ئێزدییەكان بە هۆی میلیشیاكان و پەكەكە و لاوازیی سوپاوە متمانەیان بە گەڕانەوە بۆ شنگال نییە

 

حكومەتی عێراق خێزانەكانی داعشی لە كەمپی هۆل هێناوە و لە نزیك شنگال و ناوچەكە نیشتەجێی كردوون

 

پاش دەساڵ لەو كارەساتەی بەسەر كوردانی ئێزدیدا هات لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە كە كۆمەڵكوژ و جینۆساید كران، ئەوا تا ئێستاش خەڵكی شنگال و ناوچەكە ترسیان لە دووبارە ڕوودانەوەی كارەسات هەیە. لەسەر ئەم پرسە و چەند تەوەرەی دیكەی پەیوەندیدار گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ سعود مستۆ نەجم بەڕێوەبەری گشتیی كاروباری ئێزدیان لە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی ئەنجام دا.

 

 

* دوای كارەساتی جینۆسایدی ئێزدییەكان لە ئابی 2014 ترسێك لای ئێزدییەكان دروست بووە، بەوەی جارێكی دیكەش تووشی هەمان كارەسات ببنەوە، لە ئێستادا كە عێراق دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و دیموكراتییە، لە چی دەترسن؟

- لە دوای ساڵی 2014 و ئەو كارەساتەی تووشی كوردانی ئێزدی بوو، كە لەسەر دەستی تیرۆریستانی داعش جینۆساید و كۆمەڵكوژ كران، ئەوە لە ناوچەكە و شنگال و دەوروبەری ژینگەیەك دروست بوو، كە ئیسلامی توندڕەو زۆر زوو ئەو هزر و بیروباوڕە توندڕەوەییەیان وەرگرت و قبووڵیان كرد، ئەو كەسانە دەستیشیان لە كۆمەڵكوژییەكەدا هەبوو كە بەسەر ئێزدیاندا هات كە نزیكەی (120) گۆڕی بەكۆمەڵی ئێزدییەكان دروست بوون و زیاتر لە (6000) كوڕ و كچ و كەسانی ئێزدی ڕفێندران و نزیكەی (300) هەزار كەسیش ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون و 20%ی ئێزدیانیش ڕوویان لە دەرەوەی وڵات كرد. ئەگەرچی حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق هیچ هەنگاوێكی نەناوە بۆ ئەوەی باوەڕ و متمانە بۆ كۆمەڵگەی ئێزدیان دروست بكات، نە لە ڕووی سیاسی و نە لە ڕووی مرۆڤایەتی و نە لە ڕووی ئارامكردنەوە و ئاساییكردنەوەی شنگال و كۆی ناوچەی ئێزدیانەوە، بەڵكو لەبری باشتركردنی ناوچەكە، شنگال و دەڤەرەكەیان خراپتر و ئاڵۆزتر كردووە. هەر بۆیە كۆمەڵگەی ئێزدیان متمانەیان بە حكومەتی عێراقی نییە و هەماهەنگی و هاوكارییش لە نێوان حكومەتی عێراقی و هەرێمی كوردستاندا تا ئێستا دروست نەبووە، بە هۆی نەبوونی نییەت و هاوكاری نەكردنی لایەنی عێراقی، تا ئێستاش ڕێككەوتنی شنگال هەر وەكو خۆی ماوەتەوە و هیچ خاڵ و بەندێكی جێبەجێ نەكراوە، بەڵكو بوونی چەكدارانی نایاسایی و ملیشیاكان بارودۆخەكەی زۆر خراپ و ئاڵۆزتر كردووە، لەلایەكی دیكەوە حكومەتی عێراق ماڵ و منداڵ و خێزانەكانی داعشی لە كەمپی هۆل بە بەرچاوی كۆمەڵگەی ئێزدیانەوە دەرهێناوە و بەوپەڕی ڕێزەوە لە نزیك شنگال و ناوچەكەدا نیشتەجێی كردوون. بەردانی ئەو تیرۆرریستانەی داعش كە لە لای هەسەدەوە لە سووریا زیندانی بوون، كە بەشی زۆری لەو داعشە زیندانییانە كە زیاتر لە (400) كەسیان خەڵكی عێراقن، ئێستا گەڕاونەتەوە بۆ عێراق و زۆربەیان ڕوویان لە شاری مووسڵ و نزیك شنگال كردووە، هاوكات حكومەتی عێراقی دەیەوێت یاسایەكی لێبوردنی گشتی دەر بكات، بەم یاسایەش چەندین كەسی تیرۆریست كە دەستیان بە خوێنی ئێزدیان سوورە بەر لێبوردن دەكەون و دەگەڕێنەوە ناو خەڵك و زۆر لەوانەی لەگەڵ داعش بوون لە سووریا گەڕاونەتەوە، یان لە زیندان بوون و ئێستا چوونەتە ڕیزی هێزەكانی حەشدی شەعبی، بەتایبەتی میلیشیاكان هەموو ئەو مەترسییانە و چەندین هۆكاری دیكەش مەترسیی جددین كە كۆمەڵگەی ئێزدی هەست بە مەترسی بكەن كە جارێكی دیكە تووشی ئەو كارەساتە كۆمەڵكوژییە ببنەوە. هەر بۆیە ئێزدییەكان متمانەیان بەو بارودۆخە نییە و كاریگەریی خراپ و ناخۆشی لەسەر ژیانیان دروست كردووە، بۆیەش ناگەڕێنەوە شنگال و ناوچەكە.

