د.سالار عوسمان بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان: ده‌ست پێكردنه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری ئاشتییانەی كێشه‌ی كورد له توركیا ... چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌یه‌كی دێرین به میكانیزمی ئاشتییانه و بیركردنه‌وه‌ی سه‌رده‌میانه
لە كۆبوونەوەی ئامادەكاریی بۆ گفتوگۆی ئەمجارە بڕیارماندا «هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور و ده‌ست پێ کردنە‌وه‌ی چاره‌سه‌ركردنی ئاشتییانەی كێشەی كورد له توركیا»، تایتڵی بیست و دووه‌می گفتوگۆی بازنه‌ی گفتوگۆ بێت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ناو ئه‌م تایتڵەدا ئه‌و وه‌رچه‌رخانه گه‌وره‌یه ده‌خوێنینه‌وه كه لێدوانه‌كانی ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی سه‌رۆكی پارتی مه‌هه‌په‌ی نه‌ژادپه‌رستی توركیا و هه‌روه‌ها په‌یامه‌كه‌ی عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان له ئیمرالییه‌وه خۆیان حه‌شارداوه و، ئه‌گه‌ر زۆر به وردی هه‌ڵوه‌سته‌ی له‌سه‌ر نه‌كرێت و، هێمنانه به‌ناو قووڵایی و پاشخانی مێژووی ئه‌و كێشه دێرینه چاره‌سه‌رنه‌كراوه شۆڕنه‌بینه‌وه، له‌وانه‌یه قه‌واره‌ی ئه‌و گۆڕانكارییه گه‌وره‌یه وه‌ك خۆی نه‌بینین، هه‌ر بۆیه من نایه‌مه ناو ورده‌كاری پڕۆسەکە و ئه‌و خاڵانه ئاماژه پێ ده‌كه‌م كه وێنه گه‌وره‌كه‌ی ئه‌م وه‌رچه‌رخانه پیشانی ده‌ده‌ن:
له‌ماوه‌ی 100ساڵی ڕابردوو و، له‌سه‌ره‌تای دامه‌زراندنی كۆماری توركیاوه، ئه‌وه یه‌كه‌مجاره گوێبیستی ئه‌وه ده‌بین له‌ناو ئه‌م ده‌وڵه‌ته پڕۆسەی هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور بۆ گۆڕینی ناسنامه‌ی ده‌وڵه‌تێك بێت له «یه‌ك ده‌وڵه‌ت، یه‌ك نه‌ته‌وه، یه‌ك ئاڵا» بۆ دداننان به‌بوونی نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌دا كه یه‌كێكیان نه‌ته‌وه‌ی كورده.
بۆ یه‌كه‌مین جاره له‌ماوه‌ی دامه‌زراندنی كۆماری توركیا، گوێبیستی ئه‌وه ده‌بین سه‌ركرده‌ی پارتێكی نه‌ژادپه‌رستی تورك له میدیاكانه‌وه بڵێت «ئه‌وه‌ی نكۆڵی له‌بوونی كورد بكات تورك نییه و ئه‌وه‌ی نكۆڵی له بوونی تورك بكات كورد نییه».
ماوه‌ی 40 ساڵ زیاتره هه‌ر له‌ده‌ستپێكی خه‌باتی چه‌كداری له توركیا یه‌كه‌مجاره به‌و ڕاشكاوییه گوێمان له په‌یامی عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان دەبێت كه ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر ده‌رفه‌ت هه‌بێت كۆتایی به‌شه‌ڕ ده‌هێنین و ده‌ست به پڕۆسه‌ی ئاشتی ده‌كه‌ین بۆ چاره‌سه‌ری ئاشتییانەی كێشه‌ی كورد له باكوور».
