شەهریار شێخلەر، توێژەر و پسپۆڕێكی دیاری بواری نەوت و وزەیە و بكالۆریوسی لە ئەندازیاریی دیزاینی میكانیك هەیە لە زانكۆی تەورێز و بڕوانامەی ماستەری لە بەڕێوەبری ئیجرائی وەرگرتووە و لە زانكۆی ئازادی تارانیش ماستەری لە بواری بزنێسی ستراتیژی وەرگرتووە و، یەكێكە لەو ئەكادیمیستانەی توێژینەوەی گرنگی لەسەر بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت و گاز و یاسای نەوت و گازی دەوڵەتانی بەرهەمهێنەری نەوت و گاز بە شێوەیەكی گشتی هەیە، بەتایبەتیش چەندین توێژینەوەی لەسەر بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت و گازی كوردستان و یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان و ڕەشنووسەكانی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی عێراق هەیە. لە گفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆدا (یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی. خوێندنەوەو هەڵسەنگاندن)، بەمجۆرە دیدوتێڕوانین و پێشنیارەكانی لەسەر بەڕێوەبەردنی سێكتەری نەوت و گازی هەرێمی كوردستان و یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی خستەڕوو.

 

گفتوگۆی ڕاشكاوانە لەسەر پرسێكی هەستیاری وەك «یاسای نەوت وگازی فیدڕاڵی . خوێندنەوە و هەڵسەنگاندن»، بە بۆچوونی من دەكرێت پێش ئەوەی بێینە سەر كێشەكانی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی، دەكرێت لە ڕوانگەیەكی دیكەوە سەیری ئەم یاسا گرنگە بكەین.

لەم گفتوگۆیەدا ئێمە باسی دەوڵەتی عێراق دەكەین. عێراق یەكێكە لەو دەوڵەتانەی وەك لە لێكۆڵینەوەی چەند مامۆستای زانكۆكانی بەریتانیا ئاماژەی پێ كراوە، هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی پیشەسازیی نەوتەوە لە جیهاندا، ئەڵمانییەكان زانیویانە لە عێراق بەگشتی و لە باشووری كوردستان بەتایبەتی نەوت هەیە و، هاتوون لەم ناوچانە بەدوای دۆزینەوەی نەوتدا گەڕاون، ئێستاش نزیكەی سەد ساڵە كە پیشەسازیی نەوت لەو وڵاتە هەیە. هەروەها ئێمە باسی دەوڵەتێك دەكەین كە هەر لە سەرەتای دامەزراندنی ڕێكخراوی ئۆپێك یەكێكە لە ئەندامە سەرەكییەكانی ئەو ڕێكخراوە و یەكێكە لە دەوڵەتە سەرەكییەكانی بازاڕی نەوت، بەڵام ئەم دەوڵەتە یاسایەكی نەوت و گازی نییە، كە لەگەڵ سیستمە فیدڕاڵییەكەی گونجاو بێت و هاوشان بێت لەگەڵ ئەو دەستوورەی لەم وڵاتەدا هەیە.

سەبارەت بە هۆكاری سەرەكی بۆ نەبوونی «یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی لە عێراقدا»، بەشێكی هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ كێشەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان و بەشێكی دیكەشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بارودۆخە نالەبارەی لەناو خودی پرۆسەی سیاسیی عێراقدا هەیە.

 بە بڕوای من ئەقڵییەتی سیاسیی عێراق ئێستاش ئامادە نییە كە یاسایەكی نەوت و گاز وەك ئەوەی لە وڵاتانی دیكە هەیە و كاری پێدەكرێت، لە عێراق هەبێت و وەك پێوەرێك بۆ بەڕێوەبردنی كەرتی نەوت و گازی عێراق بەكار بهێندرێت.

