« لە ناو زۆربەی پایتەختەكانی دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هەواڵی كەوتنی بەشار ئەسەد جۆرێك لە نیگەرانی دروست كردووە، بەڵام لە ناو ئەنكەرای پایتەختی توركیا جۆرە گەشبینییەك بە سووریای دوای كەوتنی ئەسەد بوونی هەیە. ڕەجەب تەیب ئەرۆدگان سەرۆك كۆماری توركیا وای دەبینێت «كەوتنی ئەسەد هەلێكە بۆ ئایندەی توركیا». ئەم گەشبینییەی ئەردۆگان لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە هەر لە دوای ڕاپەڕینەكانی ساڵی 2011وە، توركیا بە هەموو جۆرێكی ماددی و لۆژیستی وەبەرهێنانی كردووە و هاوكاریی ئەو گرووپە ئیسلامییانەی كردووە، كە ئێستا دەسەڵاتی دیمەشقیان بەدەستەیەوە، لە ئێستاشدا بەو جۆرە هاوكێشە تازەكە دەخوێنێتەوە، بەوەی كاتی ئەوە هاتووە كە سوود و قازانجی ئەو وەبەرهێنانە كۆبكاتەوە.

توركیا لە هەوڵی ئەوەدایە كە حكومەتە كاتییەكەی «محەمەد بەشیر» لە سووریا بە شێوەیەك خۆی پیشانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بدات، كە لە چوارچێوەی یاسادا مامەڵە لەگەڵ هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی سووریا دەكات و ڕێز لە مافی هەموو كەمینەكانی ئەو وڵاتە دەگرێت، لەمەش زیاتر لە ماوەی قۆناغی ڕاگواستنی ئەم حكومەتە كاتییەدا، هەنگاو بۆ دیموكراسی و ڕێزگرتن لە مافی ئافرەت و سەروەریی یاسا هەڵدەگرێت، بەڵام ئەوەی هاودژی لەگەڵ ئەم سیناریۆیە دروست دەكات، كە دەیەوێت لە دیمەشق پیادەی بكات، بە پلەی یەكەم ئەوەیە، توركیا چەندین ساڵە بە هەموو شێوەیەك پشتگیری لە حكومەتی ئینقازی «جەبهەی تەحریری شام» لە «ئەدلب» دەكات، بەڵام ئەو حكومەتە بە هیچ شێوەیەك دیموكراتی نەبووە، لەمەش زیاتر هاودژییەك لەگەڵ سیاسەتی ناوخۆی توركیاش دروست دەكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە توركیا ئامادە نییە، ددان بە مافی كوردی وڵاتەكەی خۆیدا بنێت، چۆن دەتوانێت بەوە ڕازی بێت، «هەیئەی تەحریری شام» مافەكانی كوردی سووریا بسەلمێنێت.

توركیا وەك لایەنێكی سەرەكی لەم هاوكێشە تازەیەدا، دەبێت تەحەمولی ئاكامی ئەم ڕووخانە بگرێت، ڕاستە هەر لەگەڵ ڕووخانی ئەسەد لە ناو توركیا دەست بە ئاهەنگگێڕان كرا و بەو جۆرە لە قەڵەم درا، كە حكومەتی داهاتووی دیمەشق دۆستی توركیا دەبێت و ئاوارەكانی سووریا دەگەڕێنەوە بۆ وڵاتەكەی خۆیان، بەڵام لایەنێكی دیكەی دیمەنەكە ئەوەیە ئەگەر بارودۆخی سووریا دووبارە گەڕایەوە بۆ ئاژاوە و پاشاگەردانی و دووبارە تیرۆر و ناسەقامگیری دەستی پێكردەوە، ئەوا ئاوارەی زیاتر ڕوو لە توركیا دەكەن، لەم حاڵەتەدا پیاوە بەهێزەكەی توركیا (ڕەجەب تەیب ئەردۆگان) پەشێمانی دادی نادات لەو سەركەوتنە كارەساتبارەی چەكدارەكانی هەیئەی تەحریری شام بە خێرایی لە سووریا بە دەستیان هێنا».

 

گونیو‌ل تول

بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی توركیا لە ئامۆژگای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و نووسەری كتێبی»شەڕی ئەردۆگان: خەباتی پیاوە بەهێزەكە لە ناوخۆ و لە ‌ناو سووریا»دا،

 

 

 ڕووداوەكانی ئەم دواییەی سووریا

ئایندەیەكی نادیاری بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست كردووە

بە پێچەوانەی ئەو ئومێدەی توركیا كە لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دوای بەشار ئەسەد هەڵیچنیوە، هەموو لایەك ئەو مەزندە و ئەگەرانە زۆر بە دوور دەزانێت، كە گرەو لەسەر ئەوە بكرێت، دوای نەمانی ئەسەد، سووریا و ناوچەكە بەرەو ئاشتی و سەقامگیری هەنگاو هەڵبگرێت، بەپێچەوانەوە هەموو ئەگەر و مەزندەكان لە تەواوی ناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە بەو ئاراستەیەن، كە ئەو ئاژاوە و پاشاگەردانییەی لە ناو سووریا لە ئایندەیەكی نزیكدا دروست دەبێت، دەوڵەتانی دراوسێی و دەوڵەتانی پەیوەندیدار بە كێشەی سووریاشەوە دەگرێتەوە و، پێشبینی دەكرێت دەرهاویشتە نەرێنییەكانی ئەم سەركەوتنە كارەساتبارەی هەیئەی تەحریری شام بەمجۆرە سەرانسەی وڵاتانی ناوچەكە بگرێتەوە:

