بۆ ئاهەنگی ڕێوڕەسمی كردنەوەی یارییەكانی ئۆڵۆمپیادی پاریس 2024 لەسەر بانگهێشتی ئەمانوئێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا و تۆماس ماخ سەرۆكی لێژنەی ئۆڵۆمپیی نێودەوڵەتی، 80 پادشا و سەرۆك و سەرۆك وەزیران بانگهێشت كرابوون، كە لەناویاندا نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بە فەرمی بۆ ئەم بۆنە گەورە جیهانییە بانگهێشت كرابوو.

بانگهێشتكردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بە هاوشانی پادشا و سەرۆك و سەرۆك وەزیرانی 80 دەوڵەت لە جیهاندا، ئاماژەیەكی گەورە و گرنگە بەوەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەوەی دەوڵەتێكی سەربەخۆ و ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكانیش نییە، بەڵام كاراكتەرێكی غەیرە دەوڵەتیی گرنگە لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا و، جیا لەوەی ئەم هەرێمە نوێنەرایەتیی 40 ملیۆن كوردی بێ دەوڵەت دەكات، لە هەمان كاتدا پارێزەری بەها هاوبەش و بەرزەكانی مرۆڤایەتییە و لە پێناویدا خەبات دەكات و قوربانی لە پێناودا داوە، وەك «بەشداریكردنی لە شەڕی دژی تیرۆریستان، بڕوابوونی بە پێكەوەژیان و پاراستن و ڕێزگرتنی مافی تەواوی نەتەوە و ئاییینە جیاوازەكان، هەنگاو هەڵگرتن بۆ حوكمڕانیی باش و ڕێزگرتن لە مافەكانی مرۆڤ و ئازادیی ڕادەربڕین، بڕوابوونی بە یەكسانیی ڕەگەزی و بەشداریپێكردنی ئافرەت لە كۆی جومگەكانی سیاسی و حوكمڕانی و...هتد».

ئەو دیمەنەی كە پێشوازیی سەرۆكی فەرەنسا لە سەرۆكی هەرێمی كوردستان بینیمان، تەنیا دیمەنی پێشوازی ئەمانوئێل ماكرۆن نەبوو لە نێچیرڤان بارزانی، بەڵكو دیمەنی ڕێزگرتنی كۆماری فەرەنسا بوو وەك لانكەی ڕۆشنگەری لە نەتەوەی كورد كە هەموو بەها گرنگ و هاوبەشەكانی مرۆڤایەتی تێدا بەرجەستە دەبێت. دیمەنێك بوو پێی گوتین «لەو نیشتمانەی پێی دەگوترێت كوردستان بڕوابوون بە مرۆڤایەتی و لێبوردەیی و پێكەوە ژیان وەك چیاكان لەو نیشتمانەدا ڕەگی داكووتیوە».

 

فێربوونی پێكەوە ژیان و یەكتری قبووڵكردن

لە یەكگرتنی گیانی وەرزشییەوە

لە ئاهەنگی ڕێوڕەسمی كردنەوەی ئۆڵۆمپیادی پاریس 2024، تۆماس باخ سەرۆكی لێژنەی ئۆڵۆمپیی نێودەوڵەتی پێی گوتین: «پاریس شوێنی لەدایكبوونی «پییر دی كۆبرتان»ـە كە دامەزرێنەی لێژنەی ئۆڵۆمپیی نێودەوڵەتییە و هەموو مرۆڤایەتی قەرزاری ئەون، پاریس شاری ڕووناكییە لەبەر ئەوەی یارییە هاوچەرخەكانی ئۆڵۆمپی دووبارە دروست كردووەتەوە، هەر بۆیە سوپاسی فەرەنسا دەكەین كە ئەم ڕێوڕەسمە سیحراوییەی بۆ پێشوازیی ئۆڵۆمپیاد ڕێك خستووە».

