەو حاڵەتەدا غەدر لە خەڵك دەكەن، لەلایەكی دیكەوە ئەو كەس و گرووپانەی دەیانەوێت ئەو مێژووەی كورد بە هەند وەرنەگرن، با تەماشای مێژووی نەتەوەی دیكە بكەن، بەتایبەتی نەتەوەی عەرەب.

 ئەو بیر و باوەڕ و لایەنانە لە دەرەوەی كوردستانەوە هاتوون و دەستی خراپی دەرەكیی دژی میللەتی كوردیان لە پشتە، ئەگینا كورد وەكو ئیسلام مێژووەكەی پڕ لە سەروەرییە و زۆر پابەندی بنەما و عەقیدەكانی ئەو ئایینە پیرۆزەیە، كە ئەمەش وای كردووە، هەر لە كۆنەوە لە سەرەتای ئیسلامەوە كورد كەسایەتی و شارەزا و زانایانی گەورەی لە مێژووی ئیسلامدا هەبێت و خاوەنی دەیان حوجرە و خانەقا و قوتابخانەی ئایینی پیرۆزی ئیسلام بێت، جگە لەمانە عەرەب لە دەرەوەی ئیسلام نەتەوەیەكی دەمارگیرە بەرانبەر بە نەتەوە و خاك و دابونەریت و كەلتووری خۆی و هەندێك جاریش نەتەوە دەخەنە پێش ئایینی ئیسلام، كوردیش لە سایەی سەركردەی نەبەردی وەكو جەنابی سەرۆك بارزانی هەنگاوی گەورە و مێژوویی لەسەر ئاستی جیهان ناوە و بووینەتە خاوەن قەوارەیەكی سەربەخۆی خۆمان و هێزێكی قارەمانی وەكو پێشمەرگە، لەمانەش زیاتر خاوەنی پەرلەمان و دەزگای شەرعی و یاسادانان و حكومەتێكی خۆڕاگرین كە دەبینین ئێستا هەولێری پایتەخت بووەتە سەنتەری هاتنی سەرۆك و وەزیرانی دەرەوە و بەرگری و بازرگانیی هەموو وڵاتانی دنیا، بەتایبەتی ئەوروپای سەردەم و پێشكەوتوو، هەموو ئەمانە دەردیان دەرخواردی دوژمنانی میللەتەكەمان داوە و چاویان بەو پێشكەوتن و ئاوەدانییەی كوردستان هەڵنایەت.

* باس لە بەرهەمهێنانی توندوتیژی و تیرۆر دەكرێت لە فیكری ئیخوان موسلمین و ئیسلامی ئوسووڵیدا، تەنانەت باس لەوە دەكرێت یەكەم ڕێكخراوی تیرۆریستی لەسەر دەستی سەید قوتب بە ناوی «تەنزیمی سڕی» دامەزراوە. چاندنی تۆی توندوتیژی و ئیرهاب لە كۆمەڵگەدا، تا چەند كۆمەڵگە بەرەو ناسەقامگیری و كاولبوون دەبات؟

- پێغەمبەری ئیسلام دەفەرموێت: «مەترسیدارترین و ترسناكترین كار كە لە میللەتی خۆم (میللەتی ئیسلام) لێی دەترسم توندڕەوییە». لەناوچوونی زۆربەی ئایینەكان لە ئەنجامی توندڕەوی بووە و لە ئایینی ئیسلامدا ئیفرات و تەفریت نییە و خوای گەورە دەفەرموێت: «وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا»، واتە ئێمە ئومەتێكی مامناوەندین لە بیروڕا و میانڕەوین لە ڕەفتار و هەڵسوكەوت لەگەڵ دەوروبەرماندا، هەموو ئەوانە دەمانگەیەنێتە ئەوەی كە لە دینی ئیسلامدا بە هیچ جۆرێك توندڕەوی و ڕق و كینە جێگەی نەبووەتەوە، بۆیە بۆ هیچ لایەن و كەسێكیش ئەو بارودۆخە كە توندوتیژی و ئاشووبە و دەبێتە هۆی نانەوەی دووبەرەكی لە نێو كۆمەڵگەدا قبووڵكراو نییە، لەلایەكی دیكەوە دەبینین كە سیاسەتی ئیسلامی لەلایەن ئەو حزب و لایەنانەی لە كوردستاندان، لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردن گەیشتووتە ئاستێك وەكو بڵێن ئەگەر یەكێك دەنگ بە ئێمە نەدات، ئەوە دژ بە ئیسلامە، یان دەڵێن ئەگەر خەڵك دەنگ بە لایەن و حزبێكی دیكەی دەرەوەی ئێمە بدات، ئەوە بێ دینە، هەموو ئەوانە لە پڕۆگرام و بنەما و عەقیدەی ئیسلامدا پەسندكراو و قبووڵكراو نین. ئەم قسە و ڕەفتارەی ئیسلامی سیاسی و چەندین كاری دیكەیان نزیكمان دەكەنەوە لە توندوتیژی و ناسەقامگیری و تێكدانی كۆمەڵگەكەمان، ئەوەی ئەو حزب و گرووپە ئیسلامییانە دەیكەن، كارێكی شورەییە و ڕەفتار و ئاكارێكی دوور لە ئیسلامە و تەنیا بۆ گەیشتنیانە بە دەسەڵات و بەرژەوەندییەكانیان.

* خاڵێكی دیكەی ترسناك لە فیكری ئیسلامی سیاسیدا مەسەلەی دووبارە تەفسیركردنەوەی «فتوا»دانە، لە ئیسلامدا دەبێت حكومەت، یان ئەمیرولموئمنین فتوا بدات، بەڵام ئیسلامی سیاسی دەڵێت هەر كەسێك دەتوانێت فتوا بدات و خەڵك بكوژێت، ئایا ئەمە بێماناكردنی فتوا و دروستكردنی ئاژاوەوە نییە لە كۆمەڵگەدا؟

- بە تەئكید سەرچاوەی ئایینی ئێمە قورئان و سوننەتە، خودای گەورە كە لە قورئاندا باسی فتوای كردووە و، دەفەرمووێت: «فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ»، واتە فتوا مەدەن تا پرس بە زانا و شارەزایەكانتان دەكەن و شارەزا و زاناكانیش دەبێت ئەو كەسانە بن كە لە هەموو لایەنە شەرعییەكانەوە چوونەتە قووڵایی و وردەكاریی تەواوی ئایینی پیرۆزی ئیسلام، بۆیە لە هەموو كاتێكدا نابێت كەسێك، یان لایەن و گرووپێكی ئیسلامی لەلای خۆیەوە فتوا بدات، چونكە فتوادان بەو جۆرە دەبێتە گێرەشێوێنی و نانەوەی بارودۆخێكی خراپ و ناسەقامگیر، بەڵكو دەبێت فتوا لە لایەن لێژنەیەكی وەكو ئەو لێژنەیە بدرێت كە لە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی لە هەرێمی كوردستان دامەزراوە و لە چەندین شارەزا و پسپۆڕ و موفتی و زانایانی ئیسلام پێك هاتووە.