د. جەلال ئەحمەد، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و بەرپرسی بنكەی توێژینەوە و ڕاپرسیی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و كۆمەڵناسە و مامۆستایە لە كۆلێژی ئەدەبیاتی زانكۆ سەڵاحەدین، لە گفتوگۆی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆدا (پڕۆژەی هەمواركردنەوەی دەستوور و دەستپێكردنەوەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا)، بەم جۆرە دید و تێڕوانین و بۆچوون و پێشنیارەكانی خستە ڕوو.

 

سەرەتا دەمەوێ لەوێوە دەست پێ بكەم، كە ئاخۆ نییەتێكی جددی هەیە بۆ ئاشتی و چارەسەركردنی پرسی كورد لە توركیا؟ ئایا لەو نێوەندەدا گرێ كوێرە و بەربەستی سەرەكی، هەمواركردنەوەی بەشێك لە ماددە و بەندەكانی دەستووری ئەو وڵاتەن؟

ماوەیەكە كاربەدەست و سیاسییەكانی ناوخۆی توركیا لە لێدوانەكانیاندا بوونی شتێك بەناوی پرس و كێشەی كورد دەبەستنەوە بە دەستی دەرەكی و نیازخراپیی ئیمپریالیزمەوە، پێدەچێ هەر خودی ئەو هۆكار و پاڵنەرە دەرەكییە ئەوانی تەنگەتاو كردبێت، بیر لە تاكتیكێكی نوێ بۆ ڕاكێشانی سەرنج و سۆزی كوردانی باكوور بكەنەوە، ئەمەش لەپێناو بەرگرتن لە هەر پێشهات و گۆڕانكارییەكی پێشبینیكراو لە داهاتوودا، كە بە مەزندەیان بە زیانی ئەوان و بە قازانجی دۆسییەی كورد لە ناوچەكەدا بشكێتەوە. كەواتە پرۆسەكە لە نییەتێك بۆ چارەسەری ڕاستەقینەوە سەرچاوەی نەگرتووە، بەڵكو پاڵنەرەكە هەستكردنە بە مەترسی و تاكتیكێكە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكان لەلایەن حزبە حوكمڕانەكان و ئۆپۆزسیۆنە نەژادپەرستەكانەوە. ئەرێ بۆ هەر تەنیا لە بارودۆخ و پێشهات و مەترسیی دەرەكیدا لا لەم پرۆسەیە كراوەتەوە؟ بۆ تەنیا جارێكیش نەمانبیست و نەمانبینی لە ئان و سات و دۆخی ئاساییدا پرسی كورد و پرۆسەی ئاشتی لەو وڵاتەدا بورووژێندرێ و لای لێ بكرێتەوە. ئەمە خۆی دەرخەری نەبوونی نییەتێكی چاكە، بەڵكو نیشانەی پیلانگێڕییە لە ڕێی سۆفت پاوەرەوە دوای بێ ئاكامیی هەوڵە سەربازی و هەواڵگیرییەكان.

سەبارەت بە دەستووریش سەرباری ئەوەی كە لە ناوەڕۆكیدا كۆمەڵێك ڕێگریی كۆنكرێتی هەن و ڕێگە بە گۆڕین، یا هەمواركردنی هیچ كام لەو ماددە و بڕگانە نادات، كە دەتوانن گرێ كوێرەكان بكەنەوە و ئەوێ ببێتە وڵاتی چەندین نەتەوە، لە جیاتی ئەوەی هەر تەنیا بەناو و شوناسی تاكە نەتەوەیەك بناسێندرێت، هێشتا عەقڵییەتێكی كراوەی وەها پێ نەگەیشتووە تاوەكو ئەگەر دەستوورەكە هەمواریش بكرێتەوە، گۆڕانكارییەكی ئەوتۆی لە بەرژەوەندیی كورد و نەتەوەكانیتر بەسەردا بێت. لەبەرئەوەی كورد بەتایبەت هێشتاش وەك مەترسی و بەدیل سەیر دەكرێ، نەك وەك هاوبەشێكی ڕەسەن و خانەخوێ. ئەگەر هەر نیازێكی جددی هەبا بۆ هەمواركردنەوەی دەستوور لە خزمەتی بەرقەراركردنی ئاشتی و چارەسەركردنی پرسی كورددا، بۆ لە ژمارەیەك هەمواركردنی دەستوورەكەدا هیچ كات بیر لە شتێكی وەها نەكراوەتەوە؟ كەواتە لە غیابی گۆڕانی ئەو عەقڵییەت و بیركردنەوەیە و لە بەردەوامیی ئەو ڕاسیزم و شۆڤێنییەتەی ناوەڕۆكی ئەم دەستوورەی داڕشتووە، دەستوور ئەگەر هەمواریش بكرێتەوە، پراكتیزەبوونی لە ئەرزی واقیعدا ئەگەرێكی زۆر لاوازە، بەو واتایەش گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ و ئومێدبەخش ڕوونادات، لەم بارەیەشەوە نموونەی زیندوو دەستووری نوێی عێراقە، كە زۆر مافی بە كورد داوە، بەڵام ڕۆژانە پێشێل دەكرێن و زەمینەسازییش بۆ كارپێكردنی نەكراوە. پێدەچێ باخچەلی لە خەوێكی ناوخۆش خەبەری بووبێتەوە و لە خەونەكەیدا پێیان گوتبێ، ئەگەر كوردەكان نەكەن بە برای خۆتان، ئیدی كارتان تەواوە. كورت و كورمانجی باخچەلی دەیەوێ خەون و كابوسەكەی وەخێر بگێڕێ.

