خەلیل ئاتاچ سیاسەتمەداری باكووری كوردستانە و ساڵانێكی دوور و درێژە بە پراكتیكی خەبات بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە باكوور دەكات و، لەم پێناوەدا ساڵانێك خەباتی چەكداری كردووە، دواتر گەیشتووەتە ئەو قەناعەتەی كە تەنیا ڕێگە بۆ چارەسەر كێشەی كورد لە باكوور ڕێگەچارەی ئاشتییانەیە و ئەگەر دەرفەتێك بێتە پێشەوە، گرینگە هەوڵ بدرێت بە هاوكاری لەگەڵ هەوڵەكانی هەرێمی كوردستان سوودی لێوەربگرێت و ئاشتییەكی ڕاستەقینە لە باكوور بەرقەرار بكات. لەگفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆدا (هەمواركردنەوەی دەستوور و دەستپێكردنەوەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا»، بەمجۆرە دید و تێڕوانین و بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستەڕوو.

 

 

دەستخۆشی لە بازنەی گفتوگۆی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەین، كە ئەم گفتوگۆیەی لەسەر مژاری «دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی لە توركیا» ڕێك خستووە، بەڵام من دەڵێم: ئەو پرۆسەی ئاشتییەی باسی لێوە دەكەین، «پرۆسەیەكی ئاشتیی بێ ناونیشانە». دەپرسم: بۆچی لەم كاتەدا تەنیا بە ئاخاوتنێكی دەوڵەت باخچەلی كە گوتی «با عەبدوڵڵا ئۆجەلان بێتە ناو پەرلەمان و پەیامی نەمانی شەڕ و ئاشتی ڕابگەیەنێت»، ئەم پرۆسەیە دەستی پێكرد؟ بۆچی پێشتر دەوڵەتی توركیا دەستی بە پرۆسەی ئاشتی نەكرد؟

لە وەڵامی ئەم پرسیارانەدا دەڵێم: هۆكاری ڕاستەقینە بۆ هاتنە ئارای باسكردنی «دەستپێكردنەوەی چارەسەركردنی ئاشتییانەی كێشەی كورد لە باكوور» بە چەند خاڵی سەرەكییەوە گرێ دەدەمەوە كە بریتین لە:

1-    شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس كە ماوەی زیاتر لە ساڵێكە بەردەوامە و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ شەڕەكە فراوانتر بووە، كە ئێستا بووەتە شەڕی نێوان «ئیسرائیل و لوبنان، ئیسرائیل و سووریا، ئیسرائیل و ئێران، ئیسرائیل و تەواوی ئەو گرووپە چەكدارانەی عێراق كە سەر بە ئێران ناسراون». لەناو ئەم شەڕە كراوە و فراوانەدا، توركیا لەناو گۆڕانكارییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەست بە مەترسییەكی گەورە لەسەر خۆی دەكات، بۆیە دەیەوێت پلان و بەرنامەیەك دابنێت.

2-    هەتا ئێستا دیار نییە ئەم شەڕە بەرفراوانەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەستی پێكردووە، كەی و چۆن تەواو دەبێت. نازانرێت دەرهاویشتەكانی ئەم شەڕە چ جۆرە گۆرانكارییەك لە جوگرافیا و جیۆپۆلیتیكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست دەكات. لەناو ئەم واقیعە تازەیە كە مەزندە دەكرێت ئەم شەڕە لە ناوچەكە بەدوای خۆیدا بیهێنێت، كێشەی نەتەوەیەك كە ئەویش كێشەی كوردە و ماوەی 100 ساڵە بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە و لە ئاكامی ئەم گۆڕانكارییە ئەم كێشەیە دێتەوە بەر باس و ڕۆڵێكی كاریگەری دەبێت، بۆیە توركیا لەو پێشهاتە چاوەڕوانكراوەش ترسی گەورەی هەیە.

3- ئابووریی توركیا ڕۆژ لە دوای ڕۆژ بەرەو خراپتر دەچێت، بەردەوامیی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانیشی لەسەر پەكەكە و ڕۆژئاوا، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ زیاتر برست لە ئابوورییەكەی دەبڕێت، بۆیە توركیا پێویستی بەوەیە بە دوای دروازەیەك بگەڕێت كە ئابووریی وڵاتەكەی پێ ببووژێنێتەوە.

