مەحفووز مایی، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە، لە گفتوگۆی ئەم جارە (هەرێمی كوردستان لە ڕوانگەی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراقدا) بەم جۆرە دید و تێڕوانین و پێشنیارەكانی خستەڕوو:

 

لە دەستپێكدا هەموو بەڕێزانی ئەم گفتوگۆیە لەسەر ئەوە كۆك بووین كە گفتوگۆیەكی ڕاشكاوانە بكەین، بۆیە لەم ڕوانگەیەوە دەمەوێت باس لە دروستبوون و دەستپێكی ئەزموونی دیموكراسیی هەرێمی كوردستان بكەم لە ساڵی 1992 وەك «هەرێمێكی فیدڕاڵی لە عێراقی داهاتوودا».

دوای ئەوەی حكومەتی بەعس و سەدام حوسێن لە ساڵی 1991 تەواوی دامەزراوەكانی لە هەرێمی كوردستان كێشایەوە، بەرەی كوردستانی دەسەڵاتی ئەمری واقیعی گرتە دەست، بەڵام بەرەی كوردستانی بڕیاری نەدا كوردستان ببێتە «هەرێمێكی فیدڕاڵی»، بەڵكو بڕیاری دا كە گەلی كوردستان بە جیاوازیی ئایین و نەتەوەوە، بچنە سەر سندووقەكانی دەنگدان و نوێنەری خۆیان هەڵبژێرین، ئەمە لە پێناوی ئەوەی نوێنەرانی خەڵكی كوردستان لە پەرلەماندا بڕیار لەسەر چارەنووسی هەرێمی كوردستان بدەن. ئەم هەنگاوەی بەرەی كوردستانی بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن و پاشانیش دامەزرانی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوو ڕاستیمان بۆ ئاشكرا دەكات:

1-    هەرێمی كوردستان وەك ئەمری واقیع دروست بوو، نەك «دروست كرا»، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئاكامی هەڵبژاردنی ساڵی 1992، ڕەنگدانەوەی تەواوی بیروبۆچوونە سیاسییەكانی ناو بەرەی كوردستانی و ڕەنگدانەوەی تەواوی ئایین و نەتەوە جیاوازەكانی كوردستان بوو. ئەم ئیرادەیە لە 4ی حوزەیرانی 1992 پەرلەمانی كوردستانی پێك هێنا و ئەم پەرلەمانە كابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانی ڕاسپارد، بۆ ئەوەی لە ماوەی مانگێكدا حكومەت پێك بهێنێت.

2-    دوای دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە 4ی تشرینی یەكەمی ساڵی 1992 بڕیاری فیدڕاڵیی دەركرد، ئەمەش بەو مانایەی هەرێمی كوردستان لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس و سەدام حسێن و لە ناو پرۆسەی بونیادنانەوەی عێراقی نوێدا، خۆی ئارەزوومەندانە دەبێتە بەشێك لە عێراقی فیدڕاڵی، ئەم هەنگاوەی پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 1992، لەلایەن ئەنجومەنی باڵای ئۆپۆزسیۆنی عێراقی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە پێشوازی لێ كرا و لایان پەسەند بوو.

ئەم دووخاڵە گرنگ بوو ئاماژەی پێ بكەین، لەبەر ئەوەی هەرێمی فیدڕاڵیی كوردستان، بەرەنجامی ڕێككەوتنێكی سیاسی، یان دەستوورێك نییە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە، پێش هەموو شت دەربڕی ئیرادەی گەلێكە كە گەلی كوردستانە، دوای ئەویش كاتێك پەرلەمانی كوردستان ئەم بڕیارەی داوە، ڕێككەوتنی سیاسی و دەستوور لە عێراقدا نەبووە.

پێش ڕووخانی ڕژێمی عێراق و لە كۆنگرەكانی ئۆپۆزسیۆن ئەوجا چ لە (لەندەن، یان پاریس، یان هەولێر) پێداگریی گەورەی سەرۆك مسعود بارزانی ئەوە بووە، هەتا ڕێك نەكەوین لەسەر سیستمی سیاسیی داهاتووی عێراق، كە مەبەست «سیستمی فیدڕاڵی»یە، ئەوا كورد بەشداری لە هیچ پرۆسەیەكی سەربازی و سیاسی و ڕووخانی ڕژێمی بەعسدا ناكات. مەبەستی ئەم پێداگرییەی سەرۆك بارزانی ڕێزگرتن بووە لەو ئیرادەیەی خەڵكی كوردستان، كە لە هەڵبژاردنی 1992پیشانی جیهانیدا.