كەواتە لە ناوخۆی توركیادا كرانەوە و بوارێكی ئەوتۆ نەڕەخساوە بۆ قبووڵكردنی پرسی كورد وەك كێشە و سازكردنی باردۆخێكی گونجاو بۆ چارەسەكردنی، بەڵكو فاكتەر و پێشهات و ڕووداوەكانی ناوچەكە و جیهان لە دیدی كاربەدەستانی توركیاوە بۆ داهاتووی ئەو وڵاتە ئومێدبەخش نین. بە هەر نرخ و پێناوێك بێت دەیانەوێ لە ناوخۆوە و هەر زوو پێشی پێ بگرن، بەو واتایە نییەتەكە چارەسەركردنی پرسی كورد و بەرقەراركردنی ئاشتی نییە لە توركیادا، بەڵكو بەركارهێنان و دەستەمۆكردنی كوردە تا كەڵك لە پێشهاتە چاوەڕوانكراوەكان وەرنەگرن و ببنە برا تا ئەو كاتەی مەترسییەكان دەڕەوێنەوە، دوای ئەو كاتەش هەموویان هەر دەبێ بە شوناسێكی توركییەوە هاووڵاتی ئەو وڵاتە بن. لە دەرەوەی ئەو شوناسەدا دەبێ خزمەتكاری ئاغا بن، ئەمەش بەو پێیەی هاووڵاتیبوون لە توركیادا بە توركبوونەوە پەیوەست كراوە و دەبێ بە شوناسێكی توركییەوە بیر بكەیتەوە و هەڵسوكەوت بكەیت، تا ببیت بە هاووڵاتیی پلە یەك.

خاڵێكی دیكە كە مایەی سەرنج و هەڵوەستە لەسەركردنەوە ئەوەیە كە پرسی كورد و دۆزەكەی بە قووڵی بووەتە قوربانیی كێشمەكێشم و ململانێی نێوان ئۆپۆزسیون و دەسەڵات و خودی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانیش بە جۆرێك كە هەندێك دەیانەوێ بۆ خۆڕاستكردنەوە، هەندێك بۆ سەركەوتن بەسەر نەیارەكانیان، هەندێكیش بۆ بەگژیەكداكردنی خودی كورد بە كاری دەهێنن. هەرچەندە ئەوەی مایەی دڵخۆشییە ئەوەیە، كە لە ڕابردوودا ناوهێنان و باسكردن لە پرس و مافەكانی كورد و گێڕانی لەفزێك بە كورد بە تاوانی گەورە سەیر دەكران، بەڵام لە ئێستا كورد و پرسەكەی بوونەتە ژمارە لە هاوكێشە سیاسییەكانی ناوخۆ و دەرەوەی ئەو وڵاتەدا و گرەوی گەورەشیان لەسەر دەكرێت، وەلێ دواجار مرۆڤ لەوە دەترسێ هەمووان بە دەستی پڕ و كورد بە دەستی بەتاڵ لە یارییەكە بێنە دەرەوە، بۆ؟ لەبەر ئەوەی ڕەگەزێكی سەرەكی كە لە پرۆسەكەدا غایبە، متمانەیە، متمانەكردنیش بە پرۆسەی ئاشتی و یەكلاكردنەوەی دۆز و پرسی كورد لە توركیادا ئەو كاتە دروست دەبێت، كە لە بارودخێكی ئاسایی و نییەتێكی ڕاستەقینەوە سەرچاوەی گرتبێ. پوختەی قسان من تا وەكو تیرۆریست سەیر بكرێم، باوەڕم بە باوەشكردنەوەی تۆ نییە، تۆش تا ئینكاری بوونی من بكەیت، متمانەم پێت نییە.

كورد كە لە ناوخۆدا یەكگرتوو و خاوەن یەك گوتار نین، لە دەرەوەش وەك شەریك و فیگەرێكی كاریگەر و یەكلاكەرەوە سەیر ناكرێن و هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان زیاتر وەك پارسەنگی هێز دەیانەوێ سوود لە هێزیان وەربگرن.

 بە مەزندەی من لەم قۆناغەدا، كە بەرچاوڕوونییەكی ئەوتۆی نییە، كورد تەماشاكار بێت، باشترە نەك دەستپێشخەر، لەبەر ئەوەی ئەگەر لە ناوخۆی توركیادا دەستپێشخەر بێت، بە ئەگەری زۆرەوە لە خشتە دەبرێت و ڕیزەكانیشی پەرتتر دەبن، ئەگەریش لە دەرەوەی توركیان هەماهەنگی لەگەڵ هێزە نادڵخوازەكانی توركیا بكات، ڕووبەڕووی فشارێكی زۆر دەبێتەوە و بە دوور نازانرێ كۆبانێش وەك عەفرینی لێ بێت، بەتایبەت، كە ترەمپ بووەتەوە بە سەرۆكی ئەمریكا و، كورد بە لایەوە شەڕكەری چاكن، نەك هاوپەیمان و بەشێك لە ستراتیژی نێو سیاسەتی ئەو وڵاتە.