ماخ لەم قسانەیدا كە ئاماژە بەوە دەكات «پییر دی كۆبرتان» دامەزرێنەری لێژنەی ئۆڵۆمپیی نێودەوڵەتییە و پاریس شانازی ئەوەی پێدەبڕێت كە (یارییە هاوچەرخەكانی ئۆڵۆمپی) دروست كردووەتەوە، بەڵام بە مانای ئەوە نییە، یەكەم خولی ئۆڵۆمپی لە پاریس كراوە، بەڵكو ئەوە مەغزایەكی قووڵتری هەیە بەو مانایەی كاتێك «پییر دی كۆبرتان» لە ساڵی 1884 یەكەم لێژنەی ئۆڵۆمپی دامەزراند، لە ماوەی 12 ساڵدا هەوڵەكان لە پاریس خراونەتەگەڕ بۆ ئەوەی سەرجەم یارییەكانی ئۆڵۆمپی بە شێوەیەكی هاوچەرخ دروست بكرێنەوە، پاشان ڕێوڕەسمی یەكەمین خولی ئۆڵۆمپی ببرێتەوە بۆ ئەسینا و لە ساڵی 1896 یەكەمین خولی ئۆڵۆمپیاد بۆ سەرتاسەری مرۆڤایەتی ئەنجام بدرێتەوە.

سەرۆكی لێژنەی ئۆڵۆمپیی نێودەوڵەتی، پەیامەكەی بۆ تێكڕای مرۆڤایەتی بوو، كە ڕاشكاوانە پێی ڕاگەیاندن «شەڕ و تەنگژە، جیهانی لەبەر یەك هەڵوەشاندووە و بەها بەرز و هاوبەشەكانی مرۆڤایەتی كاڵ بوونەتەوە، بەڵام لەناو ئەو جیهانەی پێی دەگوترێت «ئۆڵەمپی» ئەو بەها بەرز و هاوبەشانە بوونیان هەیە و ڕێزیان لێ دەگیرێت، بۆیە توانراوە یاریزانان لە 206 ناوچەی جیاوازی ئەم جیهانە لە یەك ستاتوێمدا پێكەوە كۆبكاتەوە و هانی 45 هەزار خۆبەشی لە 155 دەوڵەتی جیاوازەوە داوە، بۆ ئەوەی خۆبەخشانە بێنە فەرەنسا و بەشداری لە سەركەوتنی ئەم بۆنە و ڕووداوە مرۆڤایەتییە جیهانییە بكەن.

سەرهەڵدانی ئۆڵۆمپیاد لە ئەسینا لە سەدەی هەشتەمی پێش زایین هەتا سەدەی چوارەمی پێش زایین، هاوشانی سەرهەڵدانی «هزر و فەلسەفە»یە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا لە یۆنان، هەر بۆیە دووبارە زیندووكردنەوەی ئەم یارییانە لە سەردەمی ڕۆشنگەریی ئەوروپا و بەتایبەتیش سەركەوتنی شۆڕشی فەرەنسا و دەرچوونی لائیحەی «مافەكانی هاووڵاتی» لە جیهاندا، ئەوەمان پێی دەڵێت، كە مرۆڤایەتی پێویستی بەوەیە بە ئاستی گیانی بەرزی وەرزشی بەرانبەر ئەوی دی لێبوردە بێت، ڕاستە دەبێت ململانێ و كێبڕكێ لە نێوان نەتەوە جیاوازەكان بوونی هەبێت، بەڵام دەبێت كۆمەڵێك بەهای بەرز و هاوبەشیش كۆی مرۆڤایەتی پێكەوە كۆبكاتەوە.

