لە سەرەتای ساڵی 2023 ئۆرگانێكی سەربەخۆ بە ناوی «بازنەی گفتوگۆ» لە بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەست بەكاربوو، بۆ ئەوەی هەموو مانگێك لەگەڵ كۆمەڵێك دەستەبژێری نیشتمانپەروەری پێكهاتە و نەتەوە جیاوازەكانی كوردستان و دەستەبژێری پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق بە هەردوو پێكهاتەی (عەرەبی شیعە و سوننە)، گفتوگۆیەكی ڕاشكاوانە لەسەر «كێشەكانی خەڵك، پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق، سەروەریی یاسا، ئاستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان، كێشەكانی گەنجان و پشتگوێخستنی توانا و لێهاتووویی ئافرەتان لە كایەی سیاسی و حوكمڕانی و...هتد»، ئەنجام بدەین. لە ماوەی ئەم ساڵ و نیوەدا، ئەم بازنەیە 17 گفتوگۆی جددی و كراوەی ئەنجام داوە. پوختەی ئەم گفتوگۆیانە هەر هەموویان مانگانە لە گۆڤاری گوڵان بڵاو كراونەتەوە و پاشانیش هەر شەش مانگ جارێك ئەم گفتوگۆیانە بە دوو كتێب بە زمانەكانی كوردی و عەرەبی، لە ڕێوڕەسمێكی شایستەدا پێشكەش كراون. هەتا ئێستا دوو كتێب بە ناونیشانەكانی «گفتوگۆ لەگەڵ ناڕەزایی خەڵك» و «ئالنگارییەكانی بەردەم ئاسایشی نیشتمانی» كەوتوونە بەردەستی خوێنەران و كتێبی سێیەمیش لە داهاتوودا دەكەوێتە بەردەستی خوێنەران.

لەم 17 گفتوگۆیە كە زیاتر لە 200 دەستەبژێری عێراقی و كوردستانی و بە هەزاران پسپۆڕ و هاووڵاتی بە ڕێگەی ڕاپرسی و ڕاپۆرتە مەیدانییەكان بەشدارییان تێدا كردووە، هەڕەشە و ئالنگارییەكانی بەردەم كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان دەستنیشان كردووە، كە لێرەدا ئاماژە بە هەندێكیان دەكەین. «حزبە سیاسییەكانی كوردستان هەماهەنگ و هاریكار نین لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، شەڕێكی ئابووریی سەخت لەلایەن حكومەتی بەغداوە دژی هەرێم دەكرێت، بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی بە شێوەیەكی سیاسییانە بەئامانجگرتنی ژێرخانی ئابووریی كوردستانە، لەلایەن دەوڵەتانی ئیقلیمی و هێزە لە یاسا دەرچووەكان بوونی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان بە ئامانج گیراوە، دەستوور بە شێوازێكی جیاواز تەفسیر دەكرێت و مامەڵەی هەرێمێكی فیدڕاڵی لەگەڵ هەرێمی كوردستان ناكرێت، وێرای پێكهێنانی حكومەتێكی تازە لە بەغدا و پەسەندكردنی پڕۆگرامی وەزاری لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە، بەڵام هێشتا كێشە بۆ پشكی كوردستان و مووچەخۆرانی دروست دەكرێت و.. هتد». وێڕای ئەم هەموو كێشە و ئالنگارییانە و پێشتریش بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا و دابەزینی نرخی نەوت بۆ خوار سفر، بەڵام وەك دەبینین كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، وەك وەزیری دەرەوەی ئەمریكا گوتی «كابینەیەكی خۆڕاگرە»، ئەمەش نەك هەر توانیویەتی لەسەر پێی خۆی ڕابوەستێ، بەڵكو ژیرخانی ئابووری و سێكتەرە جیاوازەكانی خزمەتگوزاری بردووەتە قۆناغێكی جیاواز و ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش پڕۆژەی گەورەی ستراتیژی دەكاتەوە و بەردی بناخەش بۆ چەندی دیكە دادەنێت».

