هەرچەندە ڕووداو و پەرەسەندنەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوەندە خێرایە كە زۆربەی چاودێران و توێژەرانی سیاسی فریای پێشبینی و پێشهاتەكان ناكەون، بەڵام هەموو ئەگەرەكان بەو ئاراستەیەدا دەچن، كە بارودۆخەكە بۆ كوردستانی ڕۆژئاوا و هەرێمی كوردستانیش گرینگە، بۆیە دەبێت بە عەقڵانی و وریاییەوە مامەڵە بكرێت، تاوەكو بە شێوەیەكی لۆژیكییانە مامەڵە لەگەڵ لایەنە ئەرێنی و نەرێنییەكان و وەرچەرخانەكەدا بكرێت و، خۆشمان بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادە بكەین. بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەم پرسە، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر ئەردەشیر پەشەنگ توێژەر و پسپۆڕ لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە تاران سازدا.

 

* ڕووداو و پەرەسەندنەكانی ئەم دواییەی سووریا و ڕووخانی بەشار ئەسەد و ڕژێمی بەعس دوای هێرشە كتوپڕەكەی دەستەی تەحریر شام، ڕووداوێكی چاوەڕواننەكراو بوو، بەتایبەتی بۆ ئێران كە هاوپەیمانی ستراتیژیی بەشار ئەسەد بوو. بە تێڕوانینی ئێوە هۆكاری ئەم ڕووداوە كتوپڕانە چی بوون؟

- بابەتی ڕووخانی ئەسەد و ڕژێمەكەی تەنیا شەڕێكی ناوخۆیی نزیكەی دوو دەیە و لاوازیی سوپاكەی نەبوو، بەڵكو دەرهاویشتەی كۆمەڵێك هەلومەرجی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی و ناوخۆیی بوو. ئاشكرایە ڕووداوەكان لە 7ی ئۆكتۆبەرەوە ڕوویان دا، كاتێك حەماسی هاوپەیمانی ئێران هێرشی بۆ سەر ئیسرائیل دەست پێكرد، كە ڕووداو و پەرەسەندنی شەڕ و ئاڵۆزیی خێرا و فراوانی لە ناوچەكەدا لێكەوتەوە، ئەوە بوو شەڕی حەماس -ئیسرائیل درێژەی كێشا و بە تێكشكانی حەماس كۆتایی هات و، هەر زوو حزبوڵڵای لوبنانی و حووسییەكانی یەمەن و هەندێك لە میلیشیاكانی بەرەی موقاوەمەی عێراقی هاتنە نێو جەنگەكە و، دواتر هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر پێگەكانی حزبوڵڵا و میلیشیا ئێرانییەكان لە دیمەشق و تەواوی سووریا و بگرە هێرشی مووشەكی نێوان ئێران و ئیسرائیل دەستی پێكرد، تاوەكو كەوتنی دیمەشق كە ئەو وڵاتە خۆی ماندوو بووە لە شەڕی نێوخۆییدا، لە بەرانبەریشدا هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن، بەتایبەتی دەستەی تەحریر شام كە بە هاوپەیمانێتی توركیا بەهێز ببوون. لەم ڕوانگەیەوە دەبینین هێزە زلهێزەكان كە لە ناوچەكەدا سەربازگە و بارەگای سەربازیی گەورەیان هەیە و هێزە ئیقلیمییەكانی وەكو توركیا و ئێران ڕۆڵیان هەیە، لە نێوخۆشدا هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن و ململانێی خوێناوی و تێكشكانی ڕێككەوتنەكانی ڕاگرتنی شەڕ هەمووی ڕۆڵی گەورەیان لەم دۆخەی ئێستای شامدا هەیە، كە بە تەئكید لە چاوەڕوانیی هیچ یەك لەو هێزانەدا نەبوو، تەنیا لە ماوەی 11 ڕۆژدا كۆتایی بە ڕژێمێكی سەربازیی بەعسیی تەمەن 50 ساڵ بهێنرێت، هەر ئەمەش بوو وای كرد، تەنانەت ئێرانی هێزە كاریگەرە ئیقلیمییەكە نەتوانێت فریای بەشار ئەسەد بكەوێت و سووریا نەچێتە ژێر دەستی هاوپەیمانێكی توركیای ڕكابەریەوە، ئەو سووریایەی بۆ ئێران تایبەتمەندییەكی زۆری هەیە، خۆری ئاوا بوو.