كەواتە ئەو پەیامە سیاسییە لە ڕێوڕەسمی ئاهەنگی كردنەوەی ئۆڵۆمپیادی پاریس 2024 بە تەواوی بۆ مرۆڤایەتی لە جیهاندا ئەوەیە كە بەهاكانی مرۆڤایەتی بەرەو كاڵبوونەوە دەچن، كە كاڵبوونەوەی ئەم بەهایانە زۆر لە مەترسییەكانی بڵاوبوونەوەی چەكی ئەتۆمی و گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا و دەرهاویشتە نەرێنییەكانی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و جیاوازیی ڕەگەزی ترسناكترن، بۆیە وێڕای ئەوەی ئاڕمی ئۆڵۆمپیادی پاریس كۆی ئەم مەترسییانەی لە خۆی گرتبوو، بەڵام پرسی پێكەوە ژیان و یەكتری قبووڵكردن و كۆتاییهاتن بە شەڕ و دروستكردنی زمانێكی هاوبەش بۆ ئەوەی كۆی مرۆڤایەتی لە یەكتری تێبگەن لە سەرووی هەموویانەوە ڕیزبەند كردبوو.

 

 كۆچ و پەنابەری و خاوەن پێداویستیی تایبەت سیمایەكی دیكەی پاریس 2024

فیلیبۆ گراندی سەرۆكی ئاژانسی پەنابەرانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان كە لە ئۆڵۆمپیادی پاریس خەڵاتی «لۆریل»ی پێ دەبەخشرێت، لە لێدوانێكدا بۆ ئەو فیلمەی بۆ ئاهەنگەكە ڕێكخرابوو، ئاماژەی بەوە كرد «وەرزش سیمای هیوا و ئاشتییە و هەردووكیان زۆر دەگمەنن، بەڵام بەداخەوە لە هەموو سووچێكی ئەم جیهانە كێشە و حاڵەتی نەخوازراو دەبینرێت، ئەمەش بووەتە هۆكاری ئەوەی خەڵكانێكی زۆر هەر لە سوودانەوە تا دەگاتە ئۆكرانیا و هەر فەلەستینەوە تا دەگاتە مینیمار، ئاوارە دەبن و ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێ دەهێڵن و لە كەمپەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان ژیان بەسەر بەسەر دەبەن، كە ئێستا ڕێژەی ئەو خەڵكانە زیاتر لە 120 ملیۆن كەسن، بۆیە دەبێت لە ڕێگەی وەرزشەوە هیوایان بۆ بگێڕینەوە».

ئەم قسانەی گراندی ئەوەمان پیشان دەدات، كە وەرزشوانانی ئەو 206 ناوچەیەی جیهان كە لەم ئۆڵۆمپیادە بەشداری دەكەن، ناوچەیەكیان نە دەوڵەتە نە نیشتمان، بەڵكو ئەو كەمپانەی سەر بە ڕێكخراوی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان و بوونەتە نیشتمانی ئاوارەكان، ئەم كەمپانەش وەك نیشتمانێكی جیاواز یاریزانەكانیان لەم ئۆڵۆمپیادە بەشداری دەكەن و، بۆ خولی ئەمساڵی پاریس تیمێكی 37 یاریزان وەك تیمی ئاژانسی پەنابەرانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان بەشدار دەبن.

ئەم بەشداریپێكردنەی وەرزشوانانی ناو كەمپەكانی سەر بە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، هەوڵێكە بۆ ئەوەی وەرزش (هەموو وەرزشەكان) لەناو كەمپەكاندا بایەخیان پێ بدرێت، ئەمەش وەك میكانزمێك كە وەرزش ببێتە ئامرازێك بۆ دروستكردنی گۆڕانكاری لە ژیانیاندا، لەلایەكی دیكەوە پیشاندانی خەڵكانێكە لەم جیهانەدا كە بەهۆی كێشە و شەڕی بەردەوامەوە بێجگە لە كەمپەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان خاكێكیان نییە ناوی نیشتمان بێت، ئەم پەیامەش ئاراستەی سەرجەم ویژدانی مرۆڤایەتی دەكرێت كە چۆن ئاكامی شەڕ مانا بۆ چەمكێك ناهێڵێتەوە كە ناوی نیشتمانە.