4- لەسەر ئاستی سیاسیەتی ناوخۆی توركیا، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان وەك پێشان بەهێز نییە، ئاكامی دەنگدان لەسەر ئاستی كۆمەڵگەی تورك و كورد بێ هیوای كردووە، ئەمەش بە مەترسییەكی ڕاستەقینە لەسەر ئایندەی خۆی حیساب دەكات و دەیەوێت بەهەر ڕێگەیەك بێت، ئەو مەترسییە بڕەوێنێتەوە.

بە لەبەرچاوگرتنی ئەم خاڵانە دەگەینە ئەو قەناعەتەی، ئەمەی پێی دەگوترێت «پرۆسەی ئاشتی»، نە پڕۆژەی دەوڵەت باخچەلی، نە پڕۆژەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان نییە، بەڵكو پڕۆژەی دەوڵەتی توركیایە كە گەیشتووەتە ئەو قەناعەتەی بەو دەوڵەتە قووڵەی ئەردۆگان و باخچەلی بەڕێوەی دەبەن، دەرقەتی ئەو گۆڕانكاییانە نایەن كە ئێستا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوونی هەیە و مەزندەی ئەوە دەكرێت گۆڕانكاریی زۆر زیاتریش بە دوای خۆیدا بهێنێت. بەڵام پرسیاری گرینگ لێرەدا ئەوەیە، كاتێك دەوڵەتی توركیا بۆ دوورخستنەوەی ئەم مەترسییانە دەست بۆ كورد درێژ دەكەن، ئایا ئەوەی ئێستا دەیڵێن دواتر جێبەجێی دەكەن؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارە دەڵێین: بەداخەوە بە دریژایی مێژوو سایكۆلۆژیەتی تورك بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ كورد نەك تەنیا ئەردۆغان و باخچەلی، بەوجۆرە بووە دەستێكیان درێژ دەكەن بۆ ئەوەی كورد بۆ لای خۆیان ڕابكێشن، بەڵام بە دەستەكەی تریان دارێكیان پێیە لە پشتی كوردی دەدەن».

ئەمەی ئێستا لە سیاسەتی توركیا دەیبینم، «سیاسەتی دووفاقی»یە، لەلایەك باس لە پرۆسەی ئاشتی دەكرێت، لە لایەكی دیكە سەرۆك شارەوانییە كوردەكان لا دەبەن و قەیوم لە جێگەكانیان دادەنێن.

ئەم سیاسەتە دووفاقییەی توركیا و دەوڵەتانی دیكەی وەك «ئێران، عێراق، سووریا» لەگەڵ كورد مامەڵەی پێدەكەن، بووەتە هۆكاری ئەوەی كێشەی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان بە چارەسەرنەكراوی بمێنێتەوە، تەنانەت لە باشووری كوردستانیش كە ئێستا هەرێمێك هەیە بە ناوی «هەرێمی كوردستان»، لەم هەرێمەش هەتا ئێستا كێشەكان بە تەواوەتی چارەسەر نەكراون و هەتا ئێستاش هەرێمی كوردستان جیا لەوەی كۆمەڵێك كێشەی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق هەیە، لە هەمان كاتدا دەوڵەتانی دیكەی دەوربەریشی كێشەی بۆ دروست دەكەن و نایەوێت ئەم هەرێمە هەبێت.

لێرەوە ئەگەر سەرنج بدەین، ئێستا لە ناوەندەكانی میدیایی و سیاسیی توركیادا، گفتوگۆیەكی گەرم و توند لەسەر پرسی پرۆسەی ئاشتی دەكرێت كە دابەشبوون بە سەر دوو بەرەدا، بەشێكیان جەخت لەسەر قسەكانی دەوڵەت باخچەلی دەكەنەوە كە دەڵێت: «با ئۆجەلان بێتە پەرلەمانی توركیا و كۆتایی شەڕ و چەكداماڵینی پەكەكە ڕابگەیەنێت»، بەشێكی دیكە جەخت لەسەر قسەكانی ئۆجەلان دەكەنەوە كە دەڵێت: «با بناغەیەك بۆ پرۆسەیەكی سیاسی دابڕێژین بۆ دەستپێكردن بە پرۆسەی ئاشتی، ئەو كات پرسی چەكداریی پەكەكە چارەسەر دەكەین». لە نێوان ئەم دوو بۆچوونەدا خاڵی هاوبەش نییە، لەبەر ئەوەی باخچەلی چەكداماڵینی پەكەكەی كردووەتە مەرجی پێشوەختە، ئەمەش ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات، كە لە ڕوانگەی دەوڵەتی توركیا ئەم پرۆسەیە، پرۆسەی ئاشتی نییە، بەڵكو پرۆسەیەكە بۆ داماڵینی پەكەكە لە چەك.