* كەواتە ڕووخانەكەی بەشار ئەسەد و سەركەوتنەكەی دەستەی تەحریر شام و دامەزراندنی حكومەتە كاتییەكەی ئەحمەد شەرع زیانی گەورەی بۆ ئێران و هیلالی شیعی دەبێت؟

- سووریا تەنیا وڵاتێك نەبوو لە بەرەی دژ بە ڕۆژئاوادا، بەڵكو هاوپەیمانێكی ستراتیژی بوو بۆ ئێران، ئەو وڵاتە بۆ تاران پێگەیەكی نەك تەنیا ستراتیژی، بەڵكو شوێن و خاكێكی جیوپۆلەتیك بووە بۆ بەرەی موقاوەمە و هەڵكشانی پێگە و دەسەڵاتەكانی میلیشیاتە چەكدارەكان و گواستنەوەی وشكانی لە عێراق و سووریاوە بۆ لوبنان و حزبوڵڵای لوبنانی و، لەوێشەوە بۆ سەر سنوورەكانی فەڵەستین، كە ئێران دەیتوانی لەم ڕێگەیەوە هەژموونی خۆی بەسەر تەواوی ناوچەكەدا بسەپێنێت، لە ئێستادا دوای هاتنی دەستەیەكی چەكداری هاوپەیمانی توركیا كە لە دێرزەمانەوە ئێران و توركیا لە ناوچەكەدا لە ڕووی سەربازی و سیاسی و ئابوورییەوە كێبڕكێیەكی گەورەیان هەر لە قەفقازەوە تاوەكو عێراق و سووریا و ناوچەكە هەیە، بە تەئكید زیانێكی گەورەیە بۆ تاران، بەتایبەتی كە ئەو گرووپە لە ڕووی فكری عەقائیدییەوە دژ بە نیگای شیعەگەری و كۆماری ئیسلامیی ئێرانن، بۆیە ئێران پەیام و لێدوانی توندی لەسەر هەموو ئەم ڕووداو و پەرەسەندنانە هەیە.

* با بێینە سەر دەرهاویشتەكانی كەوتنی ئەسەد، ئایا ڕۆڵ و پێگەی هەریەك لە توركیا و ئێران لە داهاتووی سووریادا چی دەبێت؟ ئایا هێزە سیاسییەكانی كورد لەم بارودۆخە تازەیەدا دەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو دەسەڵاتەدا بكەن كە لە دیمەشقدایە؟

