لەسەر فەرمانی سەرۆك وەزیران مەسرور بارزانی، پێش هاتنی وەرزی زستان دەست بە دابەشكردنی نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیانی نیشتەجێی ناوچە شاخاوییەكاندا كراوە و بڕیاریشە بەم نزیكانە دابەشكردنەكە بێتە ناو سەنتەری شارە گەورەكانیش، لەلایەكی دیكەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان سەركەوتوو بوو لە ڕاگرتن و دابەزینی نرخی بەنزین دوای ئەوەی ڕێگەی بە بازرگانەكاندا بەنزین هاوردە بكەن لە ناوچەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراقەوە. گۆڤاری گوڵان لەسەر ئەم پرسە و چەند تەوەری دیكەی پەیوەندیدار بە كەرتی وزە و سووتەمەنییەكان و غازی ماڵان، چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ ڕێبین زەنگەنە بەڕێوەبەری گشتیی دیوانی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان سازدا.

 

 

* دوای ئەوەی سەرۆك وەزیران فەرمانی دا بە دەستپێكردنی پرۆسەی دابەشكردنی نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیاندا، وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان دەستان بە جێبەجێكردنی فەرمانەكە كرد. ئەم پرۆسەیە چۆن بەردەوام دەبێت و ئایا بۆ ئەمساڵیش دابەشكردنی نەوتی سپی دەگاتە هاووڵاتیانی ناو شارە گەورەكان؟

- دوابەدوای فەرمانی ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە دەستپێكردنی پرۆسەی دابەشكردنی نەوتی سپی، بەڕێز وەزیری سامانە سرووشتییەكان فەرمانی وەزاریی دەركرد، بە دەستپێكردنی پرۆسەی دابەشكردنی نەوتی سپی بە نرخی پاڵپشتیكراو بۆ یەك ملیۆن و 316 هەزار خێزان بەسەر تەواویی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان كە پێویستیان بە زیاتر لە دوو ملیۆن و 620 هەزار لیتر نەوت هەیە. سەرەتا بەسەر هاووڵاتییانی ناوچە شاخاوییەكان و ئیدارە سەربەخۆكان بە نرخی پاڵپشتیكراوی 100 هەزار دینار بۆ هەر 200 لیتر نەوت و بڕی چوار هەزار دیناریش وەكو كرێی گواستنەوە، ئەم نەوتەش بە كوالێتی بەرز و بە هەماهەنگی لەگەڵ لێژنەكانی چاودێریی كوالێتی دابەش دەكرێت. پرۆسەكەش لە ناوچە شاخاوییەكانی هەولێر و دهۆك و سلێمانی دەستی پێكردووە و كۆتایی هەفتەی داهاتووش لە قەڵادزێ لە پارێزگای سلێمانی دەست بە دابەشكردنەكە دەكرێت و پرۆسەكەش بە خێرایی دەڕوات بەڕێوە. بۆ نموونە تەنیا لە ماوەی دوو هەفتەدا واتە تا ڕێكەوتی 18/9/2024 ژمارەی ئەو خێزانانەی سوودمەند بوون لە وەرگرتنی نەوت لە ناوچە شاخاوییەكانی پارێزگای هەولێر بەتایبەتی لە هەریر و پیرمام و شەقڵاوە و كۆیە گەیشتووەتە سەرووی 4653 خێزان و لە پارێزگای دهۆك 8150 خێزان و لە سلێمانی2440 خێزان و لە ئیدارەی سەربەخۆی سۆران 6580 خێزان سوودمەند بوون، پرۆسەكەش بە شێوەیەكی زۆر خێرا و بە باشی بەڕێوە دەچێت. بۆ ئەمساڵیش بڕی 200 لیتر نەوتی سپی بەسەر تەواوی خێزانەكانی كوردستاندا دابەش دەكەین و بڕیارە لە ناوچە شاخاوییەكان دوو بەرمیل نەوت دابەش بكرێت. لە پرۆسەی دابەشكردنی نەوتی سپی بۆ وەرزی زستانی ڕابردوو تاوەكو 18/3/2024 نزیكەی 292 ملیۆن لیتر نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیاندا دابەش كراوە كە زیاتر لە یەك ملیۆن 568 هەزار خێزان لە وەرگرتنی نەوتی سپیی حكومەتی هەرێمی كوردستان سوودمەند بوون، كە دەكاتە ڕێژەی سەرووی 97%ی كۆی ژمارەی خێزانەكانی هەرێم.

لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە خاڵێكی گرنگ بكەم. دابینكردنی ئەم بڕە نەوتە دەبووایە لەسەر ئەركی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ بێت و بە شایستە و مافێكی هاووڵاتییان و خێزانەكانی هەرێمی كوردستان دادەنرێت، بەڵام حكومەتی عێراقی هیچ كاتێك پابەندی دابینكردنی ئەم بڕە نەوتە سپییە نەبووە. بۆ نموونە حكومەتی عێراق لە ساڵی ڕابردوو لە 50 ملیۆن بەرمیل نەوتی سپی كە بڕیار بوو بینێرن، تەنانەت نیوەی ئەو بڕە نەوتەیان نەنارد، لەم پرسەشدا بە هەمان شێوەی زۆر لە ماف و شایستە داراییەكانی دیكەی هەرێم كەمتەرخەم بووە و وەكو پێویست نەوتی سپیی نەناردووە، بۆ ئەمساڵیش چەندین نووسراومان ئاراستەی وەزارەتی نەوتی عێراقی فیدڕاڵ كردووە، بەداخەوە لەمەدا جیاوازییەكی زۆر دەبینرێت.

بەداخەوە هەندێك حزب و لایەنی سیاسی زۆرجار دەیانەوێت لەم خزمەتگوزارییەی هاووڵاتییان چەواشەكاری بكەن. بۆ نموونە باس لەوە دەكرێت، ئەم نرخە پاڵپشتیكراوەی نەوتی سپی حكومەت هاوكاتە لەگەڵ نرخی بازرگانیی ناو بازاڕ، ئەوەیان لەیاد كردووە، كە یەكێك لە هەرە هۆكارە كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوتی سپی بۆ ئەو پرۆسەیەی دابەشكردنی نەوتی سپی حكومەت دەگەڕێتەوە بە نرخی پاڵپشتیكراو، لە ئێستاشەوە پلانمان هەیە بە زوویی ئەم پرۆسەیە بگاتە ناو سەنتەری شارەكان و لانیكەم لە مانگی 12 بتوانین بەرمیلی دووەم دابەش بكەین بەسەر ناوچە شاخاوییەكان و ئومێدەوارین پرۆسەكە بە خێرایی بڕوات بۆ هەموو هەرێمی كوردستان.

بە شێوەیەكی گشتی وێڕای هەموو ئەو ئالنگاری و ئاستەنگانەی كە بۆ كەرتی نەوت و وزە لە هەرێمی كوردستان لەلایەن نەیارانی كوردەوە دروست كراون، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕێگەی نەداوە قەیرانی سووتەمەنییەكان هەر لەدابینكردنی نەوتی سپی و بەنزین و غازی ماڵانەوە دروست بێت. ساڵی ڕابردوو بە سەركەوتوویی لە زۆربەی شوێنەكان لە بری بەرمیلێك نەوت، دوو بەرمیل نەوتمان بۆ هاووڵاتیان دابین كرد و نرخی بەنزینیشمان لە 1400 دینارەوە بۆ 700-800 دینار دابەزاند.

* هەر سەبارەت بەم خاڵەی نرخی بەنزین، یەكێك لە بڕیارەكانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دابەزینی نرخی بەنزین بوو، ئایا تا چەند لە هەردوو بواری دابینكردنی بەنزین و كوالێتیی، وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان كاری لەسەر كردووە؟ ئایا دەتوانن لە ڕووی نرخ و كوالێتییەوە كۆنتڕۆڵی بارودۆخەكە بكەن؟