بازنەی گفتوگۆ

بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پ.د.ك

 

 

 

 حوكمڕانیی باش

ڕاستگۆیی و گوێگرتن لە خواستەكانی خەڵك

لی كوان یو، سەرۆكی كۆچكردووی سەنگافورا لە كتێبی «چیرۆكی سەركەوتنی سەنگافورا لە جیهانی سێیەمەوە بۆ جیهانی یەكەم»، ئاماژە بەوە دەكات، كە پێش هەموو شت ئەم سەرۆكە بیری لەوە كردووەتەوە «كام سیستمی حوكمڕانی» پیادە بكات، بۆ ئەوەی گەلەكەی ئاسوودە بكات و بتوانێت خزمەتگوزاریی شایستەی پێشكەش بكات. لەمبارەیەوە دەڵێت: «ویستم لاسایی سیستمی حوكمڕانیی هۆنگ كۆنك بكەمەوە، وەك نموونەیەكی سیستمی سەرمایەداری و دیموكراتی، بەڵام بۆم دەركەوت گەلەكەم دەبێت باجێكی زۆر بدات و بەرگەی ناگرن، بۆیە هەوڵم دا لاسایی نموونەی سیستەمەكانی باكووری ئەوروپای ئەسكەندەناڤی بكەمەوە و پەیڕەوی سیستمی پێدانی «سۆشیال» بكەم، دیسان بۆم دەركەوت، پێدانی «سۆشیال» گەلەكەم تەمەڵ دەكات، بۆیە بڕیارم دا، خۆم كتێبی ئاوەدانكردنەوەی سەنگافورا و سیستمە سیاسی و حوكمڕانییە تایبەت»ـەكەی بنووسمەوە.

لی كوان یو، لەم قسانەیدا باسی ساڵی 1965 دەكات، كە پەرلەمانی مالیزیا بە فەرمی سەنگافورای لە خۆی دابڕاند. ئەوكات سەنگافورا وەك هەرێمێكی دەوڵەتی فیدڕاڵیی مالیزیا هیچ ژێرخانێكی نەبوو. گەلێكی پەرتەوازەی هەبوو. دوژمنانی ناوخۆ لە دوژمنانی دەرەكی بەرانبەر بە ئایندەی دەوڵەتەكەی خۆیان زاڵمتر بوون، بۆیە لەناو ئەو شەوە زەنگەی نەتەوەدا «لی كوان یو» توانی پەنجەرەی ئومێد بۆ نەتەوەكەی بكاتەوە، بە شێوازێك كە هلمۆت كۆل «بسماركی دووەم» ئەندازیاری یەكگرتنەوەی هەردوو ئەڵمانیا بڵێت: «لی كوان یو» هونەرێكی تازەی دەوڵەتمەداری فێر كردین».

كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە زۆر ڕووەوە لە سەرەتای دەستپێكی دووبارە بونیادنانەوەی سەنگافورا دەچێت. لەبەر ئەوەی ئەم كابینەیە بەرهەمی یەكەم هەڵبژاردنی دوای كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017یە كە لەلایەن دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراقەوە هەوڵ درا، دووبارە بە هێزی سەربازی هەرێمی كوردستان داگیر بكرێتەوە.

لە دوای كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەری 2017، دیمەنە دیارەكانی ژینگەی سیاسی و پرۆسەی حوكمڕانی گەیشتبووە ئەم ئاستە:

 بە ڕێژەی 51%ی خاكی كوردستان لەلایەن هێزە سەربازییەكانی عێراق داگیر كرایەوە.

 پەرلەمانی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق بە چەندین بڕیاری فەرمی سزای هەرێمی كوردستانی دا، لەوانە «دانانی گەمارۆیەكی توندی ئابووری، داخستنی ئاسمان بە ڕووی فڕۆكەخانەكانمان، كەمكردنەوەی پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق لە 17% بۆ 12.6%، سەرباری ئەمانەش بڕینی بودجە و مووچەی فەرمانبەران و چەندین گەمارۆی دیكە».

 پەرتەوازەیی لەناو حزبە سیاسیەكانی كوردستان گەیشتبووە ئەو ئاستەی داوای هەڵوەشانەوەی كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان دەكرد، لەمەش زیاتر داوای دامەزراندنی حكومەتی «ئینقازی نیشتمانی»یان دەكرد.