1- ئیسرائیل كە خۆی بە سەركەوتووی پلە یەكی ئەم شەڕە دەزانێت و هۆكاری كەوتنی ئەسەد دەگێڕێتەوە بۆ ئەو هێرشانەی كردوویەتیە سەر هێزەكانی حزبوڵڵا و گرووپە چەكدارەكانی سووریا، بووەتە هۆكاری ئەوەی بنامین نەتانیاهۆی گەیاندووەتە ئەو ئاستەی پێی دەگوترێت «لوتكەی غروور» یان ئەوەی پێی دەگوترێت «جنون العظمة - Paranoia»، واتە گەیشتووەتە ئەو قەناعەتەی كە تەنیا ڕێگە بۆ مانەوەی ئیسرائیل، درێژەدانە بەم شەڕ و كاولكارییە كە لە 7ی تشرینی یەكەمی 2023 دوای هێرشەكەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل دەستی پێكردووە. هەر بۆیە ئیسرائیل بە گشتی و لەژێر سایەی حكومەتەكەی نەتانیاهۆدا پێناچێت، هیچ ئامادەباشییەكی بۆ ئەوە هەبێت دووبارە بە ئاشتی و دیالۆگ سەقامگیری بۆ ناوچەكە بگەڕێتەوە.

2- توركیا كە خۆی بە براوەی پلە یەكی شەڕی ناوخۆی سووریا دەزانێت و، لە ئێستادا ئەو گرووپە ئیسلامییانەی هەیئەی تەحریری شام لە دیمەشق دەستیان بەسەر دەسەڵاتدا گرتووە، كە چەندین ساڵە توركیا نەك هەر هاوكاریی ماددی و لۆژستییان پێشكەش دەكات، بەڵكو لە ماوەی 13 ساڵی ڕابردوو لەچەندین قۆناغدا ڕێگەی پێداون لەسەر خاكی توركیا خۆیان ڕێك بخەنەوە و دووبارە هێرش بكەنەوە بۆ ناو خاكی سووریا، ئەوا نەك نایەوێت حكومەتێكی گشتگیر و دیموكراتی لە دیمەشق بێتە ئاراوە، بەڵكو دەیانەوێت توركیا ڕۆڵی شادروستكەر «King Maker» لە حكومەتی داهاتووی سووریا بگێڕێت و، بە تەواوی كۆپی حكومەتەكەی ئەدلب بێت، كە بە ڕێنمایی و ڕاسپاردەی ئەنكەرا كاروبارەكانی هەڵدەسووڕان. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا توركیا بە ئاسانی و بێ كێشە ئەم خەونەی بۆ دێتەدی؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئاڵۆزیی گۆڕانكارییە تازەكانی هاوكێشەی جیوسیاسیی ناوچەكە دەیداتەوە و، ڕاشكاوانە ئەو ڕاستییە دەردەخەن، كە لە هاوكێشەی ناوچەكە بە گشتی و لە گۆڕەپانی سووریای دوای ئەسەد بەتایبەتی، توركیا بە تەنیا یاریزان نییە، چۆن دەخوازێت بۆی بچێتەسەر.

3- كۆماری ئیسلامیی ئێران و بەرەی مقاوەمە كە لەم هاوكێشە تازەیەدا بەو شێوەیە وێنا دەكرێن، كە گورزی كاریگەریان بەركەتووە، بەتایبەتی لە تێكشكانی توانای سەربازی و كوشتنی سەركردەكانی حزبوڵڵا و هەروەها ڕووخانی ڕژێمی ئەسەدیش كە بە هەڵوەشانەوەی هیلالی شیعی ناو دەبرێت، بەڵام وەك پڕۆفیسۆر سۆزان مانۆلی بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی سیاسەتی دەرەوە لە ئامۆژگای برۆكینگز، لە دوایین وتاری لە گۆڤاری فورین ئەفێرز بە ناونیشانی «نۆڕمێكی تازەی مەترسییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست» ئاماژەی پێكردووە، «كۆماری ئیسلامی ئێران لەماوەی 45 ساڵی ڕابردوودا ئەوەی سەلماندووە، كە توانای ئەوەی هەیە، زۆر بە هێمنی ئیحتیوای ئەو شكستانە بكات كە ڕووبەڕووی دەبێتەوە و زەمینەی بۆ بڕەخسێنێت و باشتر خۆی ڕێك بخاتەوە». پڕۆفیسۆر لۆنلی لەسەر بنەمای بەڵگە و ئەزموونە مێژووییەكان ئەوەی داڕشتووە و ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات، لە ساڵی 1992 ئیسرائیل توانی عەباس مووسەوی سەرۆكی حزبوڵڵا بە هێرشێكی ئاسمانی لە ناو ببات و دوای ئەو حەسەن نەسروڵڵا كرا بە سەرۆكی ئەو حزبە، بەڵام پاش مانگێك لەم ڕووداوە، حەسەن نەسڕوڵڵا بەرنامەی دانا بۆ تەقاندنەوەی باڵیۆزخانەی ئیسرائیل لە ئەرجەنتین، هەروەها ئاماژەی بە كوشتنی قاسم سولەیمانی كردووە بە هێرشێكی ئاسمانی لە سەرەتای 2020 لە بەغدا و دەڵێت «ئەوەی لە جێگەی سلێمانی دانرا كە مەبەستی (ئیسماعیل قائانی)یە، لە قاسم سولەیمانی كاریگەرتر كاروبارەكانی فەیلەقی قودسی سەر بە سوپای پاسداران هەڵدەسووڕێنێت».

كەواتە لە ئاراستەی ئەم خوێندنەوەی پڕۆفیسۆر لۆنلی، دەیەوێت هۆشداریی ئەوە بدات، كە كەوتنی ئەسەد و شكستەكانی حزبوڵڵا كۆتایی بە كێشەكان ناهێنێت، بەڵكو «نۆڕمێكی تازەی مەترسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست»دا دەهێنێتە ئاراوە، ئەم نۆڕمە تازەیە لە ناو سووریادا سەرئێشەی مەترسیدار بۆ پلانەكەی توركیا دوای ڕژێمی ئەسەد دروست دەكات.

