مامۆستا مەلا عەلی عاسی شارەزا و پسپۆڕ لە شەریعەتی ئیسلام: خاك و نیشتمان و نەتەوە لە ئایینی ئیسلامدا پیرۆزن و دەبێت هەموو گەلێك بەرگری و پارێزگارییان لێ بكات
لە دوای ڕووخانی خەڵافەتی ئیسلامی لە ئەستەنبوڵ چەندین بیر و هزر و بەرنامەی سیاسیی ئیسلامی دروست بوون، كە بووە هۆی دابەشبوونی ئایین بۆ عیبادەت و سیاسەت، هەندێ لایەن و گرووپ وا بیر دەكەنەوە كە كورد موسڵمان نییە و پێویستە بكرێت بە ئیسلام و دەیانەوێت مێژووی گەلانی دیكە بەسەر كورددا بڵاو بكەنەوە. هەیە بە بێ شارەزایی لە ئیسلام فتوا دەدات. بۆ تاوتوێكردنی ئەو پرسە هەستیارە گۆڤاری گوڵان ئەم دیمانەیەی لەگەڵ مامۆستا (مەلا عەلی عاسی) پێشنوێژ و وتارخوێن لە مزگەوتی حاجی عەلی لە ناحیەی شۆڕش لە سنووری قەزای چەمچەماڵ ئەنجام دا.
* ئایا لە ئایینی ئیسلامدا دابەشبوون بۆ عیبادەت و سیاسەت هەیە؟ چونكە هەندێ بیروباوەڕ لە ئایینی ئیسلام دوای ڕووخانی خەڵافەتی ئیسلامی لە ئەستەنبوڵ دەركەوتن، كە بوونەتە هۆكاری ئەوەی ئیسلام دابەش ببێت بۆ سیاسی و عیبادەت، ئایا ئەم دابەشكردنەی ئیسلام بۆ ئیسلامی سیاسی و عیبادەت تاچەند خزمەتی بە ئیسلام كردووە و تاچەند مەترسیدارە؟
- لە ئایینی ئیسلامدا سیاسەت هەیە، كە ئەویش بە واتای خزمەتكردنی ئایین و خاك و نیشتمان و خەڵك و بەڕێوەبردنی كاروباری موسڵمانان و جێبەجێكردنی كاری موسڵمانانە، ئەمەش بەشێكە لە خوداپەرستی، بە واتای ئەوەی كە سیاسەت پارێزگاری و چاككردن و سەرپەرشتیی كاروباری موسڵمانان دەكات و ڕێنوێنییان دەكات بە كردەوەی باش لە چوارچێوەی ئایینی ئیسلام و خواپەرستیدا، نەك سیاسەتێك بێت كە بەپێی پەیڕەو و بەرنامەیەك لە لایەن چەند كەس و گرووپێك لەژێر سێبەری ئایینی ئیسلامدا بۆ بەرژەوەندیی تایبەتیی خۆیان و گەیشتن بە دەسەڵات و كورسیی حوكم كاری پێ بكەن. لەو كاتەدا دابەشبوونی ئیسلام دەبێتە عیبادەت و سیاسەت، ئەو جۆرە دابەشبوونە كە لە بەرژەوەندیی كەسی و گرووپێكدایە، مەترسی لەسەر ئایینەكە و كۆمەڵگەی موسڵمانان دروست دەكات، بەتایبەتی بۆ دروستبوونی كەسانی توندڕەو، ئەمەش پێچەوانەی ئایینی ئیسلامی پیرۆزە، چونكە خزمەت بە مرۆڤایەتی و ئاشتی و پێكەوەژیان ناكات. دەتوانین بڵێین وەكو ئیبن عابدین لە كتێبی (حاشیة ابن عابدین) باسی كردووە، لەسەر پێناسەی سیاسەت دەفەرموێت: «وسياسة في استصلاح الخلق و ارشادهم الي الطريق المستقيم المنجي في الدنيا و الآخيرة»، واتە چاككردنی مرۆڤەكان ڕێنماییكردنیانە بۆ ڕێگەیەك كە ڕزگاریان بكات لە دنیا و دواڕۆژدا، هەروەها پێشەوا شافعی دەفەرموێت «شەریعەت سیاسەتە» و بە شێوەیەكی گشتی لە لای زانایانی ئایینی ئیسلام لە پێناسەی سیاسەتدا دەفەرموون «چاككردنی كاروباری كۆمەڵگە و جێبەجێكردنی كارەكانیانـە»، هەرچی لە دەرەوەی ئەم پێناسە و ڕێنوێنییەوە بێت و هەرچی سیاسەتە بكرێت لەگەڵ ئایینی ئیسلامدا، گونجاو نییە و مەترسی لەسەر كۆمەڵگە دروست دەكات.