 گوتاری حزبە سیاسییەكانی كوردستان كە بە ئاشكرا و بە بێشەرمی بانگەشەیان لە دژی هەرێمی كوردستان و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكرد و تەنانەت گەیشتبووە ئاستێك كە زۆر لە دژایەتیكردنی نەیار و دوژمنەكانمان زاڵمانەتر بوو.

لەناو ئەم شەوە زەنگەدا سەرۆك مسعود بارزانی بڕیاری دا، دەبێت جارێكی دیكە بۆ كۆتاییهێنان بەم پاشاگەردانی و پەرتەوازەییە بگەڕێینەوە بۆ بڕیاری گەلی كوردستان و هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، بۆ ئەم مەبەستەش كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتیی نێچیرڤان بارزانی زەمینەسازی كرد و لە 30ی ئەیلوولی 2018 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجام درا كە سەرۆك بارزانی دروشمی «كوردستانێكی بەهێزی» بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان دیاری كردبوو.

ئاكامی هەڵبژاردنی 30ی ئەیلوولی 2018، ڕاستییەكی گەورەی ئاشكرا كرد، كە ئەویش ئەوەیە گەلی كوردستان تەنیا متمانەی بەو ڕابەرە هەیە كە سەرپەرشتی ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی ئەیلوولی 2017ی كرد و، بەرنامەی «كوردستانێكی بەهێز» جێبەجێ دەكات.

 پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نۆیەم و

دەستبەكاربوون و دەركەوتنی ئالنگارییەكان

بەپێی ئاكامی هەڵبژاردنەكانی ئەیلوولی 2018 كە خەڵكی كوردستان پارتی دیموكراتی كوردستان كردە خاوەنی 45 كورسی لە كۆی 100 كورسیی پەرلەمان، بێجگە لە كۆتای پێكهاتەكان، دەبوو دوای كۆبوونەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنی سەرۆكی پەرلەمان، لە ماوەی 30 ڕۆژدا كابینەی نۆیەم پێكبهێنرایە، بەڵام لەبەر ئەوەی حزبەكانی كوردستان نەیاندەویست لەبەر ڕۆشنایی دەنگ و ئیرادەی خەڵكی كوردستان ئەو حكومەتە پێكبهێنرێت، سەرەنجام دوای زیاتر لە نۆ مانگ لە 10ی تەمموزی 2019 كابینەی نۆیەم پێكهات و لە پێشەكی كارنامەكەیدا هاتووە «ئەم بەرنامەیە لەسەر بنەمای ڕێككەوتنە سیاسییەكان و پوختەی بەرنامەی گشت لایەنە بەشداربووەكانی ناو كابینەی نۆیەم ڕێك خراوە و بۆچوون و پلانی تێكڕای بەشداربووانی ئەم كابینەیە لەخۆ دەگرێت. جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیەش بەرپرسیاریەتییەكی هاوبەشی سەرجەم لایەنە بەشداربووەكانی ناو ئەم كابینەیە دەبێت» و، خاڵی یەكەمی ئەم بەرنامەیەش بە چاكسازی دەست پێ دەكات، كە 13 بواری جۆری بنبڕكردنی گەندەڵی و پیادەكردنی شەفافییەتی لەخۆی گرتبوو.

كابینەی نویەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی ناوخۆی هەرێمی كوردستان و پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی بەمجۆرە ئاراستەی خۆی دیاری كردبوو:

 لەسەر ئاستی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان:

كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك یەك تیم كار دەكات و بڕیارەكان لە ئەنجومەنی وەزیران دەردەچن و هەموو لایەنە بەشداربووەكانی حكومەت دەبێت پێوەی پابەند بن و وەك خۆی جێبەجێی بكەن.

 لەسەر ئاستی پەیوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی:

كابینەی نۆیەم سیاسەتی «سفر كێشە» لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی پیادە دەكات، ئەمەش بەو مانایەی ئامادەباشی هەیە بۆ ئەوەی هەموو كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی چارەسەر بكرێت و، دوای یەكەمین كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی كابینەی نۆیەم و شەش ڕۆژ دوای دەستبەكاربوونی كابینەكە، مەسرور بارزانی بە سەرۆكایەتیی شاندێكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدای كرد، بۆ ئەوەی كێشە هەڵواسراوەكان چارەسەر بكرێت.

كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر لە 100 ڕۆژی یەكەمی دەستبەكاربوونییەوە «بەخت یاوەری نەبوو»، كۆمەڵێك پێشهات و ڕووداو هاتنە پێشەوە كە پێشتر مەزندەیان بۆ نەكرابوو، وەك:

 لە یەكی تشرینی یەكەمی 2019 خۆپیشاندانەكان لە بەغدا دەستیان پێكرد و دواتر پارێزگاكانی دیكەی عێراقیشی گرتەوە، ئەم خۆپیشاندانانە كە چوارچێوەیەكی توندوویژی وەرگرت و بە سەدان كەسی تێدا كوژران و بە هەزاران كەسیشی تێدا بریندا بوون، بووە هۆكاری ئەوەی پرۆسەی سیاسیی لە عێراقدا پەكی بكەوێت و سەرۆك وەزیران «د.عادل عەبدولمەهدی» دەست لەكار بكێشێتەوە و، حكومەتی عێراق بووە حكومەتی كاربەڕێكەر، بۆیە چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی هەرێمی كوردستان نەك هەر بە هەڵواسراوی مانەوە، بەڵكو لەناو ئەم پاشاگەردانییەدا، دژایەتیی هەرێمی كوردستان لەناو پەرلەمانی عێراقدا بووە بانگەشەی هەڵبژاردنی هەموو لایەنە سیاسییە عەرەبییەكان بە سوننە و شیعەوە.

 لە شوباتی ساڵی 2020 بە هۆی بڵاوبوونەوەی پەتای «كۆرۆنا»، حكومەتی هەرێمی كوردستان ناچار بوو باری نائاسایی «كەرەنتینە» بۆ پاراستنی تەندروستیی هاوڵاتیان ڕابگەیەنێت، بەمەش جیا لەوەی داهاتی ناوخۆی كوردستان زۆر كەمی كرد، لە هەمان كاتدا نرخی نەوتیش دابەزی بۆ خوار سفر، كە بووە هۆكاری ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان توانای دابینكردنی مووچەی فەرمانبەرانی كوردستانی نەبێت، لە بەرانبەریشدا حكومەتی فیدڕاڵی پەنایان بۆ قەرزكردن برد، بۆ ئەوەی مووچەی فەرمانبەرانی پارێزگاكانی خۆیان دابین بكەن، لەو قەرزەش هەرێمی كوردستانیان بێبەش كرد.

لە ماوەی «كەرەنتینە» كابینەی نۆیەم كارەكانی خۆی هەڵنەسپارد، بەڵكو شێوازێكی نوێ بۆ درێژەپێدان بە كاروبارەكانی هەرێم دانرا، بەتایبەتی بۆ خوێندن، ئەویش شێوازی ئەلكترۆنی و ئۆنڵاین بوو، هەروەها حكومەت و دامودەزگاكانیش بە ڕێگەی ئۆنڵاین درێژەیان بە كارەكانی خۆیان دا، زەمینەیەكیان دروست كرد، كە دوای كۆتاییهاتنی قۆناغی كەرەنتینە هەنگاوەكان بۆ دانانی پڕۆژەی ستراتیژی و چاكسازی لە سێكتەرەكانی حكومەت بچنە قۆناغی كردارییەوە، بەمەش هەر لەگەڵ كۆتاییهاتنی كەرەنتینە، حكومەت دەستی كرد بە دانانی بەردی بناغەی چەندین پڕۆژەی گەورەی ستراتیژی، لەوانە «دانانی بەردی بناغەی چەندین سایلۆ و كارگەی گەورەی دروستكردنی خواردەمەنی لە هەر چوار پارێزگاكەی كوردستان، پێداچوونەوەی بە هەیكەلی كۆی سێكتەرە جیاوازەكانی حكومەت بەگشتی و سێكتەری نەوت و گاز بەتایبەتی.