4- عێراقیش دیسان كە مەزندەی ئەوەی لێدەكرێت، لەناو ئەم هاوكێشەیە لە پڕیشكی ئەم شەڕە دوور نەبێت و بە شێوەیەك لە شێوەكان تێوە بگلێت، بەڵام سەردانی ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ عێراق «بەبێ ئەوەی لە بەرنامەی گەشتەكەیدا دیاری كرابێت»، ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە، كە بلینكن پەیامێكی دڵنیاكەرەوەی بۆ عێراق «وەك دەوڵەت» پێ بووبێت و، هەوڵی داوە بەرپرسانی دەوڵەتی عێراق لەوە ئاگادار بكاتەوە كە مەترسیی ڕاستەقینە لەسەر عێراق «دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعشە، نەك هێرشەكانی ئیسرائیل بو سەر عێراق»، ئەم پەیامەی ئەمریكا، ئەو لێدوانانە پشتڕاستی دەكاتەوە كە بلینكن لە عێراقەوە بە جیهانی ڕاگەیاند، لەمەش زیاتر ئەمریكا و ئیسرائیلیش زۆر باش دەزانن لە ئێستادا عێراق وەك دەوڵەت، هاوشێوەی دەوڵەتی لوبنانە و ئەو هێزەی نییە كە هەڕەشە لە ئیسرائیل بكات، بەڵام بۆ ئەوەی وەك لوبنانی بەسەر نەیەت، دەبێت گوێ بۆ ئەو پەیامە نێودەوڵەتییانە بگرێت كە دەڵێت: پێویستە لەم قۆناغە «بڕیاری بوێرانە و یەكلاكەرەوە بدەیت». ئەم پەیامە وەك نێردەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ عێراق، دوای سەردانەكەی بۆ نەجەف و دیداری یەكەمی لەگەڵ ئایەتوڵڵا سیستانی و دیداری دووەمی لەگەڵ محەمەد ڕەزا سیستانی لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەیی ڕایگەیاند، «خودی ئایەتوڵڵا سیستانی و مەرجەعییەتی باڵای نەجەف» لە ناوەڕۆكی ئەم پەیامە تێگەیشتوون و پەیامیان ئاراستەی حكومەتی عێراق كردووە بەوەی بڕیار بدات، «چەك» تەنیا لەژێر كۆنتڕۆڵی حكومەتی عێراقدا بێت و بڕیاری شەڕ و ئاشتی لە دەستی دەوڵەتی عێراقدا بێت.

5- هەرێمی كوردستان لەناو ئەم هاوكێشە ئاڵۆزەدا، تەنیا كارەكتەری غەیرە دەوڵەتییە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە دەوڵەتانی ناوچەكە لەسەر دوو ئاست بە گرنگ لە قەڵەمی دەدەن:

یەكەم: لەسەر ئاستی شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش، هێزی پێشمەرگەی كوردستان، هەتا ئێستاش تەنیا هێزە لەسەر زەوی كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەتوانێت پشتی پێ ببەستێت بۆ ڕێگرتن لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعش، لەگەڵ كەوتنی ئەسەدیش لەلایەن چەكدارانی هەیئەی تەحریری شامیشەوە، ئەمریكا دووبارە ڕێگرتنەوەی لەسەر هەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعشی وەك ئەولەوییەتی سیاسەتی خۆی لەم هاوكێشە تازەیە پێناسە كردووەتەوە، بۆیە لەم هاوكێشە تازەیەدا و لە پرۆسەی ڕێگرتن لەدووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعش، ڕۆڵێكی گرنگی هەیە و ڕۆڵێكی گرنگی پێدەدرێت.

دووەم: لە سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی لە توركیا و لە ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی ڕۆژئاوا لەسەر ئاستی ناوخۆی و لەسەر ئاستی هەرێمی، ڕۆژئاوای كوردستان و توركیا وەك دوولایەنی دژ بەیەك لەم پرۆسە ئاڵۆزەدا، پێویستیان بە ڕۆڵ و ناوبژیوانیی هەرێمی كوردستان هەیە و لەدوایین پەیامیشیدا مەزڵووم عەبدی سەرۆكی ئیدارەی ڕۆژئاوا، ڕاشكاوانە داوای هاوكاری لە هەرێمی كوردستان كرد، بۆ ڕێكخستنەوەی نیوماڵی كورد لە ڕۆژئاوا و یەكگرتوویی گوتاری كوردی لەم قۆناغەی تازەیەی دوای كەوتنی ئەسەد.

 لە چاوەڕوانیی دەستبەكاربوونی ترەمپ و

مامەڵەكردن لەگەڵ ئەمری واقیعی ناوچەكە

لەگەڵ ئەوەی ئاراستەی زاڵی بۆچوونی توێژەران و چاودێرانی سیاسی لە سەرانسەری جیهان سەبارەت بە شێوازی حوكمڕانیی داهاتووی دۆناڵد ترەمپ، بەو جۆرەیە كە ناتوانرێت خوێندنەوە بۆ هیچ سیاسەت و ڕەفتارێكی ئەم سەرۆكە بكرێت و، هیچ پڕۆگرامێكی نییە بێجگە لە مەزاجی خۆی و ئەوەی پێی دەگوترێت «تیۆریی پیاوە شێتەكە- The madman theory»، بەڵام ئەگەر لەم چوارچێوەیەشدا (تیۆریی پیاوە شێتەكە)، خوێندنەوە بۆ شێوازی بڕیار و حوكمڕانیی ترەمپ بكەین، ئەوا دەبێت ئاگاداری ئەوە بین، ئەم تیۆرە پێش ئەوەی ترەمپ پیادەی بكات، وەك لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەی بینیمان، ئەوا مێژوو پێمان دەڵێت ئەم تیۆرە (تیۆریی پیاوە شێتەكە) بەشێكە لە سیاسەتی دەرەوەی كۆمارییەكان و كاتێك دەگەنە دەسەڵات بۆ ناچاركردنی بەرانبەرەكانیان پیادەی دەكەن.