* دەركەوتووە كە هەندێ فیكر، بەتایبەتی ئیسلامی سیاسی بایەخ بە پرسی خاك و نەتەوە نادەن و پیرۆزییەكانی نەتەوە بێبەها دەكەن، لێرەش لە كوردستان دەبینین كە هەندێ پڕۆگرام بڵاو دەبێتەوە بۆ سڕینەوەی هزری نەتەوەیی و نیشتمانی، ئایا سڕینەوەی ئینیما و پیرۆزییەكانی نیشتمانی چ كارەساتێكی لێ دەكەوێتەوە؟
- ئایینی ئیسلام ئایینێكی نەرم و هەتا هەتاییە بۆ مرۆڤ، هەرچی پەیوەندیی نێوان خودا و خەڵك و مرۆڤ و خێزان و سرووشت هەیە، هەر هەمووی بە یاسا و بناغەی پتەو بەهێز و قایمی كردووە و هیچ لایەنێكی پشتگوێ نەخستووە، هاوكات ئەو شتەشی پێشتگوێ نەخستووە كە خۆشەویستیی خاك و نیشتمانە، پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت: «هذا احد يحبنا و نحبه» كە مانای فەرموودەكە ئەوە دەگەیەنێت كە خاك و زێد و نیشتمان بە ئاو و هەواكەی و بەروبومەكەشی كە پێی دەژین خۆشەویستە بۆ مرۆڤەكان و، خۆشەویستیی مرۆڤ بۆ ئەوەیە كە پارێزگاری لێ بكەین و هێمنی و ئارامی و ئاشتی و سەروەری بپارێزین و بە نرخ و ڕێزەوە تەماشای خاك و نیشتمان و پیرۆزییەكانی بكەین، ئەمە لە لایەك، لەلایەكی دیكەوە خودای گەورە پێغەمبەرانی ناردووە بۆ قەومەكانیان، هەر بۆیە ئەگەر خۆشەویستیی قەوم و نەتەوە پێویست نەبێت، ئەوە ڕەوانەكردنی پێغەمبەریش پێویست نییە و نەتەوەش هەرچییەكی بەسەر دێت لە ئەستۆی خۆیەتی «فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ». ئەوەتا مەبەست لە زانست و فێربوون و خۆپێگەیاندنە، كە ئەمانە بۆ ئەوەیە خزمەتی نەتەوە و نیشتمانی پێ بكەیت، واتە خۆشەویستیی نەتەوە و نیشتمان بەشێكە لە بڕوای بەتین و قایم، ئەگەر نیشتمان نەبێت و نەتەوە نەبێت، لە كوێ و چۆن فێری زانست بین؟ هەروەها وەكو دەفەرموێت «حب الوطن من الايمان» كە قورئان ئاماژەی پێ كردووە بۆ خۆشەویستیی نیشتمان، هەروەها خودای گەورە بۆ پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت: «ان الذي فرض عليك القران لرادك الى معاد»، واتە ئەو زاتەی كە قورئانی لەسەر تۆ فەرز كردووە كار و كرداری پێ بكەیت، ئەوە دەتگەڕێنێتەوە جێگە و خاك و نیشتمانی خۆت كە (مەككە)یە. كە ئەمەش بەڵگەیەكی ڕوون و ئاشكرایە لە لای خودای گەورەوە كە خاك و نیشتمان دەبێت پیرۆز بێت و بەرگری و پارێزگاریی لێ بكەن. هەروەها پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) دەفەرموێت: «خیركم من دافع عن قومه مالم یأثم»، واتە باشترین كەستان ئەوەیە بەرگری لە قەومەكەی بكات، بە مەرجێك بۆ گوناهكاری نەبێت. هەر بۆیە ئێمەی كورد لە هەموو گەلێك زیاتر پێویستیمان بە خۆشەویستیی نەتەوە و نیشتمان و خاكەكەمان هەیە، چونكە لە هەر چوار لاوە بە دوژمن دەورە دراوین و لە ژێر دروشم و ناو و پیرۆزییەكدا كار بۆ ئەوە دەكرێت كە ئێمە بێگانەپەرست و خۆنەویست و بەندە و كۆیلە بین و، لەسەر قاچی خۆمان ڕانەوەستین و بەدەبەخت بین و بەشی ئێمە هەر شیوەن و بندەستی بێت.