- هەر ڕووداو و پەرەسەندنێك گۆڕانكاریی نوێ لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت، چ بە ئەرێنی بێت، یان بە نەرێنی، لە ڕووی سەربازی و سیاسی و پێگە و نفوووز و ئابووری و دیپلۆماتیكەوە وەرچەرخانێك دروست دەكات، هاوشێوەی ڕاپەرینەكەی ساڵی 1991 و ڕووخانی ڕژێمی بەعسی عێراق و بەهاری عەرەبی و هەموو ئەو ڕووداوە كتوپڕ و گەورانەی دیكە كە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهاندا ڕوو دەدەن. ئەم وەرچەرخان و گۆڕانكارییانەش كاریگەریی گەورەیان لەسەر كورد دەبێت، بەتایبەتی كوردی ڕۆژئاوا كە لە ئاكامی بەهاری عەرەبی دەسەڵات و نفووزیان پەرەی سەند، لە ئێستاشدا بەو پێیەی كاراكتەرێكی سەرەكین لەسەر خاك و، ئەمریكاش تا ڕاددەیەك پاڵپشتییان دەكات و لەم بارودۆخە نوێیەدا پێویستی پێیانە بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی، هەر خۆی لە خۆیدا ڕووخانی دیكتاتۆرەكان لە بەرژەوەندیی كورددایە كە ئەو دیكتاتۆرانە ددانیان بە مافە ڕەواكانی كورددا نەداوە، بەڵام لە بەرانبەریشدا ئەم دۆخە لایەنی نەرێنیشی هەیە، بەوەی ئەو هێزانەی سەركەوتوون و بەرەو دیمەشق دەسەڵات و نفووزیان لە هەڵكشاندایە، بە جۆرێك لە جۆرەكان هاوپەیمانی توركیای نەیاری كوردانی ڕۆژئاوان، پێش ڕووخانەكە لە 13 ساڵی ڕابردوودا و دوای ڕووخانەكەش توركیا ئەم دژایەتییە توندەی بەرانبەر هێزە كوردییەكان نەشاردووەتەوە.

هێزە سیاسییە كوردییەكان كە پێش ساڵی 2011 هیچ بوارێكیان نەبووە و ئینكار لە وجوودیان دەكرا. بەرهەمی بەهاری عەرەبی بوو كە هێزەكانی سووریای دیموكرات و پەیەدە و ئەنەكەسەی دروست كرد، سەرهەڵدانی داعش و شەڕی داعشیش بۆ كوردی هەرێمی كوردستان و ڕۆژئاوای كوردستان گرینگییەكی زۆری هەبوو بۆ ئەمریكا و وڵاتانی ڕۆژئاوا و بۆ هەموو ئەو میحوەرانەی دژی داعش بوون و كاریان كرد بۆ تێكشكاندنی خەلافەتی بەناو ئیسلامیی داعش، بەڵام ئەوەی مەترسی بوو بۆ كورد لە دوای شەڕی داعش، ئەوە بوو كە چیتر ڕۆژئاوا و بەتایبەتی ئەمریكا لەسەردەمی ترامپ ئەو كارەی بە كورد نەما و بەشێكی زۆری سەربازەكانیان كشاندەوە، ئەم مەترسییە دەمێنێت بەوەی هەر كاتێك ترامپ هاتە سەر حوكم و بڕیاری دا، هێزەكانی بكشێنێتەوە، ئیتر كورد دەكەوێتە بەردەم توركیا و هێزە شۆڤێنییەكانی دیكەی دژ بە كورد، ئا لێرەدا كوردی ڕۆژئاوا دەبێت زۆر بە لۆژیكی و عەقڵانی مامەڵە لەگەڵ بارودۆخەكەدا بكات، چونكە كوردی ڕۆژئاوا لە بەرانبەر هەڵكشانی نفووزی توركیا لە سووریا مەترسیی لەدەستدانی زۆر لەو دەستكەوتانەی هەیە كە لە 11 ساڵی ڕابردوودا بەدەستی هێناوە. ئەركی سەرەكیی هێزی باڵادەستی ڕۆژئاوای كوردستانە كە (هێزەكانی سووریای دیموكرات)ـە مامەڵەیەكی واقیعییانە لەگەڵ ئەنەكەسە بكات كە پەیوەندیی لەگەڵ پارتی و توركیا تا ڕاددەیەك باشە، بۆ ئەوەی فشارەكان لە سەر ڕۆژئاوای كوردستان لەلایەن توركیاوە كەم ببێتەوە و متمانە بدات بە توركیاش كە چیتر پەیوەندییان لەگەڵ قەندیل نەماوە. هەنگاوی دووەمی دەبێت بەرەو ئەحمەد شەرع كە بە (جۆلانی) ناسراوە دەست پێبكات، بەو پێیەی كوردیش بەشێكی سەرەكیی گەلانی سووریان و ئەم حاكمە نوێیەش گۆڕانكاریی گەورە بەسەر لێدوان و ڕەفتار و هەڵسوكەوتەكانیدا هاتووە و، بگرە بە باشی باسی كورد دەكات، كوردەكانیش قوربانین و زوڵمیان لێ كراوە و مافی خۆیانە مافیان هەبێت، ئەمەش پێچەوانەی ئاراستەكانی حافز ئەسەد و بەشار ئەسەدی كوڕە كە تا ئەم دواییانەش دەیانگوت كورد میوانە لە سووریا.