- وەكو ئاشكرایە لە تەواوی وڵاتانی جیهان نرخی بەنزین ڕووی لە هەڵكشان كردووە، بگرە لە پارێزگاكانی عێراقیش ئەم گرفتە هەیە، بەتایبەتی كە تادێت ژمارەی ئۆتۆمبێلەكان ڕوو لە زیادبوونن، بەداخەوە حكومەتی عێراق تاكو ئێستا پابەند نەبووە بە ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لەم پێداویستییە سەرەكییە، هەرچەندە چەندین جار سەردانی بەغدامان كردووە و ئومێدەوارم بەغدا پابەندی بەڵێنەكان و دابینكردنی ماف و شایستەكانی هەرێمی كوردستان بێت لە دابینكردنی سەرجەم سووتەمەنییەكان. سەبارەت بە دابەزاندنی نرخی بەنزینیش كە وەكو ئاماژەم پێدا، پەیوەندی بە نرخی جیهانیی نەوت و بەرزبوونەوەی ئەم سووتەمەنییە سەرەكییەوە هەیە لە تەواوی جیهان و وڵاتانی دەوروبەر و عێراقیش، لەگەڵ ئەمەشدا ئێمە لە ساڵانی 2022 و 2023 ئەزموونی ئەم دابەزینەی نرخمان هەیە و بە نرخی پاڵپشتیكراو بەنزینمان دابین كردووە بۆ هاووڵاتیان، بەتایبەتی بۆ پاس و تەكسییەكان كە ئەو كاتە نرخی هەر لیترێك بۆ 1200 دینار بەرز بووەوە و دوای دابینكردنی بەنزین بە نرخی پاڵپشتیكراو، نرخی لیترێك بەنزین بۆ 700-800 دینار دابەزی، خۆشبەختانە دوای بڕیارەكانی وەزارەتی سامانە سروووشتییەكان و جێبەجێكردنی بە هەناردەكردنی بەنزین نرخەكان ڕووی لە داشكان كرد. وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان لە ڕێگەی پاڵاوتگەكانی هەرێمی كوردستانەوە بە نرخی پاڵپشتیكراو لیترێك بەنزین بە كوالێتی بەرز بە 750 دینار دابین دەكات. لە ئێستادا پێویستیی هەرێمی كوردستان بە هەموو پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكانەوە نزیكەی 6500 ملیۆن لیتر بەنزینە، واتا ئەم بڕە پێداویستیی ناوخۆی هەرێمە و بڕە بەنزینێكی زۆرە. ئێمە ڕۆژانە نزیكەی 45 هەزار بەرمیل نەوتی خاو بۆ پاڵاوتگەكان دابین دەكەین، كە دەتوانین نزیكەی یەك ملیۆن 500 هەزار لیتر بەنزین بەرهەم بهێنین. بۆ دابەزینی نرخی بەنزین چەند ڕێگەیەك گیراوەتەبەر، لەوانە ڕێگەپێدان بە هاوردەكردنی بەنزین لە پارێزگاكانی عێراق و خاڵە سنوورییەكانەوە، هەر لە دوای ئەو بڕیارە بۆ هەر لیترێك بەنزین نزیكەی 50-60 دینار هاتە خوارەوە ئەمەش دوای ئەوەی نرخەكان ڕوو لە هەڵكشان بوو، بەمەش سەركەوتوو بووین بە ڕاگرتنی هەڵكشانی نرخ و بگرە دابەزینیشی، لەلایەكی دیكەوە ئێمە مۆڵەت نادەین بە هیچ كۆمپانیا و بازرگانێك كە بەنزین و غاز و نەوت و هیچ سووتەمەنییەكی دیكە ڕەوانەی دەرەوەی هەرێم بكات كە كاریگەریی لەسەر پێداویستیی هاووڵاتیان بكات، ئەمەش كاریگەری لەسەر دابەزینی نرخەكان كرد. ئەوەتا لە بواری غازدا وەزارەتمان ڕێگەی نەدا كۆمپانیاكانی كێڵگە نەوتییەكانی كۆرمۆر غاز ڕەوانەی دەرەوە بكەن، چونكە وێستگەكانی كارەبا پێویستیان بەو بڕە غازەیە بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا، بەمەش لەگەڵ دابینكردنی ئەو بڕە بەنزینەی كە لە ناوخۆدا بەرهەم دێت و لەگەڵ هاتنی بەنزین لە دەرەوە تاڕاددەیەكی باش كۆنتڕۆڵی خواست و خستنەڕوو دەكرێت.