دیمەنێكی دیكەی ئەم ڕێوڕەسمە پیشاندانی ئیرادەی ئەو خەڵكانە بوو كە بەهۆی شەڕ و كێشە و ڕووداوی نەخوازروەوە بوونەتە قوربانی و بەشێك لە جەستەیان لە دەست داوە، بەڵام خاوەن ئیرادەن و لە ڕێگەی وەرزشەوە دووبارە ئیرادەیان بۆ دەگێڕێتەوە، بۆ ئەمەش لە ڕێڕەوی هەڵكردنی مەشخەڵی ئۆڵۆمپی، دوو خاوەن پێداویستی تایبەت (مێ و نێر) بەشدار بوون و مەشخەڵەكەیان بەرزكردەوە و لە دوا وێستگەشدا پیرەمێردیكی خاوەن پێداویستیی تایبەت مەشخەڵەكەی درا دەست و دوایین دوو مەشخەڵی پێ داگیرسێندرا بۆ ئەوەی مەشخەڵی ئۆڵۆمپیاد بە باڵۆنێك هەتا ڕۆژی 11ی ئابی داهاتوو ئاسمانی پاریس ڕووناك بكاتەوە.

ئێمە وەك نەتەوەی كورد و گەلی كوردستان، لە هەموو گەل و نەتەوەیەكی دیكە زیاتر لەم پەیامە مرۆڤایەتییەی ئۆڵۆمپیادی پاریس تێدەگەین، ئەمەش لەبەر ئەوەیە جیا لەوەی بە درێژایی مێژوو نەتەوەی كورد و گەلی كوردستان ئاوارەی دەستی ئەو شەڕانە بوون كە بە سەرماندا سەپێنراون و بە هەزاران هاووڵاتیشمان بوونە خاوەن پێداویستیی تایبەت و بە دەست دەرهاویشتە نەرێنییەكانی شەڕ و كاولكارییەوە دەناڵێنن، لە هەمان كاتدا لە ئێستاشدا كە سەدەی بیست و یەكەمە و بە حیساب لە نیشتمانێكدا دەژین كە پێی دەگوترێت «عێراقی نوێ» زیاتر لە 250 هەزار هاووڵاتیانی خوشك و برا ئێزدییەكان لە كەمپەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان لە خراپترین دۆخدا ژیان بەسەر دەبەن، لە بەرانبەریشدا ئێزدییەكان بە سەدان گۆڕی بەكۆمەڵی دەستنیشانكراویان هەیە، بەڵام دەوڵەتی نوێی عێراق نە ڕێگە دەدات زەمینەیەك دروست بێت بۆ ئەوەی بارودۆخی شنگال ئاسایی ببێتەوە و ئەو خەڵكانەی ناو كەمپەكان بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان، نە نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكانیش لە عێراق (یۆنامی) گوشار دەكات بۆ ئەوەی بارودۆخەكە ئاسایی بكرێتەوە، لەمەش خراپتر حكومەتی عێراق ڕێگرە لە هەڵدانەوە و ناسینەوەی ڕوفاتی گۆڕە بەكۆمەڵەكان، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی ئاژانسێكی نەتەوە یەكگرتووەكان هەیە بە ناوی «ئاژانسی قەرەبووكردنەوەی ڕزگاربووانی دەستی تیرۆریستانی داعش»، ئەوا ئەو ئاژانسەش لەلایەن حكومەتی عێراقەوە كارەكانی وەستێنراوە و نەتەوە یەكگرتوەكانیش لێی بێدەنگە.

 جیاوازیی ڕەگەزی وەك فاكتەرێك بۆ شكاندنی شكۆی مرۆڤایەتی

لە كۆی یارییەكانی ئۆڵۆمپیادی پاریس 2024، دە هەزار و 500 یاریزان لە سەرانسەری جیهان بەشداری تێدا دەكەن، بۆ یەكەم جاریشە لە مێژووی خولەكانی ئۆڵۆمپیدا كە یەكسانیی ڕەگەزی بە تەواوەتی پیادە كراوە و ژمارەی یاریزانانی (مێ و نێر) هەر یەكەیان پینج هەزار و دووسەد و پەنجا یاریزانە.

