ئیرهاب هەم لە دەرەوە دێت هەم لە ناوەوەش خۆمان زەمینەسازی بۆ دەكەین

 

پێشنیار دەكەم پاشگری ئیسلامی و مەسیحی و ئایینی لەسەر حزب لا ببرێت

 

دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە ئەستەنبوڵ هەندێ بیروباوەڕ و گرووپ سەری هەڵدا، كە بووە هۆكاری ئەوەی ئیسلام دابەش ببێت بۆ سیاسی و عیبادەت، ئەمەش زیانی گەورەی بە ئایینی پیرۆزی ئیسلام گەیاندووە و بایەخی نەتەوە و خاكی لای ئەو گرووپانە كەم كردەووەتەوە. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر ئاوات مەحموود ساحێب نەقشبەندی، پێشنوێژ و وتارخوێن و مودەڕیسی خانەقای حاجی شێخ ساحێب نەقشبەندی لە شارەزوور ساز دا، كە نامەی ماستەری لە زانستە ئیسلامییەكان و دكتۆراشی لە تەفسیر و زانستەكانی قورئان لە زانكۆی سلێمانی بەدەست هێناوە.

 

• لە دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی هەندێك بیر و باوەڕ و گرووپ دروست بوون و ئیسلامیان دابەش كرد بەسەر عیبادەت و سیاسەتدا، ئایا دابەشكردنی ئیسلام بۆ سیاسی و عیبادەت خزمەتی بە دینی ئیسلام گەیاندووە‌؟

- پێش هەموو شت من لەگەڵ دەستەواژەی ئیسلامی نیم، چونكە ئیسلام ئایین و كەلامی خوایە و بێ هەڵە و پەڵەیە، بۆیە باشتر وایە بڵێین خەلافەتی عوسمانی و عەباسی و ئومەوی، یان بگوترێت مێژووی موسڵمانان و شارستانییەتی موسڵمانان لە بری (الإسلامیة)ی عەرەبی، ئەمە وەكو پێشەكییەك، پاشان من دەمەوێت وەڵامی ئەم پرسیارە بكەمە چەند بەشێك، یەكەم هۆكاری ڕووخانی خەلافەتی عوسمانی و دووەم دابەشكردنی ئایین.

ڕووخانی خەلافەتی عوسمانی هۆكاری زۆرە، بەڵام دوو هۆكاری هەرە سەرەكی بریتین لە: دەرەكی و ناوەكی، دەرەكی چاوتێبڕینی ڕۆژئاوا بووە كە تا ئێستا بەردەوامە و هۆكاریشی لاوازیی ڕێبەری و خۆسەریی عوسمانییەكان بوو، كە دروستبوونی بزووتنەوەی وەهابی بەشێكیەتی. بۆیە كە بزووتنەوەی وەهابی لە نیمچە دوورگەی عەرەبی پەیدا بوو، ئیتر بیری عەلمانییەت زیاتر پەرەی سەند، چونكە لەوێ تەبەننی ئەم بابەتە كرا بەوەی كە ئیدارەی دەوڵەت بۆ ئال سعود بێت و ئیدارەی ئایین بۆ ئال شێخ بێت. هەر چەندە كە ئال شێخ گەڕان بۆ كردنە بەرنامەی مەزهەبێك كە بتوانن كاری خۆیانی لەسەر هەڵێنجێنن، بۆیە پەنایان بۆ بیروبۆچونەكانی حەنبەلییەكان برد، چونكە ئەوانەی كە پشتگیریی دەوڵەتی عوسمانی بوون، بریتی بوون لە ئەشعەرییەكان و ماتوریدییەكان، كە هێزی تازەی لەناوبەری عوسمانی ڕێگەی نەدەدا بە تەبەننیكردنیان بۆ مەزهەبێكی پێشووتری عوسمانییەكان، ئیتر لێرەوە بیری جیاكردنەوەی ئایین و دەوڵەتداری دروست بوو. هەرچەندە هەموو ڕێچكە توندڕەوەكانی ناو موسڵمانان ڕێبیریان بریتییە لە كتێبەكانی غولاتی حەنابیلە، كە ئەمە وای كردووە لە نێوان ئەوانەی كە بیری دەوڵەتیان لە كەللەی خۆیان وەدەر ناوە، لەگەڵ ئەوانەی كە توندڕەون، تەنیا توێژاڵێك لە بۆچوونیان جیاوازە، ئەگینا هیچ جیاوازیەكیان نییە لە ڕووی بیروباوەڕی موسڵمانێتییەوە، هەر بۆیە ئەو پرسیارە گرنگە دێتە ئاراوە كە ئایا ئیسلام سیاسەتی تێدایە یان نا؟ زۆر بە باوەڕێكی قووڵەوە دەڵێم: بەڵێ ئیسلام سیاسەتی تێدایە، ئەگەر قەرار بێت، ئیسلام ئایینی خوا بێت و ئەگەر سیاسەت ئیدارەی دەوڵەت بێت، پێویستە موسڵمان سیاسەت بكات، بەڵام ئەگەر بڵێین ئیدارەدانی دەوڵەت موقەدەسە و پیرۆزە و نابێت بۆچوونی تێدا دەرببڕین و چاكسازی تێدا بكەین، ئەوە ئەو سیاسەت و دەوڵەت و ئایینە دەمانباتەوە چەرخی پێش ڕێنیسانسی كاسۆلیك. بۆ نموونە هەموومان لە عێراقدا دەنگمان بە دەستوورێك داوە كە قورئان، یان بنەما نەگۆڕەكانی ئیسلام بەشێكە لە سەرچاوەی یاسادانان، بەڵام ئەوە موشەعویزەكانی ئەحزاب بوون كە ئەو دەستوورەیان پێشێل كرد.