بنەچەی ئەم تیۆرە كە لە بنەڕەتدا دەگەڕێتەوە بۆ بیركردنەوەی نیكۆلای ماكیاڤیلی كە لە ساڵی 1517 گوتوویەتی: «كارێكی لۆژیكانەیە هەندێك جار شێتانە خۆت نمایش بكەیت»، ڕیچارد نیكسۆن 37مین سەرۆكی ئەمریكا كە سەر بە پارتی كۆمارییە لە ساڵی 1969 و بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕی ڤێتنام ئەم گوتەیەی ماكیاڤیلی كرد بە «تیۆری پیاوە شێتەكە» بۆ ئەوەی بە ڕێگەی كیسنجەر هەڕەشە لە «هۆشی مینە»ی سەرۆكی ڤێتنام بكات، بۆ ئەوەی ئەگەر ڕێككەوتنی ئاشتی واژۆ نەكات، ئەوا نیكسۆن شێتە و دووبارە پەنا بۆ بەكارهێنانەوەی چەكی ئەتۆمی دەبات. ئەوكات پارتی كۆماری بەو جۆرە پێگەی ئەمریكای لە جیهاندا دەبینی، بەوەی پاشەكشەی كردووە، بۆیە دەیویست بە هەر نرخێك بێت، شكۆی ئەمریكا ڕاست بكاتەوە.

دروشمی پارتی كۆماریی ئەمریكا كە لە هەڵبژاردنەكانی 2016وە «ئەمریكایەكی مەزن بونیاد دەنێنەوە»یە، بەرنامەی پارتێكی سیاسیی ئەمریكایە، كە كورتكراوەكەی «G0P- پارتە دێرینە گەورەكە»یە، ئەمەش بەو مانایەی هەڵبژاردنی دۆناڵد ترەمپ بۆ سێ جار لەسەر یەك (2016و2020 و 2024) وەك تاكە كاندیدی ئەو پارتە بۆ سەرۆكایەتی ئەمریكا، مانای ئەوەیە سیاسەت و ستراتیژیەتی پارتی كۆماری پێویستی بە كەسایەتییەكە كە توانای «پیشاندانی سیمای شێتی و موجازەفە»ی هەبێت، هەر بۆیە ئەو تیمەی كە بۆ ئیدارەی تازەی ترەمپ بۆ «20ی كانوونی دووەمی 2025» ئامادە كراوە، هەر یەكەیان بە شێوەیەك، جۆرێك لە سیفاتەكانی ترەمپیان تێدایە، لە سەرووی هەموویانەوە «مایك واڵتز» كە دەبێتە ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی لە ئیدارەی داهاتووی ترەمپ، كە یەكێكە لەو سیاسەتمەدارانەی زۆر بە توندی ڕەخنەی لە سەرۆك بایدن گرت، كە سەركۆنەی ئیسرائیلی كرد بۆ هێرشەكانی بۆ سەر غەززە.

ئاماژەكردنمان بە باكگراوەندی ئەم تیۆرە (تیۆری پیاوە شێتەكە) لە هزری سیاسیی ڕۆژئاوا و وەك بەشێك لە سیاسەتی دەرەوەی كۆمارییەكان لە ئیدارەكانی ئەمریكادا، بۆ ئەوە بوو، ئاماژە بەوە بكەین، ئەم ئاراستەیە خوێندنەوە بۆ تیۆرێك لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دەكات، كە ئاراستەی سیاسەت و ستراتیژیەتی حزبێكی فەرمانڕەوای وەك كۆمارییەكان دیاری دەكات، كە لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوو، نەك هەر دەیەوێت حوكمڕانیی دەوڵەتێكی گەورەی وەك ئەمریكا بكات، بەڵكو دەیەوێت بە شێوەیەكی تازە سەركردایەتیی جیهان بكات، یان ڕۆڵێكی كاریگەری لە سەركردایەتیكردنی جیهاندا هەبێت.

جارید كۆشنەر، ڕاوێژكاری تایبەتیی دۆناڵد ترەمپ لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتیەكەیدا (2017-2021)، یەكێك لە گرنگترین دۆسیەكانی پێ سپێردرابوو، كە ئەویش بریتی بوو لە دووبارە سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی دەوڵەتانی عەرەبی لەگەڵ ئیسرائیل، كە ئەم دۆسییە گرنگە ناوی لێ نرابوو «سەفقەی سەدە». كۆشنەر ڕاشكاوانە بە لایەنە پەیوەندیدارەكانی پرۆسەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی دەوڵەتانی عەرەبی ڕاگەیاند «باس لەوە مەكەن لە ساڵی 1948-2017 چی ڕووی داوە و كێ كەمتەرخەم بووە و كێ باش كاری نەكردووە، ئێمە ئێستا لە 2017 بڕیار دەدەین، چیمان پێدەكرێت، یان چیمان پێناكرێت». ئەم ئاراستەی كۆشنەر كە خۆی‌ ئەمجارە لە ستافی خولی دووەمی ئیدارەی ترەمپدا نییە، لە شێوازی مامەڵە كردن لەگەڵ «نۆڕمە تازەكەی مەترسییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست»، دووبارە پیادە دەكرێتەوە، ئەو واقیعەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تا 20ی كانوونی دووەمی 2025 دەگاتە كوێ، ئیدارەی تازەی ترەمپ وەك ئەمری واقیع مامەڵەی لەگەڵ دەكات و ناگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ئیدارەی پێشوو (جۆزیف بایدن) لە كویدا هەڵەی كردووە و لە كوێدا سەركەوتوو بووە.