* گەلی كورد وەك گەلێكی موسڵمان خاوەنی مێژوویەكی پاكی موسڵمانیەتی و كوردایەتییە و چەندین زانای گەورەی ئیسلامیمان هەیە، هەر لە ئەحمەدی خانییەوە تا دەگاتە مەولەوی و نالی، بۆچی لای هەندێ كەس ئەم مێژووە فەرامۆش دەكرێت و دەیانەوێت مێژوویەكی دیكە لە كوردستان بڵاو بكەنەوە، كە مێژوویەكی عەرەبییە، هاوكات هەندێ لایەن و گرووپ بە ناوی ئیسلامەوە پرۆسەیەك بەڕێوە دەبەن، وەك ئەوەی بیانەوێت سەرلەنوێ كۆمەڵگەی كوردستان بە ئیسلام بكەنەوە، وەكو ئەوەی كە گەلی كورد موسڵمان نەبێت؟
- گەلی كورد لەو كاتەی لەسەر ئایینی ئیسلامە، زۆر بە پاك و بێگەردی ئایینەكەی وەرگرتووە و بە هەموو توانا و هێز و ئیمانەوە بەرگری لە ئایینی ئیسلام كردووە، وەكو لە پرسیارەكەشدا ئاماژەتان پێ كرد، گەلی كورد خاوەنی چەندین زانا و كەسانی شارەزا و بلیمەتی گەورەیە و لە هەموو لایەن و بوارەكانی ئیسلام و شەریعەت شارەزان. ئێمە وەكو گەلی كورد و نەتەوەكەمان خاوەنی مێژووی خۆمانین، بەتایبەتی لە ئایینی ئیسلامدا، بۆیە هیچ كەسێك مافی ئەوەی نییە كە مێژووی نەتەوە و گەلی دیكە بێنێتە ناومان، خودای گەورە ئێمەی بە كورد دروست كردووە، هەر ئەو خودایەش ئێمەی كردووەتە خاوەنی ئەو خاكە زەوتكراوەی كە چەندین ساڵە لێمان داگیر كراوە، خوای گەورەش زمانی كوردیی بە ئێمە داوە بۆ ئەوەی بتوانین گفتوگۆ و لێكتێگەیشتن ئەنجام بدەین، هاوكات بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی و بەتایبەتی مێژووی ئیسلام، گەلی كورد لە هەر بارودۆخێكدا بێت، خاوەن مەدرەسە و حوجرە و مینبەر و پیاوانی ئایینی ئیسلامی و زانا و مامۆستا و مەلای تێگەیشتوو بووە و، مێژووی ئیسلامی لە لاپەڕەكانیدا هەموو ئەو لێهاتوویی و دڵسۆزییانەی كوردی نووسیوەتەوە و ناتوانرێت بە هێچ جۆرێك لەبیر بكرێت. هەر بۆ نموونە سەركردەی نەبەرد و ئازا «سەڵاحەدینی ئەیوبی» كە لاپەڕەیەكی پڕشنگداری لە مێژووی ئیسلامدا تۆمار كردووە و لە ئێستاشدا گەلی كورد لە باشووری كوردستان خاوەنی كەسانی زۆر زیرەك و بلیمەت و زانای دیارە لە شارەزایی و پسپۆڕییان لە شەریعەتی ئیسلامدا، بۆیە كورد لەو سەردەم و بارودۆخە تێپەڕیوە، كەسانێ، یان گرووپ و لایەنێك بیانەوێت نكۆڵی لە ئیسلامێتیی گەلی كورد بكەن، چونكە بچووكترین بەڵگە ئەوەیە گوندێك یەك ماڵی تێدا بێت، ئەوە مەلای ئایینیی هەیە، وەرە تەماشای شار و شارۆچكە و گوندەكانی كوردستان بكە، دەبینیت خاوەنی هەزاران مزگەوت و خانەقا و تەكیە و مەدرەسەی ئایینین.
* خاڵێكی دیكەی ترسناك دووبارە تەفسیركردنەوەی فتوادانە، لە ئیسلامدا دەبێت حكومەت، یان ئەمیر ئەلموئمینین فتوا بدات، بەڵام دەبینین هەندێ كەس لای خۆیەوە فتوا دەدات، ئایا ئەمە بێماناكردنی فتوا و دروستكردنی ئاژاوەوە نییە لە كۆمەڵگەدا؟
- فتوادان واتە پرسیاركردن لە ئومەتێك، یان حكومەتێك، پێویستە ئەوانەی فتوا دەدەن، كەسانی شارەزا و زانا و پسپۆڕی هەموو لایەنەكانی شەریعەتی ئیسلام بن و پلەیان گەیشتبێتە موفتی بەپێی ئەو مەرج و بنەمایانەی بۆیان دانراوە، چونكە فتوادان ئیمزاكردنە لە جیاتی خوای گەورە، خوای گەورە خۆی دەفەرموێت «ویستفتونك قل الله یفتیكم»، واتە پرسیارتان لێ دەكەن لەبارەی فتوادانەوە، پێیان بفەرموو ئەی محەمەد (د.خ) خوای گەورە وەڵامی فتواكانتان دەداتەوە. یان خوای گەورە دەفەرموێت «فسألوا اهل الذكر ان كنتم تعلمون»، واتە پرسیار بكەن لە خاوەن عیلم و زانست لە شەریعەت. پێغەمبەر(د.خ) دەفەرمویت ئەگەر یەكێك بە بێ زانست و شارەزایی لە شەریعەتی ئیسلام فتوا بدات، ئەوە دەبێت خۆی بۆ ناو ئاگری دۆزەخ ئامادە بكات.