سیاسەت وامان لێ دەكات كە ئیدارەیەكی بەهێز دروست بكەین، ئیدارەی بەهێزیش لەسەر بنەمای ڕاستگۆیی و دڵسۆزی و دەستپاكی دروست دەبێت، كە ئەمە گەورەترین بنەماكانی ئیسلامە، بۆیە من پێموایە لە كوردستان یان ڕۆژهەڵاتی ناویندا حزبی ئایدیۆلۆژی، گرنگ یان سەركەوتوو نییە، بەڵكو ئێمە پێویستمان بە حزبی كاریگەر هەیە، واتە گرنگ نییە ئەو حزبە چییە، بەڵكو گرنگە چی دەكات دە حزبی عەلمانی و دەی ئیسلامییش هەبێت، بەڵام كە گەلەكەت برسی بوو، نە عەلمانییەكە میتۆدەكانی مارتن لۆسەر تێری دەكات و نە ئیسلامییەكانیش ئایەت و حەدیس تێریان دەكات. بۆ نموونە پارتی دیموكراتی كوردستان لە 46 تا 91 لە شاخ و شۆڕش موسڵمانێك و كاكەییەك و فەلەیەك و جوویەك و ئێزدییەك و بێباوەڕێك لە یەك سەنگەردا دەیانگوت بەڵێ بۆ ئازادیی نەتەوەیەك كە كوردە، ئێستاش بە هەمان شێوە كامە حزب دەمانگەیەنێتە كەناری ئارامی با ئەوە ئیدارەی سیاسەی دەوڵەت بكات. كەواتە بیری حزبی ئایدیۆلۆژی نەماوە بە تەواوی، بۆیە من پێشنیار دەكەم پاشگری ئیسلامی و مەسیحی و ئایینی لاببرێت، بەڵكو بنووسرێت ئەم حزبە كاری ئەوەیە و بەرنامەی ئەوەیە كە فڵان قیەم فڵان كار ئەنجام بدات. من زۆرم پێ باش بوو كۆمەڵی ئیسلامی ناوی ئیسلامەكەیان لابرد، ئیتر بۆ ناواخن ئەوە باسێكی دیكەیە.