پڕۆفیسۆر گونیول تول، لە دوایین وتاریدا بە ناونیشانی «چۆن توركیا شەڕی ناوخۆی سووریای بردەوە» كە لە ڕێكەوتی 11ی كانوونی یەكەمی 2024 لە گۆڤاری فۆرین ئەفێرز بڵاوی كردووەتەوە، نووسیویەتی «هێزەكانی هەیئەی تەحریر شام لە سەرەتای تشرینی دووەمی 2024 ئامادەكارییان كردبوو، هێرشەكانیان بۆ سەر سوپای سووریا دەست پێبكەن، بەڵام ڕەجەب تەیب ئەردۆگان سەرۆك كۆماری توركیا گوشاری لەسەر كردن و هێرشەكەی پێ دواخستن». ئەو كاتی ئەردۆگان ڕێگری كرد لە هێرشەكەی هەتەشە، هێشتا هەڵبژاردنەكانی تشرینی دووەمی 2024ی سەرۆكایەتیی ئەمریكا ئەنجام نەدرابوو، بەڵام دوای ئەوەی ترەمپ هەڵبژاردنەكانی بردەوە، ئەردۆگان خۆی كۆبوونەوەی لەگەڵ چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام كرد و هانی دان، بۆ ئەوەی هێرشەكانیان دەست پێبكەن، كە خۆیشی مەزندەی نەدەكرد بەو خێراییە ئەو هێرشانە ڕژێمی ئەسەد بڕووخێنن.

كەواتە ئەم ئاراستەیە ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات، گرەوی گەورەی توركیاش بۆ هاندانی چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام بۆ ئەوەی پەلە بكەن لەسەر هێرشەكەیان بۆ هێزەكانی ڕژێمی ئەسەد بۆ ئەوە بوو، گۆڕانكاریەكی تازە لە ناو سووریا دروست بكات و، لەگەڵ هاتنی ترەمپ بیكاتە ئەمری واقیع، هەتا ئەگەر ڕژێمی ئەسەد بەو خێراییە نەكەوتایە و هەر لە دیمەشق بمابایەتەوە. هەروەها گرەوی ئێستاشی لەسەر دامەزراندنی حكومەتی كاتی بە سەرۆكایەتیی محەمەد بەشیری سەركردە لە هەیئەی تەحریری شام لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت كە دۆناڵد ترەمپ هاوكات لەگەڵ پێشڕەوییەكانی چەكدارانی هەتەشە بەرەو دیمەشق ڕایگەیاند «ئێمە هیچ بەرژەوەندییەكمان لەو شەڕە نییە و دەستتێوەردان ناكەین». ئەم پەیامەی ترەمپ بەو جۆرە تەفسیری بۆ كراوە، كە ئەولەوییەتی سیاسەتی ترەمپ بەرانبەر سووریا لە ئیدارە تازەكەیدا «كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا دەبێت لە سووریا»، ئەمەش گرێ دراوەتەوە بەوەی كە دەتوانرێت لەگەڵ ترەمپدا سەفقەیەك لەسەر بەشداریی توركیا كاراتر لە شەڕی تیرۆریستانی داعش لە نێوان هەردوولادا واژۆ بكرێت، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر توركیا بتوانێت لەبری هێزەكانی ئەمریكا شەڕی دژی داعش لە سووریا بكات، ئەوا ترەمپ دەتوانێت هێزەكانی خۆی بگێڕێتەوە و لەسەر ئاستی ناوخۆی ئەمریكاش جەماوەری بۆ زیاد دەبێت.

نییەتی توركیا بەرانبەر بە ڕۆژئاوای كوردستان خوێندنەوەی باشی بۆ ناكرێت و پێناچێت بە ئاسانی ئامادە بێت، مامەڵە لەگەڵ بەڕێوەبەری خۆسەریی ڕۆژئاوا بكات، ئەمە لە كاتێكدا دەسەڵاتی خۆسەر و مەزڵووم عەبدی چەندین جار داوایان كردووە، كە ئامادەن دیالۆگ و دانوستاندن لەگەڵ توركیا بكەن.

لەگەڵ ئەوەی ترەمپ بەوە ناسراوە كە سیاسەتی «ئەمریكا پێش هەر شتێكی دیكە - America first» پیادە دەكات، بەڵام بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەواوی جیهان لە سیاسەتی «America first» جیا ناكاتەوە و، دەبێت بەو جۆرە تەفسیری بۆ بكرێت، لای ترەمپ «بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا» لە سەرووی هەموو شتێكی دیكەیە، لەم چوارچێوەیەدا بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە ڕۆژئاوا كە دوو ئامانجی گرنگی لە پشتەوەیە «شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش و پاراستنی كێڵگە نەوتییەكانی ڕۆژئاوا»، كارێكە سازشی لەسەر ناكات، هەروەك چۆن لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیدا، ترەمپ بڕیاری دا، هێزەكانی لە ڕۆژئاوا كەم بكاتەوە و ڕاستەوخۆ دوای ئەم هەنگاوە، هێزەكانی توركیا هێرشیان كردە سەر ڕۆژئاوا و لە بەرانبەردا ئیدارەی ترەمپ سزای زۆر قورسی لەسەر توركیا سەپاند، ئەوا دەبێت توركیا ئەوەی لا ئاشكرا بێت، لە ئیدارەی ئۆباما كەوتنی كۆبانی بە دەستی تیرۆریستانی داعش وەك هێڵی سوور لە قەڵەم درا و توركیا ناچار كرا، كە ڕێگری لە چوونی هێزی پێشمەرگە بە ناو خاكی توركیا نەكات و كۆبانێ لە كەوتن بپارێزرێت.

