مامۆستا مەلا سلێمان عەبدوڵڵا حەمەد خۆشناو پسپۆڕ و شارەزا لە شەریعەتی ئایینی ئیسلام بۆ گوڵان : لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا مرۆڤی موسڵمان هان دراوە كە هەمیشە خۆشەویستی بۆ خاك و نیشتمان و نەتەوەی خۆی هەبێت
بۆ ئەوەی بزانین ئایینی ئیسلام سیاسەتی تێدایە و ئایا وەكو هەندێ گرووپی ئیسلامی دەكرێت دابەشی سەر سیاسەت و عیبادات بێت؟ ئایا ئایینی ئیسلام توندوتیژیی تێدایە و دەكرێت هەندێ گرووپ و لایەن بیانەوێت مێژووی موسوڵمانێتیی گەلی كورد بسڕنەوە و مێژووی نەتەوەیەكی دیكەی وەكو عەرەب بە ناوی دینەوە بەسەر كورد بسەپێنن؟ لەسەر ئەم پرسانە گۆڤاری گوڵان چەند پرسیاری ئاراستەی مامۆستا مەلا سلێمان عەبدوڵڵا حەمەد خۆشناو، پێشنوێژ و وتارخوێن لە مزگەوتی حاجی قادر خۆشناو لە گەڕەكی شەهیدانی قەزای شەقڵاوە كرد.
* ئایا ئایینی پیرۆزی ئیسلام بە شێوەیەكی گشتی سیاسەتی تێدایە و دەكرێت وەكو هەندێك لە گرووپ و لایەنی ئیسلامی سیاسی دەیكەن، دابەشی سەر عیبادات و سیاسەت بكرێت؟
- لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا بیروباوەڕ و بەندایەتیی خەڵك و شەریعەت هەمووی پێكەوە گرێ دراوە، چونكە ئیسلام مەنهەجی ژیانە، لە هەموو بوارەكانی ژیاندا لە بچووكەوە تا گەورە، لە ڕێنمایی و ئامۆژگاری و ئاداب و ئاكارە جوانەكان و لە بواری حوكم و سیاسەتدا، ئایینی ئیسلام خاوەنی ڕاستەقینەیە، هەر بۆیە ئەوەی لێرەدا باس دەكات و دەڵێت: ئیسلام تەنیا بەندایەتییە لە نێوان خودا و بەندەكانیدا، ئەگەر سەرنجێكی ورد بدات بۆ بەندایەتییەكان وەكو نوێژ و ڕۆژوو و زەكات، هەر كام لەمانە پیادە نەكرێت، سزای تایبەتی خۆی هەیە، كە ئاماژەیە بۆ كاری سیاسی هەر وەكو چۆن ئیمامی ئەبوبەكر (ڕەزای خوای لەسەر بێت)سوپای كۆ كردەوە بۆ ئەو كەسانەی كە زەكاتیان نەدابوو. كەواتە هەموو باسە فیقهییەكان كە لەسەر عیبادات دواون، پێكهاتەی سیاسەتن، هەر وەكو چۆن باسی سیاسەتی سەروەت و ماڵ دەكات، ئاواش بەشی سیاسەتی شەڕ و ئاشتی و جەنگ و یاسادانانی هەیە، هاوكات لە بەشی كوشتن و تۆڵەكردنەوە و دادوەریدا نیزامی تایبەت هەیە، بواری خاوەندارێتی و خێزانداری و تەڵاق و یاساكانی باری كەسییش پڕۆگرامی تێروتەسلیان هەیە، بۆیە هەموو ئایینەكان بۆ سیاسەت و درێژەدان بە كاروباری هاووڵاتیان هاتوون، هەر وەكو پێغەمبەرمان محەمەد (د.خ) دەفەرموێت «كانت بنو اسرائيل تسوسهم الانبياء كلما هلك نبي خلفه نبي»، هەر بۆیە ئایینی ئیسلام فەرزی كردووە لەسەر تێكڕای موسڵمانان بەتایبەتی كاربەدەستان، كە بۆ بەجێگەیاندنی ئەركە ئایینییەكان و بەندایەتی پێویستە و ئەمر بە چاكە بكەن و ڕێگری لە خراپە بكەن، هەر وەكو پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت: «افضل جهاد كلمة حق عند سلطان جائر» واتە گەورەترین كار و پیشەی موسڵمان گوتنی وشەی حەقە كە ڕێگری بكات لەوەی كە دەسەڵاتدار خراپە بكات و گەندەڵ بێت. هەر بۆیە دەڵێین ئیسلام هاتووە یاساكانی ناو كۆمەڵگەی ڕێك خستووە، وەكو كاروباری سیاسی و ئابووری و دادوەری و دادگایی و پەروەردەیی و سەربازی و ئاسایش و...هتد، بەتایبەتی لە بواری سیاسەت و فەرمانڕەواییدا بەو شێوەیە هاتووە: «ان الله يامركم ان تؤدوا الامانات الي اهلها واذا حكمتم بين الناس ان تحكموا بالعدل» واتە خودا فەرمانی پێ كردووین بە گێڕانەوەی سپاردە و دادوەری لە نێوان خەڵكیدا.
