لەدوای پەسەندكردنی دەستووری عێراق لە ساڵی 2005ـەوە، یەكێك لە گرفتە یاسایی و سیاسییەكان لە عێراقدا، پرسی دەركردنی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵییە، كە یاسایەكی زۆر گرنگە بۆ ڕێكخستنی هەر دوو سێكتەری نەوت و گاز لە عێراقدا، نەبوونی ئەم یاسایە كۆمەڵێك كێشە و ئاستەنگی ستراتیژی بە هەڵواسراوی هێشتووەتەوە.

بەپێی ماددەی (111)ی دەستووری عێراق، نەوت و گاز موڵكی تەواوی گەلانی عێراقە، كەواتە ئەم ماددەیە فەرزی دەكات، كە ئەو یاسایەی بۆ ئەم سێكتەرە گرنگە دەردەچێت، دەبێت لە بەرژەوەندیی هەموو گەلانی عێراقدا بێت. ئەم یاسایە بۆ هەرێمی كوردستانیش زۆر گرنگە، بۆیە دەبێت پێش ئەوەی شاندی دانوستاندنەكانی هەرێم بچنە بەغدا بۆ ئەوەی ڕێككەوتنی سیاسی ئەنجام بدەن، گرنگە پێشوەختە چەندین ڕێوشوێنی گرنگ هەیە، ڕەچاوی بكەن، لەوانە:

• گرنگە بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسی یاسای نەوت و گاز پشت بە خەڵكانی پسپۆڕ لە یاسای نەوت و یاسای نەوتی نێودەوڵەتی ببەسترێت، بۆ ئەوەی بڕگە و ماددەكانی ناو ڕەشنووسی ئەم یاسایە بە جۆڕێك دابڕێژرێن كە لە دانوستاندنە سیاسییەكاندا گرێ كوێرە دروست نەكات.

• بۆردێكی ڕاوێژكاری دابمەزرێت، بۆ ئەوەی زۆر بە وردی و بە پشتبەستن بە ماددەكانی دەستووری عێراق، ماف و دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان مسۆگەر بكات.

• پێداگری لە تایبەتمەندیی هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێك لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق لە ناو ئەنجومەنی «نەوت و گازی فیدڕاڵی» بكرێت. لەناو ئەم ئەنجومەندا زۆر گرنگە هەرێمی كوردستان مافی ڤیتۆی هەبێت، بۆ ئەوەی هیچ بڕیارێك بەسەر هەرێمی كوردستاندا فەرز نەكرێت و، بەبێ ڕەزامەندیی هەرێمی كوردستان هیچ بڕیارێك لەم ئەنجومەنەوە دەرنەچێت.

• هەرێمی كوردستان لە ئامادەكردنی ڕەشنووسی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی، دەبێت هەوڵ بدات، بەو دید و تێڕوانینە سەیری ئەم یاسایە بكات، كە یاسایەكە بۆ هەموو عێراق، نەك تەنیا بۆ هەرێمی كوردستان، بۆیە دەبێت یاساكە یاسایەكی هاوچەرخ و پێشكەوتوو بێت و، بەرژەوەندیی هەموو ئەو ناوچانەی دیكەش بپارێزیت كە لە عێراقدا بەرهەمهێنەری نەوت و گازن.

• گرنگە لەو ڕەشنووسەی لە هەرێمی كوردستانەوە بۆ یاسای نەوت وگازی فیدڕاڵی ئامادە دەكرێت، داهاتی نەوت و گاز تەنیا بۆ دابینكردنی مووچە سەیر نەكرێت، بەڵكو دەبێت ڕەهەندی ستراتیژیی داهاتی نەوت وەك فاكتەرێكی سەرەكی بۆ دووبارە ڕێكخستنەوەی كۆی كۆمەڵگە بەكار بهێنرێت، بیر لە مافی نەوەكانی داهاتووش لەم داهاتە سرووشتییە بكرێتەوە.

• یەكێك لە لایەنە نەرێنییەكانی سێكتەری نەوت و گاز، ئەوەیە كە هۆكارێكە بۆ پسبوونی ژینگە، بۆیە دەبێت بودجەیەكی باش لە داهاتی نەوت و گاز، لەم یاسایەدا بۆ پاراستنی ژینگە و ڕێگرتن لە گۆڕانكاریی كەشوهەوا تەرخان بكرێت، بەتایبەتی بۆ ئەوەی بایەخ بە پڕۆژەی «وزە نوێبووەكان» بدرێت.