لە لایەكی دیكە وەك لەم گفتوگۆیەش ئاماژەی پێ كرا كە «دەستووری عێراق هەرێمی كوردستانی دروست كردووە»، بە بۆچوونی من، ئەم قسەیە پێچەوانەی خودی دەستوورەكەیە، چونكە لە ماددەی 141ی دەستوورەكەدا هاتووە «كاركردن بەو یاسایانەی كە لە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 1992ـەوە دەركراوە، بەردەوام دەبێت، بە هەمان شێوە ئەو بڕیارانەش كارپێكراون كە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دراون – لەوانەش بڕیارەكانی دادگا و گرێبەستەكان –ئەگەر هەموار نەكرابن، یان هەڵنەوەشابنەوە بە پێی بڕیارەكانی هەرێمی كوردستان لەلایەنی پەیوەندیدارەوە، بە مەرجێك پێچەوانەی دەستوور نەبێت». ئەگەر هەڵوەستەیەكی كورت لەسەر ئەم ماددە دەستوورییە بكەین، ئەوا «خودی دەستووری عێراق ددان بەوەدا دەنێت كە ئەم هەرێمە وەك دەربڕی ئیرادەی گەلی كوردستان دروست بووە و دەبێت هەموو یاساكانی پەرلەمان و بڕیارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كاریان پێ بكرێت».

كەواتە ئەم ئاراستەیە پێمان دەڵێت: سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان لە دوای ساڵی 2003 تەنیا لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە ئیرادەی كوردستان بەشداریی دووبارە بونیادنانەوەی عێراق و نووسینەوەی دەستووری ساڵی 2005ی عێراقی كرد، بەوەی لەم عێراق و دەستوورە نوێیەدا ئیرادەی گەلی كوردستان هەبێت و هەر لەسەر ئەم بنەمایەش ماددەی 140ی دەستوور بۆ چارەسەركردنی كێشەی ناوچە جێناكۆكەكان دانرا، بۆ ئەوەی بە دەنگ و ئیرادەی خەڵكی ئەو ناوچەیە ئەو كێشانەش چارەسەر بكرین.

كرۆكی سەرەكیی كێشەی نێوان حكومەتی فیدڕاڵی و هەرێمی كوردستان، ڕێزنەگرتنە لە ئیرادەی خەڵكی كوردستان كە لە دەستووری ساڵی 2005 بووەتە ماددەكانی ئەو دەستوورە، هەر بۆیە كاتێك دەڵێن «پێشێلكاریی دەستوور دەكرێت»،

بۆ ئێمە وەك گەلی كوردستان مانای ئەوەیە «پێشێلكاریی ئیرادەی گەلی كوردستان» دەكرێت.

ئومێدی گەلی كوردستان لە دوای ساڵی 2003 ئەوە بوو، ئۆپۆزسیۆنی عێراقی بەتایبەتیش (لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق) كە خۆی لە ناو غەدری مێژوو و قوربانی خۆی پۆلێن دەكرد، بۆیە قەناعەتمان بەوە بوو، جارێكی دیكە «قوربانی» نابێتەوە بە «جەلاد» و مافەكانمان زەوت ناكات، بەڵام بەداخەوە لە ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017 ئەوەمان بینی كە «قوربانیی دوێنێ» پەندی لە مێژوو وەرنەگرتووە و بە هێزی سەربازی هێرش دەكاتە سەر كوردستان، ئەمەش جێگەی داخ و نیگەرانییەكی گەورەیە كە ببینین قوربانی، لاسایی جەلاد دەكاتەوە.

لە دوماهیدا دەخوازم بڵێم: بەڕێزان با هەموومان مێژووی 100ساڵی ڕابردووی عێراق لەبەرچاو بگرین و پەندی لێ وەربگرین. عێراق بە جیاوازیی ڕژێمەكانیەوە ماوەی یەك سەدەیە لە ڕوانگەی هێز و دەسەڵاتەوە دەیەوێت مامەڵە لەگەڵ كێشەی كورد بكات، بەڵام نەك هەر سەركەوتوو نەبووە، بەڵكو هاتووینەتە سەر كەلاوەی وڵاتێكی وێران. لەم عێراقە دەوڵەمەندەدا بەشێكی زۆری پارێزگاكانی عێراق كێشەی ئاوی خواردنەوە و كارەبایان هەیە، بەڵام سەیری هەرێمی كوردستان بكەن، وەك ئامادەبووانیش ئاماژەیان پێ كرد، وێڕای كەموكورتییەكان پێشكەوتن و ئاوەدانی و كارگیڕییەكی ڕێكوپێك دەبینین. بۆیە ئێستا كاتی ئەوەیە بیر لە چارەسەر بكەینەوە، هەرێمی كوردستان هەرگیز هەڕەشە نابێت بۆ سەر عێراق، ئەگەر ڕێز لە ئیرادەی گەلەكەی بگیرێت، بە پێچەوانەوە فاكتەرێكی هاوكار و یاریدەدەر دەبێت، بۆ ئەوەی پێكەوە عێراقێكی بەهێز و دیموكراتی و فیدڕاڵی بونیاد بنێنینەوە.