ئەم دیمەنەی كە وەك تۆماس باخ سەرۆكی لێژنەی ئۆڵۆمپی ناوی لێ ناوە «گوندی ئۆڵۆمپی»، ئەمەش بەو مانایە خولەكانی ئۆڵۆمپی، جیهان دەكاتە گوندێكی بچووك، ئەوا لەم گوندە بچووكەدا كە نوێنەری هەموو جیهانی تێدا كۆدەبێتەوە، ئەوا پێمان دەڵێت «نەهێشتنی جیاوازیی ڕەگەزی» نەك هەر مومكینە، بەڵكو مرۆڤایەتی ئەو ئیرادەیەی هەیە لەسەر ئەرزی واقیع جێبەجێیان بكات.

ئەم پەیامەی ئۆڵۆمپیادی پاریس بە دەنگی بەرز بە هەموو جیهانی ڕاگەیاند، بۆ نیشتمانێك كە بە دەست دیاردەی جیاوازیی ڕەگەزییەوە نەیناڵاندبێت، بەو ئاستە گرنگە لەم پەیامە مرۆڤایەتییە تێ نەگات، بەڵام ئەو نیشتمانەی ئێمە تێیدا دەژین و پێی دەڵێین «عێراق»، هەروەها بۆ تەواوی دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی، گرنگییەكی لە ڕاددە بە دەری هەیە، كە لێرەدا بە دوو نموونەی زیندوو ئاماژەیان پێ دەكەین:

یەكەم: لەو كاتەی لە گوندە بچكۆلەكەی پاریس یەكسانیی ڕەگەزی لەسەر ئاستی جیهان بە كردەیی پیادە دەكرێت، لە هەمان كاتدا لەناو پەرلەمانی عێراقدا خوێندنەوەی یەكەم بۆ «هەموار كردنەوەی یاسای باری كەسێتی» لە دەوڵەتی عێراق دەكرێت، لەم پڕۆژە یاسایەدا كە خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە و زۆر نزیكە پەرلەمانی عێراق پەسندی بكات، باس لەوە كراوە كە هاووڵاتی بۆی هەیە، هەر مەزهەبێك هەڵبژێرێت لەكاتی پێكهێنانی خێزان و جیابوونەوەی هاوژینەكاندا، ئەمەش ڕاشكاوانە بەو مانایەی ئەگەر پیاوێك ویستی ژیانی هاوسەری پێكبهێنێت لەگەڵ «كچێكی تەمەن 9 ساڵ، یان 10ساڵ» ئەوا ئەو مافەیەی هەیە بە ڕێگەی « مەزهەبی جەعفەری» ئەو هاوسەرگیرییە بكات و ئەو منداڵە بكاتە هاوسەری خۆی، یان لە كاتی جیابوونەوەی خێزانەكاندا، دیسان دەتوانرێت مافی چاودێریی دایكایەتی لەو ژنانە وەربگرێتەوە كە لە هاوسەرەكانیان جیا دەبنەوە، ئەم بارودۆخەی ئێستا بە كردەیی لەناو پەرلەمانی عێراق كاری لەسەر دەكرێت، گەڕانەوەیە بۆ زیاتر لە 1000 ساڵ پێش ئێستا بۆ سەردەمێك كە ئایین میكانیزمێك بووە بۆ دەسەڵات و خوێندنەوە و ماناكردنەوەی دەقەكانی قورئان قەدەغە كران و ناویان لێ نرا «بیدعە»، ئێستا دەسەڵاتی سیاسی و حزبە سیاسییەكانی شیعە دەیانەوێت بەسەر كۆی كۆمەڵگەی عێراقدا بیسەپێننەوە.