* دوای تێپەڕبوونی 10ساڵ بەسەر جینۆسایدی خوشك و برا ئێزدییەكانمان هەتا ئێستاش زیاتر لە 200 هەزار ئاوارە لە كەمپەكانی دهۆك و زاخۆ دەژین، پرسیار لێرەدا ئەویە ئاستەنگانە چین كە ڕێگرن لەوەی ئەو ئاوارانە بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان؟

- عێراق دەوڵەتێكی لاوازە و بەڕێز سەرۆك وەزیرانی عێراق بە تەنیا ناتوانێت بڕیار بدات بۆ جێبەجێكردنی ئەو ڕێككەوتنەی كە لە نێوان عێراق و هەرێمی كوردستان بە چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ ئاساییكردنەوەی شنگال و دەڤەرەكە كراوە، بەڵكو دەسەڵات و بڕیاردەر بۆ جێبەجێكردنی ئەو ڕێككەوتنە، دەوڵەتێكی دیكەیە كە دەبێت بڕیار بدات تاوەكو جێبەجێ بكرێت، نەك سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئەمەش وای كردووە بارودۆخی شنگال ئاڵۆز بێت و ئیدارەی شەرعیی لێ نەبێت و ئەو هێزانەی لە ناوچەكە و شنگالن لە ژێر دەستی ئەو وڵاتەیە كە عێراق نییە، مخابن زیاتر لە 800 كەسی داعش كە بەشدار بوون لە كارەساتی كۆمەڵكوژیی ئێزدیان ئێستا لەناو چەكدارە میلیشیاكانی ناوچەكەدان، بوونی چەكدارانی پەكەكە لە ناوچەكە و چەندین ملیشیا و هێزی جۆراوجۆر كە لە ژێر فەرمانی عێراقدا نین لە شنگال، هەموو ئەو هۆكارانە و نەبوونی پاڵپشتییەكی تەواو و جددیی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ بۆ ئێزدیان وای كردووە كە ئێزدییەكان نەتوانن و متمانەشیان نەبێت كە بگەڕێنەوە شاری شنگال و دەڤەرەكەیان.