وەك دەركەوتنی بەشێك لە ئاكامەكانی كارنامەی چاكسازیی كابینەی نۆیەم، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە سەرەتای ساڵی 2021 بە خەڵكی كوردستانی ڕاگەیاند«حكومەتی هەرێمی كوردستان توانای ئەوەی هەیە بە داهاتی خۆی ڕێژەی 80%ی مووچەی فەرمانبەرانی كوردستان دابین بكات و، پاش چەند مانگێك و، بەرەو پێشەوەچوونی زیاتری كارنامەی چاكسازییەكە توانرا بە ڕێژەی 100% مووچەی فەرمانبەران دابین بكرێت». لەمەش زیاتر وەك سەرۆكی حكومەت بە هەموو لایەكی ڕاگەیاند «كاری حكومەت تەنیا دابینكردنی مووچە نییە و دەبێت پڕۆژە خزمەتگوزارییەكانیش بەردەوام بن»، بۆیە هاوكات لەگەڵ ئەو بارە قورسە و ناسەقامگیریی ئابووری، كارە خزمەتگوزارییەكان درێژەیان هەبوو.

لە ساڵی 2022 تا سەرەتای 2024، هەوڵێكی زۆر ئاشكرا لەسەر ئاستی دەوڵەتانی ئیقلیمی و بەشێك لە هێزە سیاسییەكانی عەرەبی شیعەی عێراق دەستی پێكرد، بۆ بەئامانجگرتنی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان لەسەر چەندین ئاست، لەوانە:

1- لەسەر ئاستی لێدانی سەربازی، هێزە لە یاسا دەرچووەكان بەردەوام بە درۆنی خۆكوژ و كاتیوشا و هاوەن هەرێمی كوردستانیان بە ئامانج گرتبوو، لەسەر دەوڵەتانی ئیقلیمیش چەند جار بە ڕۆكێتی بالیستی هەولێر و هەرێمی كوردستان بە ئامانج گیران.

2- لەسەر ئاستی ئابووری بە چەند شێوەیەك شەڕێكی ئابووری هەمەلایەنە لەگەڵ هەرێمی كوردستان ڕاگەیەنرا وەك:

- لەسەر ئاستی بودجە و مووچە، پشكی هەرێمی كوردستان بڕا و مووچەی فەرمانبەریان نەنارد.

- لەسەر سێكتەری نەوت و گاز، دادگای فیدڕاڵی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستانی بە پێچەوانەی دەستووری عێراق لە قەڵەم دا.

- لەسەر ئاستی بارزگانی و وەبەرهێنان، كەوتنە گێچەڵكردن بە كۆمپانیا و وەبەرهێنەرەكانی كوردستان.

3- لەسەر ئاستی لێدانی ژێرخانی ئاشتیی كۆمەڵایەتی، بە ئەنقەست و بە مەبەستی سیاسی كەوتنە بڵاوكردنەوەی ماددەی هۆشبەر لە كوردستاندا، ئەم شەڕەیان گەیشتە ئەو ئاستەی ناچار بین زەنگی مەترسی لێ بدەین و جیا لەوەی چەندین كۆنفڕانسی نێودەوڵەتی و ناوخۆی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم مەترسییە رێكخران، حكومەتی هەرێمی كوردستان لێژنەیەكی باڵای لەسەر ئاستی حكومەت بۆ «بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر» پێكهێنا و ناچار بوو، چەندین سەنتەری شیاندنەوەی ئالوودەبووان دروست بكات، بۆ ئەوەی ئالوودەبووان وەك نەخۆش مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت، نەك وەك تاوانبار و، سزای زۆر قورسیشی بۆ قاچاخچیەكانی ماددەی هۆشبەر دیاری كرد.

وێڕای ئەم هەموو ئاستەنگانە بەڵام كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە خۆڕاگری مایەوە و ئێستا كاتێك ئاماری كارە خزمەتگوزارییەكان ئاماژەیان پێ دەكرێت، نەك خۆمان وەك خەڵكی كوردستان، بەڵكو تەواوی جیهان لە خۆڕاگریی ئەم كابینەیە سەری سوڕ دەمێنێت.

  كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پڕۆژە ستراتیژییەكان و خزمەتگوزارییە گشتییەكان

تێكەڵكردنی ئیرادە و توانای خەڵك لەگەڵ كارنامەی حكومەت، یەكێكە لەو ئاكامە ئەرێنییانەی ئێستا خەڵكی كوردستان دەبینین. ئەم تێكەڵاوكردنە كە خەڵك و حكومەت پێكەوە وەك تۆڕێك كۆدەكاتەوە، لەلایەك جووڵەی حكومەت دەبێتە بەرهەمی ئیرادە و خواستی خەڵكەكەی خۆی و لە هەمان كاتدا، وەڵامدانەوەی خەڵكیش بۆ ئەو جووڵانەی حكومەت دەبێتە پشت و پەنا بۆ حكومەتەكەی خۆی.

ئەمە پێمان دەڵێت، خۆڕاگری و مانەوەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی خەڵكی كوردستان پشتیوانی حكومەتی خۆیەتی و لەهەموو بارودۆخێكدا بەرگری لێدەكات، لە بەرانبەریشدا كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵی داوە، ئیرادە و خواستی خەڵك بۆ خۆشگوزەرانی و پێشكەوتن و ڕێكخستنەوەی ژێرخانە جیاوازەكانی كوردستان هەڵبسووڕێنێت و، سێكتەرە جیاوازەكان بگەنە ئەو ئاستەی كۆی توانا و ئیرادەی خەڵكی كوردستان لە خۆیان بگرن و، كۆی سێكتەرەكان ببنە سێكتەری بەرهەمهێنان و خەڵكی كوردستان توانا و ئیرادەی خۆی لە هەڵسووڕانی ئەو سێكتەرانە ببینێتەوە.

كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆی سێكتەرەكانی «كەرتی گشتی و كەرتی تایبەتی» كردووەتە بەشێك لە كارنامەی چاكسازییەكەی، ئەمەش بەو مانایەی حوكمڕانی بریتییە لە هەر دوو «كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت» و ئەگەر هەردووكیان پێكەوە چاكسازییان تێدا نەكرێت، ئەوا كاروبارەكانی كۆمەڵگە و حوكمڕانی ناچنەوە سەر سكەی خۆیان و ڕاست ناكرێنەوە، هەر بۆیە هەوڵەكان بەو ئاراستەیە بوون، كە هەیكەلەی كەرتی گشتی (حكومەت) سنووردا بكرێت و هەیكەلەی كەرتی تایبەت (كۆمپانیاكان و وەبەرهێنان) زۆر فراوانتر بكرێت، لەمەشدا كارنامەی كابینەی نۆیەم بەو جۆرە بووە، ئەم ئاراستەیە هەموو سێكتەرە جیاوازەكانی ژیانی ڕۆژانەی خەڵك بگرێتەوە.

لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەرنج لە كۆی سێكتەرە جیاوازەكانی ژیانی كۆمەڵگە بدەین، دەبینین لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردووی تەمەنی كابینەی نۆیەمدا، هەموو سێكتەرەكان گۆڕانكاریی ڕیشەییان بە خۆیانەوە بینیوە، هەر بۆ نموونە ئاماژە بە یەك دوو سێكتەر دەكەین، وەك :

 سێكتەری كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو

لەم سێكتەرە گرنگەدا بە چەندین شێواز هەوڵ دراوە پێش بخرێت، لەوانە:

- هاندانی جووتیاران بۆ بەرهەمهێنانی زیاتری بەرهەمە كشتوكاڵییەكانیان و دۆزینەوەی بازاڕ لەلایەن حكومەتەوە بۆ ئەو بەرهەمانە لەسەر ئاستی وڵاتانی ناوچەكە و جیهانیش.

- كڕینەوەی گەنمی جووتیاران و ئەمباركردنی لە سایلۆكانی كوردستان و بەپیشەسازیكردنی ئەم بەرهەمە لە چەندین كارگەی دروستكردنی خواردەمەنیدا.

- زەمینە ڕەخساندن و ئاسانكاری بۆ وەگەڕخستنی سەرمایە و وەبەرهێنانێكی گەورەی كەرتی تایبەت لە كەرتی كشتوكاڵ و ئاژەڵی و پەلەوەردا، هەر بۆیە ئێستا دەبینین لە بەشێكی زۆری بەرهەمە كشتوكاڵییەكان و پەلەوەر و هێلكە، بەرهەمیان ئاستی ناوخۆی تێپەڕاندووە و بەشێكی دەنێردرێت بۆ پارێزگاكانی عێراق و بەشێكیشی هەناردەی دەرەوە دەكرێت.