له‌م ڕاپۆرته‌ی ئه‌مجاره‌دا كه پوخته‌ی ڕاپۆرتی مه‌یدانی و گفتوگۆكانی بازنه‌ی گفتۆگۆیه و، نزیكه‌ی 20 بیروبۆچوونی جیاوازی له‌خۆی گرتووه و ئێستا له‌سه‌ر لاپه‌ره‌كانی گۆڤاری گوڵان له‌به‌رده‌ستدایه و، زۆر جه‌خت له‌سه‌ر ورده‌كارییه‌كانی ئه‌م پڕۆسه‌یه و ڕەهه‌نده ناوخۆیی و ده‌ره‌كییه‌كان كراوه‌ته‌وه كه بوونه هۆكار بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م پڕۆسەیە ده‌ست پێ بكاته‌وه، ئه‌وه‌یان به‌جێده‌هێڵم بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی تایبه‌تی خوێنه‌رانی ڕاپۆرته‌كه، بۆیه ده‌گه‌ڕێمه‌وه سه‌ر ئه‌و په‌یامانه‌ی وێنه گه‌وره‌كەی مێژووی دامه‌زراندنی كۆماری توركیا پێمان ده‌ڵێن:
كۆماری توركیا وه‌ك میراتگری ده‌وڵه‌تی عوسمانی كه له‌سه‌ر ده‌ستی مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتورك ستراتیژیه‌تەكه‌ی بۆ داڕێژراوه ئه‌وه‌یه كه «ئاشتی و سه‌قامگیری ناو توركیا» له ئاشتی و سه‌قامگیری جیهان گرنگتره، ئه‌وجا ئاشتی و سه‌قامگیری توركیا پێویستی به‌وه‌یە توركیا «یه‌ك ده‌وڵه‌ت، یه‌ك میلله‌ت، یه‌ك ئاڵا» بێت، ئه‌وا ده‌بێت له پێناوی پاراستنی توركیا هه‌ر كارێك بكرێت و شه‌رعیه و نابێت سڵی لێ بكرێته‌وه، ده‌ست پێ كردنه‌وه‌ی پڕۆسەی ئاشتی ئه‌مجاره بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئاشتییانەی كێشه‌ی كورد له توركیا، پێمان ده‌ڵێت «توركیا بیه‌وێت یان نه‌یەوێت ئه‌و ستراتیژییەتە بۆ پاراستنی ده‌وڵه‌ت كۆتایی هات و ده‌بێت بیر له ستراتیژییه‌تێكی دیكه بكرێته‌وه»، كه ئه‌ویش گۆڕینی ناسنامه‌ی ده‌وڵه‌تی توركیا له ده‌وڵه‌تێكی تاك نه‌ته‌وه‌وه بۆ ده‌وڵه‌تێكی فره‌نه‌ته‌وه.
له مێژووی پڕۆسه‌ی سیاسیی كۆماری توركیادا هه‌ر له دروستبوونییه‌وه هه‌تا ئێستا، قه‌ده‌غه بووه كه پارتێكی سیاسیی به‌ناوی پارتی كوردی یان كوردستانی له‌ناو توركیا بوونی هه‌بێت و به‌شێوه‌یه‌كی یاسایی مۆڵه‌تی بدرێت و كار و چالاكی سیاسیی خۆی ئه‌نجامبدات، به‌ڵام له چه‌ند ڕۆژی ڕابردوو و له‌به‌رده‌م ئه‌ندامانی پارته‌كه‌ی خۆیدا، ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی جارێكی دیكه په‌یامی بۆ عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان نارده‌وه و داوای لێ كرد با بێته ناو په‌رله‌مانی توركیا و خواسته‌كانی بخاته به‌رده‌می «ده‌م پارتی»، ئه‌مه‌ش وه‌ك ئاماژه‌یه‌كی ناڕاستە‌وخۆ بۆ ددانپێدانان به‌وه‌ی «ده‌م پارتی» نوێنه‌رایه‌تی كوردی باكوور له‌ناو په‌رله‌مانی توركیا ده‌كات.