* ئەوە دەركەوتووە كە هەندێ لە پێڕەوانی فیكری ئیسلامی سیاسی بایەخ بە پرسی خاك و نەتەوە نادەن و پیرۆزییەكانی نەتەوە بێ بەها دەكەن، لێرەش لە كوردستان هەندێ جار ئەوە دەبینین. ئایا سڕینەوەی ئینیما و پیرۆزییەكانی نیشتمانی چ كارەساتێكی لێ دەكەوێتەوە؟
- لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا هیچ دەقێك نابینرێت كە خۆشەویستیی خاك و نیشتمان بە ناڕەوا و ناشەرعی دابنرێت، بەڵكو بە پێچەوانەوە مرۆڤی موسڵمان هان دراوە كە هەمیشە خۆشەویستیی بۆ خاك و نیشتمان و نەتەوەی خۆی هەبێت، لەبەر ئەوە ئێمەش وەكو كورد و وەك هەر مرۆڤێكی سەر ئەم زەمینە كە خاوەن زمان و نەتەوەیەكی سەربەخۆی خۆمانین، دەبێت خاك و نیشتمانی خۆمان خۆش بوێت و ئەو مافەش خودای گەورە پێی داوین، ئیسلامیش وەكو ئایین ڕێنماییمان دەكات كە پارێزگاری لە كەلتوور و زمان و نەتەوە و خاكی خۆمان بكەین و ئەم خەسڵەتە جوانەش هەڵقوڵاوی دیدی پێغەمبەری ئیسلامە (د.خ) كە كاتێك لە مەككە كۆچ بۆ مەدینە دەكات، دەفەرموێت: «والله انك لخير ارض الله، واحب ارض الله الی الله ولو لا اني اخرجت منك ماخرجت» واتە سوێند بە خوا تۆ(مەككە)باشترین خاك و زەمینی خودای و خۆشەویستترین خاكی بەلای منەوە، ئەگەر منیان لێرە دەرنەكردبا، من هەرگیز بەجێم نەدەهێشتی. هەروەها كاتێكیش پێغەمبەر (د.خ) دەگاتە مەدینە هەر چەندە ئاو و هەوای جیاوازی هەبووە، بەڵام هەمیشە بیر و ئەندێشەی بۆ مەككە و گەڕانەوەی بوو بۆ زێدی خۆی، هەر بۆیە لە دوعا و پاڕانەوەیدا دەفەرموێت: «اللهم حبب الينا المدينة كحبنا مكة او اشد»، واتە خودایە مەدینەمان لەلا خۆشەویست بكە، هەر وەكو خۆشەویستیمان بۆ مەككە، یان زیاتریش. لەمەوە دەگەینە ئەو ئەنجامە كەوا ڕێزگرتن لە خاك و نەتەوە و نیشتمان ئەركێكی ئایینی و لە هەمان كاتدا نیشانەی وەفادارییە، هەر بۆیە ئەوانەی دژایەتیی بیری نەتەوە و نیشتمان دەكەن، لە ئیسلام و ئایینی ڕاستەقینە حاڵی نین.