- بەپیشەسازیكردنی كشتوكاڵ و ڕێكخستنی بازاڕی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان بە ڕێگەی كۆگای ساردكەرەوە و، زەمینە ڕەخساندن و ئاسانكاری بۆ وەبەرهێنان لە پڕۆژەی سامانی ماسیدا.

- لە بواری بەڕێوەبردنی سەرچاوەكانی ئاو و سوودوەرگرتن لە ئاوی باراناو دروستكردنی چەندین بەنداوی گرنگ تەواو بوون و بەشێك لە بەنداوەكان گەورەن كە بۆ دروستكردنی وزەی كارەبا بەكار هاتوون و بەشێكی دیكەیان مامناوەندی و بچووكن، ئەم بەنداوانە جیا لەوەی سەرچاوەیەكن بۆ ڕێگرتن لە گۆڕینی كەشوهەوا، لە هەمان كاتدا چەندین ناوچەی فراوانی هەرێمی كوردستانیان گۆڕیوە بۆ ناوچەی گەشتیاری و سەرچاوەی داهات بۆ خەڵكی كوردستان.

 سێكتەری ڕێگاوبان (ڕێگاوبانی ناو پارێزگاكان و ڕێگاوبانی نێوان پارێزگاكان)

لە هەردوو سێكتەری «ڕێگاوبانی ناو پارێزگاكان و ڕێگاوبانی نێوان پارێزگاكان»، كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت ڕۆڵێكی گەورە لە هاوكاریكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەگێڕن و، ئەم ڕۆڵەی كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەتیش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە متمانەیەكی گەورە لە نێوان حكومەت و كۆمپانیاكان دروست بووە.

لە ستراتیژیەتی كابینەی نۆیەمدا، بەوجۆرە سەیری سێكتەری ڕێگاوبان دەكرێت، كە بایەخدان بە ڕێگاوبانی باش فاكتەرێكی هەرە سەرەكییە بۆ پێكەوە بەستنەوەی هەموو نیشتمان پێكەوە و فاكتەرێكە بۆ بونیادنانی ژێرخانێكی ئابووریی یەكگرتوو لە وڵاتدا و، هەروەها فاكتەرێكی گرنگە بۆ بووژانەوە و پەرەپێدانی پیشەسازیی گەشتیاری بە هەموو جۆرەكانی گەشتیاری وەك «هاوینەهەوارەكان، شوێنەوارەكان، گەشتیاریی ئایینی و پزیشكی و.. هتد»، كە ئەم پیشەسازییە دەبێتە سەرچاوەی داهاتێكی گرنگ بۆ كۆمەڵێك چین و توێژی جیاوازی كۆمەڵگە.

لە ئێستادا لەگەڵ ئەوەی پڕۆژەی ڕێگەوبانی دووسایدی نێوان پارێزگاكانی كوردستان هەموویان تەواو نەبوون، بەڵام پلانی پێكەوە گرێدانەوەی تەواوی هەرێمی كوردستان بە ڕێگەی دووسایدی ستاندەر لە بەرنامەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندایە و كاری تێدا دەكرێت، هەر لە زاخۆ تا هەڵەبجە و هەر لە سۆران تا ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان.

 سێكتەری پیشەسازی بە پیشەسازیی نەوت و گازیشەوە

لەم سێكتەرەدا بایەخێكی گرنگ بە پیشەسازیی «گەورە و مامناوەند، بچووك» دراوە و چەندین كارگەی گەورە وەك كارگەی ئاسن و چیمەنتۆ دامەزراون، هەروەها هەوڵ داراوە لە هەر پارێزگایەك شاری پیشەسازی بۆ پیشەسازی مامناوەند و بچووك دابمەزرێت.