* لە ساڵی 2014 و دوای ئەو جینۆسایدەی بەسەر ئیزدییەكاندا هات، بە هەزاران كچ و ژنی كوردی ئێزدی لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە كرانە سەبایە، ئایا تا ئێستا چەند لەو كچ و ژنانە ئازاد كراون و گەڕێندراونەتەوە؟

- ئەو كارەسات و كۆمەڵكوژییەی بەسەر ئێزدیاندا هات لە ساڵی 2014 خاڵێكی ڕەش و شوورەییە بەسەر نێوچەوان و دیرۆكی حكومەت و دەوڵەتی عێراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە و، پاش ئەوەی ئەو كۆمەڵكوژییە بەسەر ئێزدیان هات (6417) كوڕ و كچ و منداڵ و ئافرەتانی ئێزدیان لەلایەن ئەو تیرۆریستانەی داعشەوە ڕفێندران كە تەنیا یەك لایەن خۆی لەو ڕفێندراوانە بە خاوەن كردووە، ئەویش تەنیا نووسینگەی ڕزگاركراوانی ئێزدی سەر بە نووسینگەی تایبەتی جەنابی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، تا ئێستاش (2700) كەس نەتوانراوە لەو ڕفێندراوانە ڕزگار بكرێن و هەر لەلای تیرۆریسانی داعش ماون و بڕیاری مێژوویی چڤاتی ڕۆحانی و میری ئێزدیان بووە ڕێگەخۆشكەرێكی زۆر گەورە و باش، بۆ ئەوەی ئەو كچ و كوڕانەی ڕزگار دەكرێن بگەڕێنەوە ناو ماڵ و خێزانی خۆیان و بە ڕێز و حورمەتی تەواوی خۆیانەوە بژین. هەر بۆیە حكومەتی عێراق لەو كارەساتە كۆمەڵكوژییەدا زۆر شەرمەزارە، چونكە هەر بڕیار و ڕێككەوتنێك عێراق دەیكات تەنیا نووسین و مەرەكەبی سەر كاغەزە و هیچی جێبەجێ ناكات و دەیەوێت شنگال و دەوروبەری هەر ئاوا بمێنێت، عێراق تا ئێستا هەنگاوێكی نەناوە بۆ ئەوەی كە بتوانرێت یەك لەو ڕفێندراوانەی دەستی داعش بە كەسوكاریان شاد ببنەوە.  

* هەر لە ساڵی 2014 پیاوانی ئیزدی كۆمەڵكوژ كران و پاشان لە گۆڕی بەكۆمەڵدا شاردراونەتەوە، ئایا ژمارەی ئەو گۆڕە بەكۆمەڵانە چەندە كە ڕوفاتی ئێزدییەكانی تێدا شاردراوەتەوە و چەند گۆڕی بەكۆمەڵتان هەڵداوەتەوە و چەندی دیكە ماون؟ ئایا ڕێگرییەكانی بەردەم هەڵدانەوەی گۆڕەكانی دیكە چین؟

- تیمی ڕێكخراوی یونیتاد لەسەر داوای حكومەتی عێراق لەژێر بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدا لە ساڵی 2017 بڕیاری دا كە تەنیا تیمی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ لێپێچینەوە لە تاوانەكانی داعش (یونیتاد) بۆی هەیە گۆڕە بەكۆمەڵەكانی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان بەدوایدا بگەڕێت و هەڵیبداتەوە، ئەو تیمە پاش دوو ساڵ لە بڕیارەكە ئینجا بۆ دۆزینەوە و هەڵدانەوەی گۆڕە بەكۆمەڵكەكان دەستبەكار بوون، بەپێی ئەو ئامارەی لە بەردەستە زیاتر لە 100 گۆڕی بە كۆمەڵی ئێزدیان هەیە و 49 گۆڕ لەو 100 گۆڕانە هەڵدراونەتەوە و لەو ڕوفاتانەی لەو 49 گۆڕەدا دۆزراونەتەوە زیاتر لە 600 ڕوفاتن و لە بەغدا پشكنینیان بۆ ئەنجام دراوە، لەو ڕوفاتانە كەمتر لە 300 ڕوفاتیان بە خاك سپێردراون، ئەو بڕیارەی لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكان و عێراقەوە درا كە تەنیا تیمی یونیتاد بە هەڵدانەوەی گۆڕەبەكۆمەڵەكان هەستن، جێگەی داخە و هۆكارێكە بۆ كەمتەرخەمی و ساردییەكی زۆر، كە بووەتە هۆی ئەوەی پەلە نەكرێت لە دۆزینەوەی گۆڕە بەكۆمەڵەكان و هەڵدانەوەیان و دۆزینەوەی ڕوفاتەكانی ئێزدیاندا.