سەبارەت بە پێگەی هەرێمی كوردستان لە عێراقدا، گرنگە ئێمە لە ڕوانگەی ئەو ماف و دەسەڵاتانەی دەستوور بە هەرێمی كوردستانی داوە، سەیری پێگە و شكۆی خۆمان لە عێراقدا بكەین و، پێداگری لەسەر جێبەجێكردنی ئەو ماددە دەستوورییانە بكەین و سازشیان لەسەر بكەین، ئەوەشمان لە بیر نەچێت، هەرێمی كوردستان لە دوای ساڵی 2003 و لە پرۆسەی بونیادنانەوەی عێراقی نوێدا، یەكێك لە پێكهێنەرە سەرەكییەكانی دووبارە بونیادنانەوەی عێراق و نووسینەوەی دەستوور دامەزراندنی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق بووە، هەر لەو چوارچێوەیەدا ناتوانرێت یاسایەك دەربكرێت بۆ سێكتەرێكی گرنگی وەك سێكتەری نەوت و گاز، ڕەچاوی تایبەتمەندییەكانی هەرێمی كوردستان نەكرێت. چونكە بەبێ هەرێمی كوردستان، عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی ئیفلیج دەبێت و پاشەكشە دەكات.

زۆر گرنگە لایەنە سیاسییەكانی عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە، لە ڕوانگەی وڵاتانی سەركەوتوو لە بەڕێوەبردنی سێكتەر نەوت، سەیری ئەم پرسە بكەن، بەوەی توانیویانە بە داهاتی ئەم سامانە سرووشتییە، دامەزراوەی زۆر بەهێز دابمەزرێنن و تەواوی ژێرخانەكانی وڵات ڕاست بكەنەوە. ئەگەر سەیری وڵاتی نەرویژ بكەین كە وڵاتێكی فیدڕاڵی و دیموكراتییە، دەبینین نموونەیەكی سەركەوتووە لە بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت و گاز، جیا لەوەی یاساكانیان باشە و دامودەزگاكانی بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت و گازیان بەهێز و سەربەخۆن، لە هەمان كاتدا بەشێك لە داهاتی ئەم سامانە سرووشتیەشیان بۆ نەوەكانی داهاتوو هەڵگرتووە. هەر بۆیە ئەگەر بە مۆدیلی دەوڵەتانی سەركەوتوو مامەڵە لەگەڵ سێكتەری نەوت و گاز بكەین، ئایندەی هەموو عێراق ڕۆشن دەبێت و داهاتەكەشی بۆ سەرجەم هاووڵاتیانی عێراق دەبێت.

لە بارودۆخی ئێستای عێراقدا زەمینەی لەبار بۆ دەركردنی یاسای نەوت و گاز، خۆڵەمێشییە، ئەمەش بەو مانایەی هەم دەرفەت هەیە و هەمیش ئالنگاری، سەبارەت بە دەرفەتەكان ئەوەیە كە:

•  یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی بۆ دەوڵەتێك كە سیستمەكەی فیدڕاڵییە پێویستییەكی گرنگە و نەبوونی ئەم یاسایە ئیشكالیەتی گەورە بۆ سیستمە سیاسییەكە دروست دەكات.

• بۆ هەرێمی كوردستان كە لە شوباتی 2022 بە بڕیاری دادگای فیدڕاڵی، یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان ڕەت كرایەوە، دیسان دەركردنی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی گرنگە، بۆیە دەبێت هەرێم زەمینەسازیی باشتر بكات.

بێگومان لە بەرانبەر ئەم دەرفەتانە، ئالنگارییش هەیە، بەتایبەتی ناسەقامگیری لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراق و ململانێی فراكسیۆنەكانی ناو ئەنجومەنی نوێنەران و نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، هەموو ئەمانە هۆكارن بۆ ئەوەی نەتوانرێت لەم خولەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەم یاساییە تێپەڕێنرێت، بەڵام گرنگە لە ئێستاوە ئامادەباشی بۆ بكرێت و هەوڵەكانی بۆ چڕبكرێتەوە، بۆ ئەوەی بتوانرێت لە خولی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەراندا، یاساكە پەسەند بكرێت و تێپەڕێنرێت.