* ئایا بەرهەمهێنانی توندوتیژی و چاندنی تۆوی دووبەرەكی بەناوی دینەوە لە كۆمەڵگەدا، تا چەند كۆمەڵگە بەرەو ناسەقامگیری و كاولبوون دەبات؟
- ئیسلام بە مانا گشتگیرەكەیەوە بە مانا و مەبەستی لێبووردەیی و ئاشتی هاتووە و لە هەموو سات و كاتی حوكمڕانیی ئیسلامدا هەر لە شاری مەدینەوە تا بە ئەمڕۆ، پێكهاتە ئایینی و مەزهەبییەكان كاروباری تایبەت بە خۆیان بەڕێوە بردووە و، لە نێو سستمی حوكمڕانیدا تەواوی ئازادییەكانی خۆیان و ڕێبازی خوداپەرستییان بۆ دەستەبەر كراوە، هەروەها لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا چەمكی لێبووردن و ئاشتی و پێكەوەژیان بنەمای سەرەكییە بۆ موسڵمانان و، هیچ كات بانگەشەی توندوتیژی نەكراوە بەرانبەر هیچ كەس و تاقمێك، مەگەر خۆیان دەستپێشخەر بن لە شەڕ و ئاژاوەدا، بۆ بەڵگە كاتێك پرسیار لە عائیشەی دایكی ئیمانداران كرا دەربارەی ڕەوشتی پێغەمبەر (د.خ) لە وەڵامدا گوتی: «ولا يجزي بالسيئة السيئة، ولكن يعفو ويصفح» واتە پێغەمبەر (د.خ) هەرگیز بە خراپە وەڵامی كەسی نەداوەتەوە، بەڵكو بەردەوام لێبووردە و چاوپۆشیكار بووە. ئەو گرووپ و تاقمانەی دروست كراون بە بیری توندڕەوی و دەمارگیری، ئەوە لە بیر و هزریاندا تەعبیر لە بیر و بۆچوونی خۆیان دەكەن نەك لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام، چونكە ئایینی ئیسلام هەموو ئەو بیر و بۆچوونانەی تێك شكاند كە جیاوازیكردنە لە نێوان پێكهاتەكان بە عەرەب و كورد و تورك و...تاد، یان لە نێوان ڕەش و سپیدا، وەكو موسڵمان و بیروباوەڕ لەسەر ئاستی پێكەوەژیانیش هەموو پێكهاتەكان لە ئیسلامدا ماف و كەرامەتیان پارێزراوە. بێگومان ئامانجی گەورەی ئیسلام دروستكردنی ئاشتییە لە نێوان تەواوی مرۆڤەكاندا، ئیسلام دینی سەلامەتی و لێبووردەییە و دوورە لە توندوتیژی و غەدر و زوڵمكردن، خوای گەورە ستایشی ئەو كەسانە دەكات كە نەرمونیان و لێبووردە و بەخشندەن، وەكو خودای گەورە دەفەرموێت: «والكاظمين الغيظ والعافين عن الناس والله يحب المحسنين».
* ئێمەی كورد، خاوەنی مێژوویەكی پاكی موسڵمانیەتی و كوردایەتین و چەندین زانای گەورەی ئیسلامیمان هەبووە و هەیە و چەندین حوجرە و مەدرەسەی ئایینی پیرۆزی ئیسلامیمان هەبووە، خاوەنی سەركردەی نەبەرد و قارەمانی وەك سەڵاحەدینی ئەیووبیین، سەرەڕای هەموو ئەوانە بۆچی هەندێ كەس و گرووپ ئەم مێژووە فەرامۆش دەكات؟
- ئێمەی میللەتی كوردی موسڵمان كە خاوەن مێژوویەكی پڕشنگدارین بە بیروباوەڕی ئیسلامەتی بە پەیڕەو و مەبدەئی دینداری و نیشتمانپەروەری، لە دێرزەمانەوە لە هەر گوندێك و شارێك حوجرە و مەدرەسەیەكی فەقێیەتی هەبووە بۆ پێگەیاندنی نەوە دوای نەوە، لەو نێوەندەشدا شاعیر و گەورەزانایانی پێشین و ئەهلی تەریقەت و سەركردە و ڕابەری گەورەمان هەبووە، كە دەرخەری ئەوەن گەلی كورد وێڕای دینداری و كار، بواری عیلم و زانستی فەرامۆش نەكردووە. میللەتی كورد خاوەنی مێژوویەكی دێرینە و قەڵا و شار و دێهات و ئەشكەوتەكان گەواهیدەری ئەم ڕاستییەن كە ژیان زۆر لە مێژە لێرە هەیە، هەر میللەتێك شانازی بە بوون و مێژووی نەتەوەی خۆیەوە نەكات، بەشی لەناوچوونە، ئەو كەسانەی كە مێژووی گەلی كورد ڕەت دەكەنەوە و دژایەتیی دەكەن، تەنیا ئەوانەن كە دژی نەتەوەی خۆیانن، جا لە هەر بەرگ و لەژێر هەر ناوێكدا بن، بۆیە لادان لە ناسنامەی نەتەوایەتی و گۆڕینی نەتەوە و دژایەتیكردنی فەرهەنگ و مێژووی خۆت، پێشێلكردنێكی ئاشكرا وجوودی خۆت و یستی خودای گەورەیە.