* تاچەند توانراوە كۆنتڕۆڵی كوالێتیی بەنزین بكرێت لە دوای هەوڵەكانی تیمەكانی بەڕێوەبەرایەتیی نەوت و كانزاكان، ئایا ئەو ڕێكارانە چین كە لە وەزارەت دەگیرێتە بەر؟

-  تیمەكانی چاودێری و بەدواداچوونی بەڕێوەبەرایەتیی نەوت و كانزاكان بەدواداچوون و چاودێریی توندی بەنزینخانەكان دەكەن و سزای توندی سەرپێچیكارانمان داوە. هاوكات لێژنەكانمان بە هەماهەنگی و هاوكاریی پارێزگاكان و ئیدارە سەربەخۆكان و یەكە ئیدارییەكان، كاری جددییان لەسەر ئەم بابەتە كردووە. لە ماوەكانی ڕابردووشدا چ لە ڕێگای تیمەكانمانەوە بێت، یان لە ڕێگەی تاقیگەكانمانەوە بێت، كۆنتڕۆڵی باشی كوالێتیی بەنزین كراوە. ڕاستە لێرە و لەوێ باس لە دەستكاریكردنی كوالێتیی بەنزین دەكەن، بەڵام هەڵمەتەكانی چاودێریكردنی بەنزینخانە و هێنانی بەنزین لە دەروازەكانەوە توندتر دەكەین و هەر بەنزینخانەیەك بە پێچەوانەی ستاندارە ڕێگەپێدراوەكانی وەزارەت بەنزین بفرۆشێت، سزای ماددی و یاسایی دەدرێت.

*    سەبارەت بەدابینكردنی غازی ماڵان كە لەگەڵ هاتنی وەرزی زستان و بەكارهێنانی بۆ خۆگەرمكردنەوە خواستی بازاڕ و هاووڵاتیان لەسەری زیاتر دەبێت، ئایا لەم ڕووەوە چی بە هاووڵاتیانی كوردستان دەڵێن؟

- بەڕێز جەنابی وەزیر بەدواداچوون و چاودێرییەكی باشی دۆخەكەی كردووە لە چەند ساڵی ڕابردوو، بەتایبەتی كاتێك كێڵگەی كۆمۆر هێرش كرایە سەری و قوربانیی لێكەوتەوە و كارەكانی ڕاگرت، ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ وەزیری نەوتی عێراق، بڕی غازی پێویستی بۆ پارێزگاكانی كوردستان دابین كرد و ڕێگەی نەدا قەیرانی غازی شل سەرهەڵبدات، لە ئێستاشدا هیچ گرفت و كێشەیەك بۆ دابینكردنی غاز نییە و بۆ زستانی ئەمساڵیش لە ڕێگەی پلان و بەرنامەیەكی ڕێكوپێكەوە بڕە پێویستی غاز بۆ هاووڵاتیان دابین دەكەین. لە تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا زۆر جار لە ڕێگەی كاری نایاسایی و نادەستووری و هێرشی درۆنی بۆمبڕێژكراو و كاتیوشا و مووشەكەوە هێرش كراوەتە سەر دامەزراوەكانی نەوت و غاز، بەڵام نەتوانراوە كاروانی ئاوەدانی و خۆشگوزەرانی و دابینكردنی پێداویستییە سەرەكییەكانی هاووڵاتیان ڕابگرن لە 2022 و 2023، بۆ ئەمساڵیش پرۆسەی دابەشكردنی نەوتی سپی و بەنزین و غاز بە شێوەیەكی ڕێكوپێك بەڕێوەدەچێت. ئەمە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن نییە، ئەمە واقیعە و حكومەتی هەرێمی كوردستان حكومەتی خزمەتگوزاریی خەڵكە و لەلایەن هاووڵاتییانی كوردستانەوە پاڵپشتی دەكرێت، بۆیە هەموو پلان و مەرامەكانی نەیارانی كورد و كوردستان شكست دەهێنێت.