ئەم ئاراستەیە بۆ دووبارە دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی ئیسرائیل- فەلەستین و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی دەوڵەتانی عەرەبییش لەگەڵ ئیسرائیل هەر بە هەمان شێوەیە و، مەزندە دەكرێت لەسەر ئاستی دەوڵەتانی عەرەبی بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی ڕاستەوخۆ دراوسێی ئیسرائیل بن، یان كاریگەرییان هەبێت لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی، زەمینەسازییەك بۆ ئەم سیناریۆیە كرابێت و دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستینیش بە سەرۆكایەتی مەحموود عەباس كرابێتە بەشێك لەم سیناریۆیە و، لەسەر ئەمری واقیعی سیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ دەستپێكی ئیدارەی تازەی ترەمپ هەنگاوی بۆ هەڵبگیرێت.

لەگەڵ ئەوەی لە ڕووكەشدا پەیوەندییەكانی توركیا و ئیسرائیل خۆی وا نمایش دەكات، كە لە بارێكی ئاساییدا نەبێت لەسەر چەندین پرسی تایبەت بە جیوپۆلیتیكی ناوچەكە، بەڵام خوێندنەوە سیاسییەكان لەدوای كەوتنی ئەسەد بۆ دەسەڵاتی هەیئەی تەحریری شام لە دیمەشق، وایە كە جۆرێك لە گەرەنتیی بە ئیسرائیل دابێت و ڕەفتار و گوتاری ئەبوو محەمەدی جۆلانی ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە، كە ئەگەر هەیئەی تەحریری شام لە دەسەڵات بمێنێتەوە، ئەوا ئامادە بێت، یان بیلایەن بێت، یان بە هاوشێوەی توركیا پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بكاتەوە، لەمەش زیاتر نەك هەر لكاندنی بەرزاییەكانی جۆلان بە ئیسرائیلەوە كە لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیدا ترەمپ وەك بەشێك لە خاكی ئیسرائیلی ناساندن، پێدەچێت ئەو بەشەی دیكەش كە دوای هاتنی چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام هاتنە دیمەشق و سوپای ئیسرائیل پێشڕەوی كرد بۆ ناو خاكی سووریا، ئەو بەشەش وەك پشتێنەیەك بۆ ئاسایشی ئیسڕائیل هەر وەك بەرزاییەكانی جۆلان و بەشێك لە خاكی ئیسرائیل بناسێنرێت.

سەبارەت بەو ئەگەرانەی كە بە هاتنی ترەمپ بۆ مامەڵەكردنی سیاسەتی ئەمریكا بەرانبەر كۆماری ئیسلامیی ئێران چ گۆڕانكارییەكی بەسەردا دێت، لەگەڵ ئەوەی لە ڕووكەشدا وەك پەیوەندییەكی زۆر ئاڵۆز ڕاڤە دەكرێت، بەڵام پێدەچێت ئەمجارەیان و پێش ئەوەی ترەمپ بۆ جاری دووەم بێتەوە كۆشكی سپی، كەناڵی دیپلۆماتیەتی ناڕاستەوخۆ لە نێوان كۆماری ئیسلامیی ئێران و ئیدارەی تازەی كۆشكی سپی بە جۆرێك لە جۆرەكان هەوڵی تیدا خرابێتە گەڕ، بەتایبەتی كە ئیلۆن ماسك گەورە بزنێسمانی هاوڕێی نزیكی دۆناڵد ترامپ، لەگەڵ باڵیۆزی كۆماری ئیسلامی لە دوای دەرچوونی ترەمپ كۆبووەتەوە، لەمەش زیاتر وەك لە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن بڵاو كرایەوە، ترەمپ ئەوەی دركاندووە، كە ئەگەر كۆماری ئیسلامیی ئێران ئامادەباشی پیشان بدات بۆ ڕێككەوتن، ئەوا «لە ماوەی تەنیا یەك هەفتەدا» لەگەڵ ئێران ڕێككەوتن دەكات.

پەیوەندیی كۆماری ئیسلامیی ئێران و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ ئەوەی بە ئاشكرا لە هیچ قۆناغێكدا ئاساییبوونەوەی تەواوی بە خۆیەوە نەبینیوە، بەڵام لە قۆناغی جیاوازدا لەسەر هەندێك پرس لە سەردەمی ڕۆناڵد ڕیگان و باراك ئۆباما توانراوە ڕێككەوتن بكەن. ئەم پرسە لەوانەیە بۆ پەیوەندییەكانی ئێران و ئیسرائیلیش بە شێوەیەك لە شێوەكان ڕاستە. لەم بارەیەوە پڕۆفیسۆر سۆزان مالۆنی بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی سیاسەتی دەرەوە لە ئامۆژگای برۆكینگز لە دوایین وتاریدا بەناونیشانی «نۆڕمی تازەی مەترسییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست» ئاماژەی پێكردووە، لەگەڵ ئەوەی لە ساڵی 1963وە كە ڕژێمی شای ئێران پەیوەندییەكی پتەوی لەگەڵ ئیسرائیل هەبوو، ئایەتوڵڵا خومەینی لە گوتارێكیدا ڕاشكاوانە «ئیسرائیلی بە دوژمنی ئیسلام و چینی ئاییندارانی ئێران دانا و . شای ئێران دوای ئەم گوتارە لە ئێران دووری خستەوە، بەڵام لە ساڵی 1979 و دوای سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی جارێكی دیكە دووپاتی كردەوە. ئێستا ڕابەری شۆڕشی ئیسلامیی ئێران (ئایەتوڵڵا خامنەئی) جەخت لەسەر هەمان پەیامی ئیمام خومەینی دەكاتەوە، بەڵام لە ساڵانی شەڕی عێراق – ئێراندا، ئیسرائیل، عێراقی بە دوژمنی سەرسەختی خۆی دەزانی، نەك كۆماری ئیسلامیی ئێران، بۆیە ڕێگری ئەو ڕێرەوەی نەكرد كە چەكی بۆ ئیران پیا دەڕۆیشت. ئەم حاڵەتە بەردەوام بوو، هەتا بەرپرسانی ئەمریكی دەستتێوەردانیان كرد و دەستیان كرد بە فرۆشتنی چەك بە ئێران بۆ ئەوەی ئێران هاوكار بێت لە ئازادكردنی بارمتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناردنی هاوكاریی نهێنی بۆ یاخیبووانی كۆنترا لە نیكاراگوا».