* ڕوفاتی ئەو ئێزدییانەی لە گۆڕە بەكۆمەڵەكاندا دۆزراونەتەوە تا ئێستا نەمانبینی لە مەراسیمێكی شایستەدا بە خاك بسپێردرێن، ئایا ئەو ڕوفاتانە لە كوێن و بۆ بە خاكیان ناسپێرن؟

-  چەند مەراسیمێك بۆ ڕوفاتی ئێزدیان ئەجام دراوە، یەكەم مەراسیم لەو كاتەدا ئەنجام درا كە جەنابی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بوو، كە مەراسیمەكە لەلایەن حكومەتی كوردستان و خەڵكی شنگال و ناوچەكەوە بەڕێوە چوو، مەراسیمی دیكە لەلایەن خەڵك و كۆمەڵگەی ئێزدیانەوە ئەنجام دراوە، زۆر بەداخەوە حكومەتی عێراقی لە هیچ مەراسیمێكدا ڕۆڵی نەبووە و كاری تێدا نەكردووە و هاوكار نەبووە، وەكو لە پێشتریش ئاماژەمان پێدا، پاش پشكنینی ڕوفاتەكان كە لەلایەن بەغداوە دۆزراوەتەوە، هەندێك لەو ڕوفاتانە بە خاك سپێردراون، بەڵام ئەو ڕوفاتانەی لەو شەش سەد ڕوفاتەی دۆزراوەتەوە كە ماون و پشكنینیشیان بۆ كراوە، نازانین بۆ هەر لە بەغدا ماون و بۆ بە خاكیان ناسپێرن؟

* پەرلەمانی فیدڕاڵیی عێراق چۆن مامەڵەی لەگەڵ ئەم پرسە كردووە؟ ئایا هەتا ئێستا بە یاسایەك كارەساتی ئێزدیانی بە جینۆساید سەلماندووە؟ ئەگەر نەیسەلماندووە هۆكارەكانی چین؟

- بێگومان ئەو جینۆسایدەی بەسەر كۆمەڵگەی ئێزدیدا هات بە هەموو پێوەرە و یاسا نێودەوڵەتییەكان و دادگای نێودەوڵەتیی لاهای ئەوە كۆمەڵكوژییە، كەچی حكومەتی عێراق تا ئێستا پێناسەی بۆ كۆمەڵكوژی نییە و ئەو كەس و تیرۆریستانەی داعش و كە لەو كۆمەڵكوژییەشدا بەشدار بوون، كە دەستگیر دەكرێن بە یاسای تیرۆر مامەڵە و ئیجرائاتیان لەگەڵدا دەكرێت، هەروەها یاسادانەران و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئامادە نین پێناسە بۆ كۆمەڵكوژی دابنێن، تەنانەت ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق وەكو پەرلەمانی كوردستان و وڵاتانی دنیاش ڕۆژێكیان تەرخان نەكرد بۆ دداننان بەو كارەساتەی بەسەر ئێزدییەكاندا هات، كە بە كۆمەڵكوژی و جینۆسایدی بناسێنن، لەلایەكی دیكەوە پەرلەمان و حكومەتی كوردستان و پەرلەمانتارانی پارتی دیموكراتی كوردستان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق داوایان كردبوو كە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕۆژێك دابنێن بۆ دداننان بە كۆمەڵكوژیی ئێزدیاندا، مخابن هەر چەندە پەرلەمانتارانی فراكسیۆنی پارتی لە بەغدا زۆر داكۆكییان لەو داوا و ڕەشنووسە كرد، بەڵام ئەوان فەرامۆشیان كرد، بەڵكو لە ناو یاسای ئافرەتە ڕزگاربووەكان (قانون الناجیات) بە بڕگەیەك ئاماژە بە كۆمەڵكوژییەكەی ئێزدیان كراوە، كە ئەمەش بچووككردنەوەی ئەو قوربانی و كارەسات و جینۆسایدەیە كە بەسەر خەڵك و كۆمەڵگەی ئێزدیاندا هاتووە.