با گریمانەی ئەوە بكەین پەكەكە بڵێت «ئیرادەی ئێمە لای عەبدوڵڵا ئۆجەلانە لە ئیمڕاڵی» و ئۆجەلانیش هاتە ناو پەرلەمانی توركیا و داوای كرد، پەكەكە چەك دابنێت. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا توركیا چۆن مامەڵە لەگەڵ گەریلاكانی پەكەكە دەكات؟ ئایا بگەڕێنەوە توركیا دادگایی ناكرێن و هەر یەكەیان بە 30-40 ساڵ زیندانی ناكرێن؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە پەیوەستن بەوەی ئایا ئیرادەی ئۆجەلان دەتوانێت كێشەی كورد لە باكوور چارەسەر بكات؟ ئەگەر نەتوانێت چارەسەری بكات، ئایا پەكەكە پابەند دەبێت و چەك دادەنێت؟ هەموو ئەم پرسیارنە بێ وەڵامن، هەتا ئۆجەلان پەیامەكەی خۆی لە پەرلەمانی توركیا دەدات، ئەو كات بزانین چ ئاكامێكی لێ دەكەوێتەوە.

پرسێكی دیكەی گرینگ كە گرێدراوی پرۆسەی ئاشتیی توركیایە، مەسەلەی پرسی ڕۆژئاوایە. پرسیار لێرەدا ئەوەیە گریمان پەكەكە لەسەر پەیامەكەی ئۆجەلان شەڕی ڕاگرت و چەكی دانا، ئایا توركیا چۆن مامەڵە لەگەڵ ڕۆژئاوای كوردستان دەكات؟ ئەگەر توركیا بەو جۆرە سەیری ڕۆژئاوا بكات كە پەیەدە بەشێكە لە پەكەكە و دەبێت ئەوانیش چەك دابنێن، ئەوا توركیاش هێزێكی زیاتر لە پەیەدەی لە ڕۆژئاوای كوردستان هەیە، باشە لەوێ چۆن ئەو پرسە چارەسەر دەكرێت؟

گریمان هێزەكانی پەیەدە لەگەڵ هێزەكانی «سووریای دیموكراتی» هاوپەیمانییەك دروست بكەن و دەست بە گفتوگۆ لەگەڵ ڕژێمی سووریا بكەن. ئایا توركیا كە ئێستا داوا دەكات هەژموونی سەربازی بەسەر ڕۆژئاوادا هەبێت، ئەوكات چۆن مامەڵە لەگەڵ ڕۆژئاوا دەكات؟

هەموو ئەم پرسیارانە گرێ كوێرەی ناو ئەو پرۆسە ئاشتییەن كە ئێمە ئێستا گفتوگۆی لەسەر دەكەین، بۆیە ئەگەر توركیا لۆژیكانە مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسە ئاڵۆزە نەكات، لەوانەیە گۆڕانكارییەكان ئاكامی خراپتر بۆ توركیا بەدوای خۆیاندا بهێنێت. هەر بۆ نموونە ئێستا ئیسرائیل لەناو خاكی لوبنانە و دەیەوێت حزبوڵڵا چەك دابنێت و حاكمییەتێك لە لوبنان دابمەزرێت، كە ئاسایشی ئیسرائیل بپارێزێت، بەرنامەی ئیسرائیل بۆ سووریاش بە هەمان شێوە و خراپتریشە، لەبەر ئەوەی هاتنە ناوەی ئیسرائیل بۆ ناو سووریا وەك ئەوەی لە لوبنان كردی، ئەگەری بەهێز ئەوەیە جوگرافیای ئێستای سووریا وەك خۆی نەمێنێتەوە و سووریا دابەش بێت بۆ چەند پارچەیەك، ڕاشكاوانەتر ببێتە سێ دەوڵەت بۆ «كورد، عەرەبی سوننە، عەرەبی عەلەوی»، ئەمە بێجگە لەوەی مەترسیی گەورە ئەوەیە شەڕەكە بگاتە ئەوەی بە تەواوەتی لە دەست دەربچێت و بگاتە شەڕی ڕاستەوخۆی نێوان ئێران و ئیسرائیل، ئەوا ئەگەر ئەم شەڕە ڕووبدات، گۆڕانكارییەكان دەگاتە ئەوەی بڵێین: سنوورە كۆنەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانكاری بەسەردا دێت و سنووری تازە دێتە ئاراوە.