لەسەر ئاستی پیشەسازیی نەوت و گاز، لەگەڵ ئەوەی لە ئێستادا نەوت هەناردەی دەرەوە ناكرێت و ڕاوەستاوە، بەڵام لە هەردوو كەرتەكەدا چەندین جۆر پیشەسازی پەرەی پێدراوە، لەسەر ئاستی پیشەسازیی گاز، ئێستا ئەم گازە بەكاردەهێنرێت وەك سووتەمەنی بۆ بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا و هەروەها هەوڵێك هەیە كە ئەم بەرهەمە لە كێڵگە نەوتییەكان دووبارە دروست بكرێتەوە، هەروەها ئێستا لە هەرێمی كوردستان چەندین كارگەی پاڵاوتنی نەوت هەیە، كە چەندین بەرهەمی جیاوازی لێ بەرهەم دەهێنرێت.

 سێكتەری پیشەسازیی گەشتیاری

فراوانبوون و بایەخدانی زیاتر بە سێكتەری گەشتیاری و كردنی بە سێكتەرێك كە وەك پیشەسازی وەبەرهێنانی گەورەی تێدا بكرێت، پەیوەندی بەو هاوكێشە تەواوكارییەی متمانەی نێوان سەرمایەدار و وەبەرهێنەرانە كە بە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەیانە، لەلایەكی دیكە پەیوەندی بەو هاوكێشە تەواوكارییە هەیە، كە كاری حكومەت لە سێكتەرە جیاوازەكانی دیكە دەبنە فاكتەرێك بۆ گەشەكردنی سێكتەری گەشتیاری، هەر بۆ نموونە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بایەخێكی زۆری بە ڕێگاوبانەكان داوە، ئەمە فاكتەرێكی گرنگە بۆ گەشەی گەشتیاری، یان حكومەت شوێنەوارەكان نۆژەن دەكاتەوە، بەمەش لقێكی دیكە بۆ گەشتیاری زیاد دەبێت، یان حكومەت كارئاسانی دەكات بۆ وەبەرهێنان لەكەرتی تەندروستی و دروستكردنی نەخۆشخانەی ئەهلی، ئەمەش زەمینە خۆش دەكات، بۆ ئەوەی هاووڵاتیانی عێراق بۆ چارەسەری تەندروستی سەردانی كوردستان بكەن، ئەمە بێجگە لەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بواری داوە، بەشێك لە شیعەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە كوردستانەوە سەردانی نەجەف و كەربەلا بكەن، ئەمەشیان گەشتیاری ئایینی زیاد دەكات.

كەواتە وەگەڕخستنی سەرمایەی گەورە بۆ وەبەرهێنان لە كەرتی گەشتیاری لە كابینەی نۆیەمدا گەیشتووەتە ئەو ئاستەی بە چەندین ملیار دۆلار لەو سێكتەرانە وەبەرهێنان بكرێت، كە پێكەوە لەناو سێكتەری گەشتیاری كۆدەبنەوە.

ئەم چەند سێكتەری ئاماژەمان پێكردن، وەك وەرچەرخانی گەورەی بەرچاو كە هەموو كەسێك دێتە كوردستان ڕاشكاوانە دەیانبینێت، لە بەرانبەردا سێكتەرەكانی دیكەش وەرچەرخانی گەورەیان بەخۆیان بینیوە، سێكتەریشمان هەیە وەك سێكتەری «سیستمی بانكی و حكومەتی دیجیتاڵی» كە وەرچەرخانی زۆر گەورەن، بەڵام هێشتا ئاكامەكەیان بە تەواوەتی دەرنەكەوتوون.

لە دوماهیدا جێگەی خۆیەتی ئاماژە بەوە بكرێت، كە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە پێداگری و سووربوونی لەسەر ئەوەی سازش لەسەر جێبەجێكردنی كارنامەكەی ناكات، ئەوجا باجەكەی هەر چییەك بێت، ئەوەی بۆ سەلماندین، هەڕەشە و ئالنگارییەكان چەند زۆر و سەخت بن، بەڵام بە پشتیوانیی خوا و پشتیوانیی ئیرادەی گەلی كوردستان ئەو هەڕەشە و ئالنگارییانە تێدەپەڕێندرێن و كوردستان لە كوردستانێكی بەهێزەوە بۆ كوردستانێكی بەهێزتر هەنگاو هەڵدەگرێت.