ئەم ئاراستەیە جۆڕێك لە گەشبینی لێ دەخوێندرێتەوە، یەكەمیان لەبەر ئەوەی هەتا ئێستا ئایەتوڵڵا خامنەئی دەستبەرداری ئەو فەتوایە نەبووە كە «بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی حەرامە»، لە چوارچێوەی ئەم فەتوایەشدا ئێران چەكی ئەتۆمی دروست ناكات و پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی وەك پڕۆگرامێكی ئاشتییانە دەمێنێتەوە، لە بەرانبەریشدا چیدیكە ئیسرائیل «غەززە، لوبنان، سووریا» وەك هەڕەشەیەكی ڕاستەوخۆ بۆ ئاسایشی دەوڵەتەكەی سەیر ناكات، سەبارەت بە عێراقیش فەتواكەی ئایەتوڵڵا سیستانی بە هەند وەردەگیرێت كە گوتویەتی: «دەبێت چەك تەنیا لە دەستی حكومەت بێت و بڕیاری شەڕ و ئاشتی بە دەستی دەوڵەتی عێراق بێت»، ئەمەش ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە كە عێراق وەك دەوڵەت ئەو توانا سەربازی و تەكنەلۆژییەی نییە، ڕووبەرووی ئیسرائیل ببێتەوە، یان لە بەرژەوەندیی دەوڵەتەكەدا بێت هەڕەشە لەسەر ئیسرائیل دروست بكات.

ئەم پێشهاتانە بەوجۆرە ڕاڤە دەكرێن، ئەمری واقیعی تازەی بارودۆخی جیۆسیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ڕاستە لە ڕووكەشدا زۆر ترسناك و ئاڵۆزە، بەڵام بەشی هێندەش دەرفەتی تێدایە كە بەرژەوەندییەكان فەرزی دەكەن، لێكتێگەیشتن بێتە ئاراوە.

 تیرۆریستانی داعش

دوژمنی هاوبەشی كارەكتەرەكانی كۆی ناوچەكە

لایەنی سەرەكی و گرنگ لە ئێستادا كە تیرۆریستانی داعش وەك مەترسی بۆ سەر ئایندەی وڵاتەكەی سەیر دەكات، دەوڵەتی توركیایە و، بەپێی ڕاپۆرتەكانی ناوەندەكانی توێژینەوە، هەتا ئێستا دەزگا هەواڵگرییەكانی توركیا (3,000) گومانلێكراویان بە تۆمەتی ئەندامی ڕێكخراوی تیرۆریستانی داعش دەستگیر كردووە، ئەم وەرچەرخانە لە سیاسەتی دەوڵەتی توركیا دژ بە ڕێكخراوی تیرۆریستانی داعش، ڕاشكاوانە واتە وشكردنی سەرچاوەی دابینكردنی داهات و هاتنی تیرۆریستانی داعش لە وڵاتە جیاوازەكانەوە بە ڕێگەی توركیادا.

لەم چوارچێوەیەدا كە تیرۆریستانی داعش وەك دوژمنی هاوبەش بۆ هەموو كارەكتەرەكانی ناوچەكە دەكەوێتەوە، زەمینەیەك دروست دەبێت، بۆ ئەوەی جۆرێك لە «لیكتێگەیشتن و هاریكاری» بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش لەناو هەموو كاراكتەرە دژ و دۆستەكاندا بێتە ئاراوە، هەروەك چۆن لە سەرەتای سەرهەڵدانی تیرۆریستانی داعش و ڕاگەیاندنی خەلافەتی ئیسلامیی چەكدارانی «حزبوڵڵای لوبنانی، گرووپە جیاوازەكانی حەشدی شەعبی، ڕاویژكارانی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی» لەژێر چەتری فڕۆكەكانی ئەمریكا و كۆی دەوڵەتانی ناتۆ و یەكێتیی ئەوروپا پێكەوە شەڕی دژی تیرۆریستانی داعشیان دەكرد و، لەمەش زیاتر ئەمریكا خۆی ناوبژیوانیی دەكرد، بۆ ئەوەی هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق ڕێككەوتنی هەماهەنگی واژۆ بكەن و شاری مووسڵ لە تیرۆریستانی داعش ئازاد بكەن.

لەناو ئەم ژینگە تازە و ئاڵۆزەی نەخشەی جیۆسیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، جیا لە كاراكتەرەكانی ناوچەكە، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییش هێزە گەورەكان وەك «ناتۆ بە سەركردایەتیی ئەمریكا، ڕووسیا و چین» بەرژەوەندیی هاوبەشیان لە خاڵێكی هاوبەشدا بۆ دروست دەبێت، كە ناچار دەبن، هەوڵەكانیان بخەنە گەڕ، بۆ ئەوەی جۆرێك لە سەقامگیری بۆ ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك ناوچەیەكی ژیاری بۆ بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی هەموویان دابین بكەن.