وێڕای ئاڵۆزیی هاوكێشەكان و گۆڕانكارییەكانی ئێستای شەڕەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو گۆڕانكارییانەشی كە مەزندە دەكرێت، ئەم شەڕە بەدوای خۆیدا بیانهێنێت، بەڵام ئەگەر توركیا و لایەنی كوردی مامەڵە لەگەڵ ئەم دەرفەتە بكەن كە بۆ پرۆسەی ئاشتی هاتووەتە ئاراوە، دەكرێت پرۆسەكە ببرێتە پێشەوە كە بە چەند خاڵ ئاماژەیان پێ دەكەم:

• ئەم پرۆسەی ئاشتییەی كە باس دەكرێت لە توركیا دەست پێدەكاتەوە، هەردوولایەنی كورد و دەوڵەتی توركیا دەیانەوێت پرۆسەیەك بێت بۆ بەرژەوەندیی خۆیان، بۆیە ئێمە وەك كورد دەبێت بەوجۆرە سەیری ئەو پرۆسەیە بكەین، كە دەرفەتێكە هاتووەتە پێشەوە و دەبێت ‌بۆ بەرژەوەندیی كورد و كوردستان سوودی لێوەربگرین و ڕۆڵێكی زۆری تێدا بگێڕین.

• هەر لە دەستپێكەوە، بیرۆكەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە باكوور، بیرۆكەی سەرۆك بارزانی بووە و لەم پێناوەشدا هەوڵی زۆری داوە بۆ ئەوەی ئەم پرۆسەیە ببێتە جێبەجێكردن، لەمەش زیاتر هەرێمی كوردستان پەیوەندیی باشی لەگەڵ حكومەتی توركیا هەیە، بۆیە زۆر گرینگە هەرێمی كوردستان ڕۆڵێكی كاریگەری لەم پرۆسەی ئاشتییەدا هەبێت.

• بوونی هەرێمی كوردستان لەناو پرۆسەی ئاشتی وەك لایەنێكی ناوبژیوان زۆر گرینگە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لەلایەك كوردانی باكوور دڵنیا دەكاتەوە كە پێداگری لەسەر مافەكانیان دەكرێت، لەلایەكی دیكەش دەوڵەتی توركیاش لە جددییەتی لایەنی كوردی بۆ سەرخستنی پرۆسەكە دڵنیا دەكاتەوە. لە ئێستا كە بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، دەتوانێت لەم پرسەدا ڕۆڵێكی كاریگەر بگێڕێت، واتە لە پرۆسەی دانوستاندنەكاندا دەتوانێت ڕۆڵێكی كاریگەر بۆ بەرژەوەندیی پرۆسەی ئاشتی و بەرەوپێشەوەبردنی بگێڕێت.

• لە ئێستا كە پەكەكە و ڕۆژئاوا نابنە بەشێك لە دانوستاندنەكانی پرۆسەی ئاشتی، ئەوا میانگیریی هەرێمی كوردستان بۆ سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی دەبێتە فاكتەرێكی گرینگ بۆ ئازادبوونی عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە زیندان، كە ئەمەش یەكێكە لەو خواستانەی كە ئۆجەلان دەیەوێت بە ڕێگەی ئەم پرۆسەی ئاشتییە بۆی بێتە دی.