* باسی گرینگیی پێكەوە كاركردنی هێزە سیاسییەكانی كورد لە ڕۆژئاوات كرد، تەنانەت سەرۆك بارزانی لەسەر قسەكانی ئەحمەد شەرع پەیامێكی هەبوو، بەوەی دەرفەتێكی باش بۆ گەلی كورد لە سووریا هاتووەتە پێشەوە و پێویستە بە دیالۆگ و زمانی گفتوگۆ چارەسەری كێشەكان بكرێت. ئایا تا چەند ئەم پەیامەی سەرۆك بارزانی گرینگ بوو؟

- سەرۆك بارزانی و ئەو ڕۆڵ و پێگە گەورەیەی لای هەمووان هەیەتی، چ لە سووریا بێت، یان لای ئەردوگان، یانیش لای ئەنەكەسە بێت، بۆ ئەوەی هەمووان بە زمانی گفتوگۆ و دیالۆگ لە نێوخۆی سووریا و توركیا و ناوچەكەدا كۆ بكاتەوە و چارەسەری كێشەكان بكەن و لێك نزیكبوونەوە و متمانە دروست ببێت. ڕۆڵی سەرۆك بارزانی لە ڕزگاربوونی كۆبانێ لە هێرشی داعش و گواستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە بۆ هاوكاریكردنی شەڕڤانەكان بۆ ئەو پەیوەندییە دەگەڕایەوە كە گیانفیدایانە بە هانای براكانیانەوە هاتن و كۆبانێ بە ڕەمزی موقاوەمە و فیداكاریی كورد لە دژی تیرۆریست و دوژمنانی كورد مایەوە، هەر واش بووە، هەر كاتێك كورد لە وەرچەرخانە گەورەكاندا بەشێك لە مافەكانی بەدەست هێناوە، ئەو كاتە بووە كە یەكگرتوو بووە، ئەم یەكگرتووییەش بۆ دانوستان و گفتوگۆكانیان لەگەڵ هێزە گەورە و ئیقلیمییەكان گرنگیی خۆی هەیە، چ لە بەرانبەر مەترسییەكانی ناوچەیی بێت وەكو توركیا، یان لە بەرانبەر هێز و میلیشیاتە چەكدارەكانی دیكەی عەرەب بێت، بەتایبەتی كە جیۆپۆلەتیكی كوردی ڕۆژئاوا زۆر جیاوازە لە جیۆپۆلەتیكی هەر سێ پارچەكەی دیكەی كوردستان، لە ڕۆژئاوا جیۆپۆلەتیكی یەكدەست نییە و لە نێوان شار و گوندە كوردییەكاندا گوندی گەورەی عەرەبی هەیە، تەنانەت لە دەوروبەری حەسەكە و دێرەزۆر و ڕەقە هێزی سوپای نیشتمانیی سووریا كە هاوپەیمانی توركیایە بوونێكی بەهێزیان هەیە، بەداخیشەوە هیچ ڕێگرییەك نابینم بەرانبەر هێرشەكانی ئەم گرووپانە، لەم ڕوانگەیەوە پێویستە هاودەنگی و هەماهەنگیی نێوخۆیی لە كوردستانی ڕۆژئاوا و بگرە لەگەڵ هەرێمی كوردستان و بەتایبەتی پارتی كە هاوسنوورە لەگەڵ ڕۆژئاوا، بۆ كەمكردنەوەی فشارە ناوخۆییەكانی سووریا و هێرشە ئیقلیمییەكان دروست ببێت، چونكە نابێت ڕۆژئاوا هەموو ئومێدەكانی بە ئەمریكایەكەوە ببەستێت كە ترامپ سەرۆكایەتیی دەكات، كە ئەم سەركردەیە، پێشبینی و پێشهاتەكانی بۆ ئایندە دیار و ڕوون نییە.