لەبەر ئەوەی ئەم یاسایە، جگە لە یەكلاكردنەوەی خاوەنداریەتی كێڵگە و بیرەكان و یەدەگی پەترۆڵ، باس لەو دامەزراوانە دەكات كە دەتوانن سێكتەری نەوت و گاز لە عێراقدا بەڕێوە ببەن و، دەتوانێت ستراتیژیەتی درێژخایەن و كورتمەودا دابڕێژێت، شێوازی گرێبەستەكان و شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان دیاری بكات. هەروەها ئەو یاسایە، شێوازی دامەزراندنی كۆمپانیا نیشتمانییەكانی كەرتی نەوت و گاز دیاری دەكات، شێوازی داڕشتن و پەسەندكردنی مانیفیستۆی بەڕێوەبردن ئەوەی پێی دەگوترێت «سیستمی بنەڕەتی بۆ سێكتەری نەوت و گاز» دادەڕێژێت. سەرباری ئەم لایەنە تەكنیكییانە بوونی ئەم یاسایە كۆمەڵێك لایەنی دیكەی گرنگ و پەیوەست بەم سێكتەرە ڕێك دەخات، وەك پاراستنی ژینگە، دامەزراندنی پۆلیسی نەوت و گاز، چۆنێتیی مامەڵەكردن لەگەڵ خەڵكی ئەو ناوچانەی كە پڕۆژەی نەوتیان تێدا دامەزرێت و قەرەبووكردنەوەیان و.. هتد.

بەڵام ئەگەر لە 2003وە هەتا ئێستا سەیری شێوازی بەڕێوەبردنی ئەم سێكتەری نەوت و گاز لە عێراقدا بكەین، دەبیینین وەزارەتی نەوتی حكومەتی عێراق بە پێی میزاج و بەرژەوەندیی لایەنە سیاسییەكانی شیعە بەڕێوە دەبرێت و هەر لایەنێكی سیاسی ئەم وەزارەتە وەربگرێت، لە دانانی یاسا و ڕێنماییەكان خاوەن دەسەڵاتە و بەو شێوازە دایاندەڕێژێتەوە كە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی خۆی یەك بگرێتەوە. هەر بۆ نموونە هەتا یەك دوو ساڵ لەمەو پێش ڕەخنەیەكی زۆر لە گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان دەگیرا، بەوەی لەسەر بنەمای «هاوبەشیی بەرهەم» گرێ دراون، ئەمەش شێوازێكی پێچەوانەی دەستوورە و نایاساییە، بەڵام گرێبەستەكانی ئەم دواییەی حكومەتی عێراقیش لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی نەوت لەسەر بنەمای «هاوبەشی لە داهات» گرێ دراون و دەتوانین بڵێین كە جیاوازییەكی لەگەڵ گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان نییە، ئەمەش ئەو دەرهاویشتە نەرێنییەیە كە لە نەبوونی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی دەردەكەوێت. لەبەر ئەوەی هەر كەس و لایەنێك بۆ بەرژەوەندیی خۆی و چۆن بۆی بگونجێت، بەو شێوەیە یاسا و ڕێنماییەكان دەگۆڕێت و، یاسایەكی ڕاستەقینە نییە كە وەك دەسەڵات و چاودێر لە شوێنی خۆیدا سەرپێچییەكان دیاری بكات و ڕێڕەوێكی ڕاست بۆ بەڕێوەبەری سێكتەری نەوت وگاز لە عێراقدا دابڕێژێت.

لە دوای ساڵی 2003وە هەر لە دامەزراندنی حكومەتی كاتیی عێراقەوە تاوەكو ئێستا، لایەنە سیاسییەكانی دەسەڵات سێكتەری نەوت و گازیان وەك سەرچاوەیەكی سەرەكیی داهات بۆ بەهێزكردنی پێگەی خۆیان و سەپاندنی دەسەڵاتی خۆیان بەسەر جومگەكانی دەوڵەت و دامودەزگاكانی حكومەت و خەڵكدا بەكارهێناوە. ئەوەش بە هۆی داهاتی ئەو كەرتە و سوودوەرگرتن لە چۆنێتی بەڕێوەبردنی ئەو كەرتە گرنگ و ستراتیژییە و لە نەبوونی یاسایەكی گشتگیری فیدڕاڵی بۆ كەرتی نەوت و گازی عێڕاق بووە.