بۆ یه‌كه‌مین جاره له‌مێژووی كۆماری توركیادا، ده‌سه‌ڵاتدارانی تورك گه‌یشتبنه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی گێڕانەوەی «ئاشتی و سه‌قامگیری» بۆ ناوخۆی توركیا پێویستی به به‌شداری ڕاسته‌قینه‌ی كورده و له ئاكامی هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستووری توركیا دێته دی و ئه‌ردۆگان مه‌به‌ستێتی به ده‌نگی دوو له‌سه‌ر سێ په‌رله‌مانتاران كه ده‌كاته« 400 په‌رله‌مانتار» ده‌ستوره‌كه له‌ناو په‌رله‌مان هه‌موار بكرێته‌وه كه ئه‌مه‌ش به‌بێ ده‌نگی 57 په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی «ده‌م پارتی» دروست نابێت.
هاتنه ئارای ئه‌م وه‌رچه‌رخانانه گرنگن، به‌ڵام له‌وه گرنگتر ئه‌وه‌یه كه كوردی باكوور چۆن وه‌به‌رهێنانی تێدا ده‌كه‌ن بۆ به‌ره‌و پێشه‌وه‌بردن و سه‌رخستنی پڕۆسه‌ی ئاشتی كه سه‌رۆك بارزانی هه‌ر له‌دوای ڕاپه‌ڕینی به‌هاری 1991 وه له‌گه‌ڵ حكوومه‌ته‌كانی تورگوت ئۆزال و دوای ئه‌ویش له‌گه‌ڵ حكوومه‌ته‌كانی تانسو چیللەر و مه‌سعود یه‌ڵماز تا ده‌گاته حكوومه‌ته‌كه‌ی ئاكپارتی له 2002 وه، تائێستا له هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بووه كه قه‌ناعه‌تێك له‌لای ده‌سه‌ڵاتدارانی ده‌وڵه‌تی توركیا دروست بكات به‌بێ چاره‌سه‌ری ئاشتییانە كێشه‌ی كورد به باكوور چاره‌سه‌ر نابێت.
له ساڵی 2012 كه بۆ یه‌كه‌مینجار پڕۆسه‌ی ئاشتی له توركیا بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد له توركیا ده‌ستی پێ کرد، ڕۆڵی كاریگه‌ری سه‌رۆك بارزانیمان له به‌ره‌و پێشبردنی پڕۆسه‌كه بینیمان له ئامه‌د چۆن پێشوازیی لێ کرا، ئه‌و پڕۆسه‌یه هه‌نگاوی دیكه‌ش ده‌چووه پێشه‌وه ئه‌گه‌ر به‌ده‌ستی ده‌ره‌كی په‌كه‌كه شه‌ڕی ده‌ست پێ نه‌كردایه‌وه.
خاڵی گه‌شبین له ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی پڕۆسه‌ی ئاشتی بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كوردی باكوور له‌وه‌دا خۆی به‌رجه‌سته ده‌كات كه سەڵاحەدین دەمیرتاش وه‌ك هاوسه‌رۆكی «ده‌م پارتی» له زیندانه‌وه پێشوازی له پڕۆسەی ئاشتی ده‌كات، ئه‌مه‌ش ڕەنگدانه‌وه‌ی ئه‌وه‌یه كه ڕای گشتی كوردی باكوور له‌گه‌ڵ چاره‌سه‌ری ئاشتییانه‌یه و ئه‌گه‌ر له‌به‌رانبه‌ردا حكوومه‌تی توركیا كه له هاوپه‌یمانی « ئاك پارتی و مه‌هه‌په« بۆ ململانێ له‌گه‌ڵ جه‌هه‌په ده‌ستبه‌رداری هه‌ندێك له‌و سیاسه‌ته دژانەیان بن كه ئێستا پیاده‌ی ده‌كه‌ن و به‌بیانووی جیاواز سه‌رۆك شاره‌وانییە كورده‌كان لاده‌به‌ن و « قه‌یوم» له جێگه‌یان داده‌نێن، ئه‌وا ئومێد هه‌یه پڕۆسەی ئاشتی ئه‌مجاره له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له‌وانه‌یه كاتێكی زۆریش بخایه‌نێت، به‌ڵام به‌رهه‌مێكی ئه‌رێنی لێ بکەوێتەوە.