* بایەخ بە پرسی خاك و نەتەوە تا چەند لە ئایینی ئیسلامدا هەیە و ڕێزی لێ گیراوە؟ ئایا پیرۆزییەكانی نەتەوە دەكرێت بێ بەها بكرێت؟ ئایا سڕینەوەی ئینتیما و پیرۆزییەكانی نیشتمانی چ كارەساتێكی لێ دەكەوێتەوە؟

- ئایینەكانی پێش ئیسلام بۆ كۆمەڵێك، یان هۆزێك، یان شارێك، یان گەلێك هاتبوون، بۆیە پەیامی پێغەمبەرەكانیان هەموو بە (یا قومی) دەستی پێ دەكرد و خوداش بە فەرمانی (أخاهم) باسی دەكردن، بۆیە ئەمە بەڵگەی هەرە گەورەیە كە من ناتوانم لە گەلەكەم جیا ببمەوە، پەیامی ئیسلامیش كە هاتووە بۆ محەمەدی پێغەمبەر (د.خ) پەیامێكی چاكسازیی ئەخلاقییە بۆ ئەوەی كە گەلان و مرۆڤەكان لە تاریكی بەرەو ڕۆشنایی ببات (لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ). هەر بۆیە من كاتێك كە بمەوێت چاكسازی بكەم و ئەخلاقی كۆمەڵگەكەم بەرەو باشە ببەم، ئایا ئەمە لە جوغزی ژوورێكی تەنگدا دەكرێت؟ بێگومان نا، كە واتە دەبێت جێگەیەك هەبێت كە من ئەم مانۆڕە مەعریفییە بكەم، ئەویش كوێیە؟ بێگومان نیشتمانە. كە واتە ئەو نیشتمانەی كە ئەم چاكسازییە لە باوەش دەگرێت، پیرۆزە و ئەو كەسانەش كە ئەم چاكسازی و ئەخلاقە تەبەننی دەكەن مەردن.

ئەمە بەگشتی، هاوكات دێمە سەر باسی كوردستان، خۆی بۆ خۆی كوردستان نیشتمانی گەورەی كوردانە و خاوەنی پێگەیەكی گەورەی مێژوویی پیرۆزە بە دەقی قورئان (رَّبِّ أَنزِلْنِي مُنزَلًا مُّبَارَكًا) پاكترین خاكم دەوێت، خوداش بێ سێ و دوو فەرمووی بڕۆرە سەر شاخی جوودی لە كوردستان (وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ) ئیتر چیت دەوێت؟! بەڵام دوای ئەمە ئەوە ئیتر كاری منە كە چۆن بتوانم ئەم خاكە پاكە پیرۆزە ڕابگرم.

•  ئێمەی كورد وەك گەلێكی موسڵمان خاوەنی مێژوویەكی پاكی موسڵمانیەتی و كوردایەتین و چەندین زانای گەورەی ئیسلامیمان هەیە، هەر لە ئەحمەدی خانییەوە تا دەگاتە مەولەوی و نالی، بۆچی لەلایەن هەندێ كەس و گرووپی ئیسلامییەوە ئەم مێژووە فەرامۆش دەكرێت و دەیانەوێت مێژوویەكی دیكە لە كوردستان بڵاو بكەنەوە، ئەویش مێژووی عەرەبییە؟

- مێژوو پیرۆز نییە، مێژوو كاری مرۆڤەكانە و تەنیا بۆ ئەوەیە كە من و تۆ كە دوای ئەوان هاتووین پەندی لێ وەربگرین؟ ئەحمەدی خانی بۆ مەردە و گەورەیە، چونكە گوتی كورد نابێت جاش بێت، خائین بێت، دوودڵ بێت، واتە من ئەگەر ئەحمەدی خانیم لا مەزنە كە دەڵێت نابێت خائین بیت بەرانبەر براكەت، من شێخ ئەحمەدی بارزانم لا زۆر گەورەیە و هەموو ساڵێك دەچم بۆ سەر گۆڕەكەی، بۆ ئایا ئەحمەد ناوی دیكە نییە لەم وڵاتە؟ بەڵێ، هەیە بەڵام جیاوازییەكە ئەوەیە كە ئەگەر ئەم مەردە گوتی دزی خراپە، كەواتە نابێت من دزی بكەم، گوتی دونیاداری بەقا نییە و خۆتانی بۆ هەرزانفرۆش مەكەن، كەواتە من نابێت خۆم بفرۆشم، ئەوەیە فەلسەفەی مێژوو. عەرەب بۆ عەرەبێك و فارس بۆ فارسێك و كوردێك بۆ كوردێك پیرۆزە، ئەگینا عەرەبییەتێك بۆ من هیچ بەهایەكی نییە كە بیەوێت خۆی فەرز بكات بە سەرمەوە.