بە پێچەوانەوە ئەگەر سەیری ئەزموونی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان بكەین، كە من لەگەڵ یاسای نەوت و گازی چەند وڵاتێك بەراوردكاریم لەسەر كردووە، بە ڕاستی بۆ ئەزموونی بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت و گازی هەرێم، یاسایەكی زۆر باش دانراوە و هەموو ئەو ماددانەی تێدایە كە پێویستن لە یاسای نەوت و گازی هەر دەوڵەتێكدا هەبن، لەمەشدا حكومەتی هەرێمی كوردستان سوودێكی زۆری لەم یاسا وەرگرت بۆ دامەزراندنی پیشەسازیی نەوت لە كوردستان و بۆ پتەوكردنی پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە، بۆ گەشەپێدانی پەیوەندییەكان لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی نەوت، بۆیە بە زەحمەتی دەزانم عێراق نییەتی ئەوەی هەبێت، یان بیەوێت یاسایەكی نەوت و گازی فیدڕاڵی بە هاوشێوەی یاسای نەوت و گازی حكومەتی هەرێمی كوردستان دابڕێژێت، یان ڕێگە بدات لە یاسایەكی نەوت و گازی فیدڕاڵی ئەو دەسەڵاتە دەستوورییانە بۆ هەرێمی كوردستان و پارێزگا نەوتییەكان بگەڕێنێتەوە.

لێرەوە ئەگەر بگەڕێینەوە سەر ئەو ڕەشنووسانەی لە ساڵی ٢٠٠٧ـەوە بۆ یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی ئامادە كراون و پێشكەشی كابینە و پەرلەمانی فیدڕاڵی كراون، ڕەشنووسی یەكەمی ساڵی 2007 نزیكترین ڕەشنووس بووە لە دەستووری عێڕاق كە تاكو ئێستا داڕێژدرابێت و مافە فیدڕاڵییەكان لە بەڕێوەبردنی كەرتی نەوت و گاز ئاماژەی پێ درابێت. بەڵام هەر ئەو ڕەشنووسە دواتر لە ناو ئەنجومەنی شورا و پەرلەمانی عێراق بەرەوڕووی كۆمەڵێك گۆڕانكاری بنچینەیی بوو، واتە هەموو ئەو بڕگە و ماددانەی ناو ڕەشنووسی یاساكە دەستكاری كران كە پەیوەندی بە ماف و دەسەڵاتە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستانەوە هەبوو، بۆ بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت وگاز لە هەرێمدا. ئەم شێوازی مامەڵەكردنەی حكومەتی فیدڕاڵی لەگەڵ ماف و دەسەڵاتە دەستوورییەكانی هەرێم بۆ هەڵسووڕاندنی سێكتەری نەوت و گاز لە ڕەشنووسی ساڵانی 2011 و لە 2014 و 2022 و 2023 هەر بە هەمان شێوە مامەڵەی لەگەڵ كراوە و ئەوەی پەیوەندی بە ماف و دەسەڵاتە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستانەوە هەبێت، لەناو ڕەشنووسەكان دەستكاری كراون و ناوەرۆكەكەی بەتاڵ كراوەتەوە. هەر بۆ نموونە لە ڕەشنووشی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی خاڵەكانی «3 بڕگەی دوو و سێ، لە خاڵی پێنجەم و شەشەم، یانزە و چواردە و سی و پێنج» كە باس لە دەسەڵاتەكان، یان هاوبەشی لە بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت و گاز دەكرێت لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی هەموویان لابراون و سڕاونەتەوە، یان بە شێوازێك گۆڕدراون كە دەنگی هەرێمی كوردستان لەو بوارانە تاك بكەوێت و نەتوانێت كاریگەریی پێویستی هەبێت بۆ بەرگریكردن لە مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان.