* تاچەند ئەو گۆڕانكاری و ڕووداوانە كاریگەریی گەورە لەسەر عێراق و دروستبوونی جەنگ لە نێوان میلیشیاكانی بەناو بەرەی موقاوەمە و ئیسرائیل دروست دەكات؟ ئایا ئەمە سەرەتایەكە بۆ لاوازبوونی پەیوەندیی نێوان تاران و بەغداش؟

- ڕووداوەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوەندە بە خێرایی و كتوپڕ ڕوو دەدات، ڕەنگە پێشبینیكردن و دیاریكردنی چارەنووسی ناوچەكە و عێراقیش ڕوون و دیار نەبێت و زۆربەی چاودێر و لێكۆڵەوەرەكان لێی بەجێ دەمێنن. چەند مانگ پێش ئێستا كەس نەیدەزانی كە ڕێبەرەكانی حەماس هەموویان بكوژرێن، یان حەسەن نەسروڵڵا بكوژرێت، تەنانەت ڕووخانی بەشار ئەسەد بەو خێرایی و كتوپڕە لە سەرووی چاوەڕوانكراوەكان بوو. كێ پێشبینیی دەكرد شەڕی ئێران و ئیسرائیل لە شەڕی بەوەكالەتەوە ببێتە شەڕێكی ڕاستەوخۆ؟ كێ دەیزانی هەنییە لە ناو تاران دەكوژرێت؟ باشە بەشار ئەسەدێك بە 50 ساڵ حوكم و بەو هەموو سەرباز و جبەخانەیەوە كە پێشتر 700 هەزار كەس كوژران، كەچی بە 11 ڕۆژ بەبێ شەڕی گەورە دیمەشق بە دەستەوە بدات و بەوشێوەیە هەڵبێت، تەنانەت ئەحمەد شەرع لە لێدوانەكانیدا ترسی پلان و گەمەیەكی لە مێشكدا بوو. لە عێراقیشدا بوونی حەشدی شەعبی كە فەلسەفەی وجوودیان دژایەتی لەگەڵ داعش بووە، هەشت ساڵە داعش نەماوە و ئێستا ئەم هێزانە كە ناوی خۆیان ناوە بەرەی موقاوەمە و ملهوڕی دەكەن، هاوشێوەی حزبوڵڵای لوبنانی دەوڵەت لەناو دەوڵەتدایە، ئەمە لە عێراق لەلایەن زۆربەی عەرەبی سوننە و تەنانەت زۆر هێزی شیعەوە ڕەت دەكرێتەوە. بوونی دوو دەوڵەت لە عێراقدا ئەگەر لە سێبەریشدا بێت بابەتێكی قبووڵكراو نییە، بۆیە لە بەرژەوەندیی عێراقە لانیكەم چەكیان لە دەست دەربهێنرێت و حەشدی شەعبی لاواز بێت، هەموو ئەم گۆڕانكارییانەش دەكرێت لە بەرژەوەندیی كورد بێت، بەو مەرجەی دوو هێزە سەرەكییەكەی هەرێمی كوردستان یەكگرتوو بن و ڕێككەوتنی ستراتیژیی نێوان سەرۆك بارزانی و خوالێخۆشبوو مام جەلال دروست ببێتەوە، بەپێچەوانەوە هەر هەل و دەرفەتێك دروست ببێت، بە باشی سوودی لێ وەرناگیرێت.