•  باس لە بەرهەمهێنانی توندوتیژی و تیرۆر دەكرێت لە فیكری هەندێ لایەنی ئیسلامیدا، ئایا چاندنی تۆوی توندوتیژی و ئیرهاب لە كۆمەڵگەدا، تاچەند كۆمەڵگە بەرەو ناسەقامگیری و كاولبوون دەبات؟

-  توندوتیژی تەنیا لای موسڵمان نییە، بەڵكو لە هەموو دنیا و لە هەموو شوێنكەوتەی ئایینێكدا توندوتیژی وجوودی هەیە، ئەمە بەڵگەیەكی گەورەیە كە بەداخەوە هەوڵ دەدرێت بابەتی توندوتیژی بكەنە ماڵێكی قەڵپ بەسەر ئیسلامەوە، كە ئەمە خۆی بۆ خۆی گەورەترین توندوتیژییە كە بەرانبەر ئیسلام دەكرێت. ئەگەر ڕێگەم بدەیت وتە بەناوبانگەكەی شۆڕشی فەڕەنسیت بیر دەهێنمەوە كە دەڵێ: «كۆتا پاشا بە ڕێخۆڵەی كۆتا قەشە هەڵئەواسین»، بیرت نەچێت ئەمە توندوتیژیی ڕاستەوخۆی دەوری سەرەتای پێش ڕێنیسانس بوو، كەواتە هەر لەو ڕۆژەی كە مرۆڤ هات و لەسەر ئەم گۆی زەوییە گوتی هەم، ئیتر توندوتیژی بووە كایەیەكی دیاری كۆمەڵگە، بڕوانە بۆ ئەم ئامارانە: شازدە ملیۆن سەرباز و سڤیل كوژران لە جەنگی یەكەمی جیهانیدا، ئیتر بێجگە لە هۆكاری برسێتی و نەبوونی و سەرما و ئاوارەیی و نەخۆشی و.. هتد، ئەمە جگە لە غرووری ئەوروپی لەسەر چی بوو؟ بۆیە هیچ كات توندوتیژی بە تەنیا زادەی موسڵمان نییە، بەڵكو زادەی مرۆڤە بەگشتی، ئەویش ئایین و ویژدان و یاسا دەتوانێت ئەم توندوتیژییە ڕام بكات. پاشان بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە ئەوانە كێن كە هانی ئیرهاب دەدەن، ئیتر ئیرهابی فكری بێت، یان جەستەیی، ئەوانە دوو بەشن، بەشێكیان كۆمەڵێك بیروبۆچوون هەن لەلای موسڵمان و غەیری موسڵمان كە توندوتیژی لایان ئایینە، ئەمە ئیرهابە، بەڵام من كە خۆم پێ چاكسازە نابێت زەمینەسازی بكەم بۆ ئەوەی هاووڵاتییەكم گیرۆدەی ئیرهاب بێت. لە هەندێ كتێبی ئایینیدا نووسراوە كچی قورەیشی هاوكوفی غەیرە قورەیشی نییە، ئیتر ئەمە بۆ نموونە بیری ئەفزەڵییەت لای مرۆیەكی موسڵمان دروست دەكات، كە بابای قورەیشی لەپێشترە لای خوا لە بابایەكی شارەزووری، یان بۆ نموونە بڵێین دەبێت حاكمی موسڵمانان هەر قوریشی بێت، ئێ برا لەو هەورامانە قورەیشی لە كوێ بێنم؟ ئەمە ئیرهابە. یان بە جۆرێكی دی، من حزبێكی باڵادەستم لە داخی حزبی بەرانبەر دێم فكرێكی خراپی توندڕەوی تەبەننی دەكەم، لە ئەنجامدا ئیرهاب دروست دەبێت، یان هاووڵاتییەكە نانی نییە بیخوات، تۆش بێیت بڵێیت حاكمی وڵات باوكە و ئیتر تۆ نابێت لە خەویشا ڕەخنەی لێ بگریت، ئەمە فیرعەونییەتە، فیرعەونیش گوتی (ما أریكم إلا ما اری). كەواتە ئیرهاب هەم لە دەرەوە دێت هەم لە ناویش خۆمان زەمینەسازی بۆ دەكەین.