هەر بۆیە كە سەیری تێڕوانین و زهنیەتی مامەڵەكردنیان لەگەڵ ڕەشنووسی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی دەكەین، بە ڕاشكاوی دەردەكەوێت كە تەواو تەواو زهنیەت و تێڕوانینی سەنتڕاڵیزمە نەك فیدڕاڵی، كە بیرۆكەی سەنتڕاڵیزم نەك هەر پێشێلكردنی ماددەكانی دەستووری عێراقە، بەڵكو تەواو دژی دەستوورەكەیە، كەواتە كێشە و ئاستەنگی سەرەكی بۆ دەرنەكردنی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی لەگەڵ ئەو ئەقڵییەت و زهنیەتەیە كە لە بنەڕەتدا بڕوای بە سەنتڕاڵیزمە و نایەوێت عێراق ببێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی لەسەر بنەمای دابەشكردنی دەسەڵات و داهات. ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت، هەتا ئەم ئەقڵییەت و زهنییەتە سەنتڕاڵییە لە بەغدا بوونی هەبێت، نەبوونی یاسای نەوت و گاز زۆر باشترە لەوەی یاسایەكی نەوت و گازی سەنتڕاڵی بەسەر هەموو عێراق بەگشتی و هەرێمی كوردستان بەتایبەتی بسەپێنن.

لە دوماهیدا دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق لەسەر هاوكاریی توركیا لەگەڵ هەرێمی كوردستان بۆ هەناردەكردنی نەوت لە ڕێگای بۆریی توركیا و بەندەری جەیهان لە كۆی پڕۆسەی پیشەسازیی نەوت، واتا لە پێنج هەنگاوی «دۆزینەوە، بەرهەمهێنان، گرێبەستەكان، گواستنەوە، فرۆشتن»، دەبینین بڕیاری دادگای پاریس لە چوار خاڵدا مافی بە هەرێمی كوردستان داوە، تەنیا لە ڕادەستكردنی نەوت بە كەشتیگەلی كڕیارەكان لە بەندەری جەیهان كە دەبێت لەسەر بڕیار و ڕەزامەندیی كۆمپانیای سۆمۆ بكرێت، ئەمەش پاڵپشت بە خاڵێك بوو لە هەمواركردنەوەی ٢٠١٠ی گرێبەستی بەغدا - ئانكارا بۆ بەكارهێنانی بۆریی نەوتی توركیا و بەندەری جەیهان زیاد كرابوو. واتە تەنیا تەسلیمكردنی نەوتەكە بە كەشتییە بارهەڵگرەكانی نەوت پێچەوانەی گرێبەستەكە ناسێندرا و لەكۆی پڕۆسەكە پیشەسازیی نەوتی هەرێمی كوردستان یاساییە. هەروەها دەزانین كە لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی ڕێككەوتن لەسەر ئەوە كراوە كە بە بازاڕكردنی نەوت لەلایەن كۆمپانیای (سۆمۆ)وە بێت. ئەوی دیكەی لەسەر ئاستی دادگای بازرگانیی پاریس سەلمێنراوە كە یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی دەستووری عێراقە و بەپێی ئەو ماف و دەسەڵاتانەی هەیبووە یاساكەی داڕشتووە و هیچ هەنگاوێكیشی هەر لە دۆزینەوەی نەوت، بەرهەمهێنان، گواستنەوە و گرێبەستەكان» لە دەرەوەی دەستووری عێراق نەبووە، كە بە ناچارییش پەنای بۆ فرۆشتنی نەوت بردووە، هۆكارەكەی ئەوە بووە كە حكومەتەكانی بەغدا پشكی هەرێمی كوردستانیان لە بودجەی فیدڕاڵی بڕیوە و گەمارۆی ئابوورییان خستووەتە سەر هەرێمی كوردستان.

ئەم واقیعە دەبێت وەك خۆی ڕاڤە بكرێت، هەرێمی كوردستان ئەوەی لەسەر بووە، لێی چووەتە پێشەوە و ڕێككەوتنی لەسەر كردووە، ئەوەی دەمێنێتەوە ئەوەیە كە ئایا ئەو ئەقڵییەت و زهنیەتەی لەبەغدا بوونی هەیە، دەتوانێت ڕێز لەو مافە سەلمێنراوانە بگرێت، كە هەم دەستووری عێراق و هەمیش دادگای پاریس بۆ هەرێمی كوردستان سەلماندوویانە، یان دەستتێوەردانی دەرەكی و ناسەقامگیریی پرۆسەی سیاسیی عێراق دیسان ڕێگر دەبێت، كە من پێموایە لە ئێستادا ئەستەمە بتوانین لە عێراقدا یاسایەكی نەوت و گازی فیدڕاڵی دەربكەین.