لەسەر ئاستی دەوڵەتانی ناوچەكەش هەر یەكەیان بە جۆرێك بەرژەوەندی بۆ دروست دەبێت، كە ناچار دەبن لە پێناوی پاراستنی ئەو بەرژەوەندییانە سازش لەسەر گوتارە توندەكانی پێشوویان بكەن، كە لێرەدا بە چەند خاڵ ئاماژەیان پێدەكەین:

 توركیا كە خۆی بە براوەی شەڕی ناوخۆی سووریا دەزانێت و دەیەوێت ڕۆڵی سەرەكی لە حكومەتەكەی هەیئەی تەحریری شام هەبێت، ناتوانێت گوشاری گەورە لەسەر ڕۆژئاوای كوردستان دروست بكات، لەبەر ئەم هۆكارانە:

1- ئیدارەی ڕۆژئاوا گفتوگۆی لەگەڵ توركیا ڕەت نەكردووەتەوە و ئامادەیە گفتوگۆ بكات، ئەمەش ڕاشكاوانە مانای ئەوەیە پەیەدە ئامادەیە خۆی لە سەركردایەتیی قەندیلی پەكەكە جیا بكاتەوە و وەك ئایدیۆلۆژیەت وەك عەبدوڵڵا ئۆجەلان خۆی بخاتەڕوو.

2- لە ئێستادا توركیا پێویستی بەوەیە كە ئۆجەلان لە زیندانی ئیمراڵییەوە بێنێتە پەرلەمان بۆ ئەوەی لە پەرلەمانەوە پەیامی كۆتاییهاتنی شەڕ بدات و پرۆسەی ئاشتی دەستی پێبكرێت. بۆ توركیا زۆر قورس دەبێت ئەم پرۆسەیەی سەركەوتوو بێت، ئەگەر گوشاری زیاتر بخاتە سەڕ ڕۆژئاوا.

3- هاندانی چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام لەلایەن توركیاوە بۆ ئەوەی هێرش بكەنە سەر ڕۆژئاوا، ئەوا ڕیسەكەی توركیا دەكاتەوە بە خوری، ئەمەش بەو مانایەی نە لەو پرۆسەیە سەركەوتوو دەبێت، كە دەیەوێت لە ناو توركیا جێبەجێی بكات، نە لەو پڕۆژەیەش سەركەوتوو دەبێت كە مەبەستێتی حكومەتەكەی دیمەشق دەستێكی سیاسەتەكانی دەستی خۆی بێت.

  كۆماری ئیسلامیی ئێران كە وەك ئاماژەی پێدەكرێت لە ساڵی 1979وە هەتا ئێستا ئەمە یەكەم شكست نییە ڕووبەڕووی ببێتەوە، بۆیە بەرژەوەندیی ئێرانیش لەوەدایە كە جۆرێك لە سەقامگیری لە ناوچەكە دروست ببێتەوە، بۆ ئەوەی بە هێمنی خۆی ڕێك بخاتەوە و خۆی ناكەتە فاكتەرێك بۆ ئەوەی عێراقیش بە دەردی سووریا و لوبنان ببات، لەمەش زیاتر مانەوەی عێراق بە سەقامگیری خزمەتی بەرژەوەندییە دوورمەوداكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران دەكات.

 ئیسرائیل كە هەتا ئێستاش غرووری باڵادەستییە سەربازییەكەی بەری نەداوە، دەبێت چاو بە سیاسەتی خۆیدا بخشێنێتەوە و، دەبێت لەوە دڵنیا بێت، كە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەتایبەتی دەوڵەتانی ئەوروپا و ئەمریكای لاتین و ئەفریقیا و ئاسیا، زیانێكی زۆری بەركەوتووە و ڕایەكی گشتیی نێودەوڵەتی خەریكە دژی ڕەفتارەكانی حكومەتی ئیسرائیل دروست دەبێت، ئەم حاڵەتە ئەگەر لە خاڵێكدا ڕانەگیرێت، سەرەنجام زیان لە بەرژەوەندییەكانی وڵاتانی ئەوروپا و ناتۆش دەدات، لەمەش زیاتر زەمینیەك بۆ سەرهەڵدانی توندوتیژیی زیاتر لە ناوچەكە دەخوڵقێنێت، كە سەرەنجام پێش هەر لایەك بە زیانی دەوڵەتی ئیسرائیل تەواو دەبێت.

 دەوڵەتانی عەرەبی بەتایبەتی ئەوانەی تا ئێستا بە فەرمی لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندییەكانیان ئاسایی نەكردووەتەوە، پێویستیان بەوەیە بە شێوەیەك لە شێوەكان پرۆسەی ئاشتی لە نێوان ئیسرائیل و دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین بە سەرۆكایەتیی مەحموود عەباس دەست پێبكاتەوە، بۆیە بەخۆداچوونەوەی ئیسرائیل بەم سیاسەتەی ئێستا پیادەی دەكات، زەمینەیەكی لەبار بۆ ئیدارەی تازەی ترەمپ دێنێتە ئاراوە كە پرۆسەی «سەفقەی سەدە» زیاتر سەركەوتوو بێت و دەوڵەتانی عەرەبیش زیاتر ڕووبەڕووی ئیحراجیی شەقامەكانی خۆیان نەكاتەوە.

ئەوەی دەمێنێتەوە لەناو كاراكتەرە دەوڵەتییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەرێمی كوردستانە كە كاراكتەرێكی غەیرە دەوڵەتییە و تەنیا هەرێمێكی فیدڕاڵییە لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا، بەڵام تایبەتمەندیی ئەم هەرێمە و لۆژیكی سەرۆك بارزانی و قارەمانیەتی هێزی پێشمەرگە و بوونی لێبوردەیی و پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان نەتەوە و ئایینەكان لەم هەرێمە، ڕۆڵێكی هێجگار گرنگ بە هەرێمی كوردستان دەدات، نەك تەنیا بۆ ڕێگرتن لە سەرهەڵدانەوەی دوژمنە هاوبەشەكە كە «دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعش»ـە، بەڵكو ئەو ڕۆڵە گرنگەشی دەبێت، چۆن لە ناوچەیەكی فوسەیفەسائی وەك ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەزموونی سەركەوتووی پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان، لە ناوچەكە و دەوڵەتانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش دووبارە بكرێتەوە.