* خاڵێكی دیكەی زۆر گرنگ لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا فتوادانـە، ئایا لە ئیسلامدا دەبێت چۆن فتوا بدرێت و كێ فتوا بدات؟
- فتوا بەو حوكمە دەگوترێت كە شەرعزانێك دەری دەكات، موفتی بەو زانا و شەرعزانە دەگوترێت كە فتوا شەرعییەكە دەر دەكات، فتوادان پلەیەكی بەرزی هەیە و بەهرەیەكە هەر كەسێك بەو پلەیە بگات فەزڵ و بەرەكەت و ویستی خودای گەورەیە، هەر بۆیەش بە «اهل الذكر» ناو براون، «فاسالوا اهل الذكر ان كنتم لا تعلمون»، لەگەڵ ئەوەشدا سپاردەیەكی گرانبەها و ئەركێكی سەنگینە و لێبڕانی دەوێت، چونكە چرای ڕۆشنگەریی ڕێگەی موسڵمانە و پەرژینی پارێزەری شەرعە و تا ژیان مابێت فتوادانیش دەمێنێت، بەڵام بەداخەوە زۆرجار لەبەر نەبوونی زانای پسپۆڕ و شارەزا، كەسانێكی نەشیاو ئەو كارە دەكەن و خۆیان و خەڵكیش سەرگەردان دەكەن. بۆیە مافی فتوادان بۆ هەموو كەسێك نییە، بەڵكو پێوەر و حوكمی خۆی هەیە، چونكە فتوادەر دەبێت كەسێكی باڵغ و موسڵمان بێت و خاوەنی كەسایەتییەكی چاك و زیرەك و بلیمەت و شەرعزان بێت. خۆشبەختانە لە هەرێمی كوردستان لە زۆربەی شار و شارۆچكەكان لە ناو لق و ناوچەكانی یەكێتیی زانایانی كوردستان لێژنەی فتوا هەیە، بۆ هەموو هەرێمی كوردستان ئەنجومەنێكی باڵای فتوا هەیە، بۆ وەڵامدانەوەی هەموو پرسیارە شەرعییەكان مامۆستایانی زانا و شەرعزان بۆ ئەم كارە پیرۆزە دەستنیشان كراون. دكتۆر جەمال قوتب سەرۆكی پێشووی دەستەی فتوا لە ئەزهەری شەریف لە میانی سەردانێكی بۆ هەرێمی كوردستان و بەتایبەتی بۆ مەكتەبی تەنفیزیی یەكێتیی زانایانی ئیسلامی كوردستان گوتی: «ئەوەی لەو سەردانە دڵخۆشی كردم بوونی لێژنەی فتوایە لە كوردستان»، هەر كاتێك فتوایەك هەبێت ئەوە موسڵمانان هەمیشە لەو شوێن و وڵاتە یەكگرتوو و یەكڕێز و خاوەن یەك هەڵوێستن و بە برایەتی دەژین، بۆیە ئەو كەسەی ئەركی سەنگینی فتوادان دەكەوێتە سەرشانی، دەبێت ئەم خاڵانە ڕەچاو بكات: یەكەم: مەبەستی تەنیا ڕەزامەندیی خوای گەورە بێت. دووەم: تا دەكرێت پەلە نەكات لە فتوادان تا لە دروستیی فتوادنەكە دڵنیا نەبێت. سێیەم: دەبێت بەردەوام لە هەوڵی زیادكردنی ئەو زانستە ئیسلامییانەدا بێت كە بۆ فتوادان پێویستن. چوارەم: دەبێت فتوادەر ئاگایی هەبێت لەو حیكمەتەی كە لە تەشریعی هەر حوكمێكدا بە سەرچاوە وەرگیراوە.