دووەم: لە كۆڕێكی پڕۆفیسۆر فتحی مەسكینی ئوستادی فەلسەفە لە زانكۆی تونس بە ناونیشانی «تاكگەرایی لە ئیسلامدا»، خانمێكی پڕۆفیسۆری زانكۆی تونس لە تێچێنێكدا لەسەر ناوەرۆكی ئەم كۆڕە گوتی: «لە دوای بەهاری عەرەبی و هاتنە دەسەڵاتی حزبی نەهزەی ئیسلامی لە 2011، لێژنەیەك دروست كرا بۆ نووسینەوەی دەستوور بۆ دەوڵەتی «تونسی نوێ»، ئێمە وەك كۆمەڵێك ئەكادیمیست لەگەڵ ئەو لێژنەیە كۆبووینەوە و سەرۆكی لێژنەكە پێی گوتین – دەبێت كاری سەرەكیی ئەم لێژنەیە ئەوە بێت، كە بیسەلمێنێت ئافرەتیش مرۆڤە».

ئەم تێچێنەی ئەم خانمە پڕۆفیسۆرە لەسەر دەستووری دەوڵەتی تونس، كە بە حیساب تونس لە بەشی هەرە زۆری دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی كراوەتر و پێشكەوتووترە، ئەوەمان پێ دەڵێت، لە دەستووری وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیدا ئافرەت وەك مرۆڤ مامەڵەی لەگەڵ نەكراوە، ئەمەش نەك بەو مانایە وەك مرۆڤ بە یەكسانی، بەڵكو وەك مرۆڤ، مافی بۆ دیاری نەكراوە، هەتا ئەگەر ئەو مافانە بەرانبەر بە مافی پیاو زۆر كەمتریش بێت.

 

 تاقیكردنەوەی ئیرادەی مرۆڤایەتی

ڕێزگرتن لە پەیامەكانی ئۆڵۆمپیاد

لەگەڵ ئامادەكارییەكان بۆ سازدانی ئۆڵۆمپیادی پاریس 2024، ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان داوای لە هەموو لایەنەكانی شەڕ كرد « لەبەر ئەوەی شەڕێكی زۆر لە ئێستادا لە سەرانسەری جیهان بەڕێوە دەچێت، تەنیا وەك ڕێزگرتن لە پەیامەكانی ئەم ئۆڵۆمپیادە بۆ ماوەی 16 ڕۆژ كە دەكاتە ماوەی بەڕێوەچوونی یارییەكانی ئۆڵۆمپیاد، هەموو لایەنەكان ئاگربەس ڕابگەیەنن»، هەروەها ڕێگە نەدرا ڕووسیا كە گەورەترین دەوڵەت بووە لە هەموو خولەكانی ئۆڵۆمپیاد، بە فەرمی لەم خولەی ئۆڵۆمپیادی پاریس بەشداری بكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەم خولەی ئۆڵۆمپیاد، ڕووسیای وەك دەوڵەتێكی دەستدرێژیكار بۆ سەر سەروەریی دەوڵەتێكی دیكە لە قەڵەم دا، كە ئەویش ئۆكرانیایە.

لەگەڵ ئەوەی پێ ناچێت لایەنە شەڕخواز و دەستدرێژیكارەكان، ڕێز لەو ئیرادەیەی مرۆڤایەتی بگرن، كە داوای ئاشتی و یەكگرتن و یەكتری قبووڵكردن و پێكەوە ژیانی ئاشتییانەی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی لەسەر ئەم هەسارەیە دەكەن، بەڵام بوون و بەردەوامیدان بە ئیرادەی مرۆڤایەتی بۆ ئاشتی و پێكەوە ژیان، ئەو ڕێگە ڕاستەیە كە مرۆڤایەتی لە هەموو كێشەكانی ڕزگار دەكات و چارەسەریان بۆ دەدۆزێتەوە و، دەبێتە سەرەتایەك بۆ ئەوەی ئیرادە و بەها بەرز و هاوبەشەكانی مرۆڤایەتی نەخشە ڕێگەیەكی دروست بۆ چارەنووسی داهاتووی مرۆڤایەتی دابڕێژێتەوە.