عیماد موحسین ئەلمسافر، توێژەر و شرۆڤەوانی سیاسیی عێراقی، یەكێكە لە ناوە دیارەكانی ناو میدیا و كەناڵە عێراقی و كوردستانییەكان و لە كۆڕ و كۆڕبەند و دیدارە میدیاییەكاندا زۆر بە واقیعییانە بۆچوونی خۆی لەسەر كێشە سیاسییەكانی عێراق دەردەبڕێت و، پێداگری لەسەر ئەوە دەكات، كە پێویستە پێكهاتە عێراقییەكان بە جیاوازی نەتەوە و ئایین و مەزهەبەوە لەگەڵ یەكتری گفتوگۆ بكەن و، بە شێوازی لێكتێگەیشتن و ئاشتییانە كێشەكانی خۆیان چارەسەر بكەن و، یەك ئامانج هەموو لایەك پێكەوە كۆبكاتەوە كە ئەویش چارەنووسی عێراقە، لە گفتوگۆی ئەمجارەدا (هەرێمی كوردستان لە ڕوانگەی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراقەوە) بە ڕێگەی سكایپ لەگەڵمان ئامادە بوو، زۆر بە قووڵی جەختی لە مێژووی هاوبەشی كورد و عەرەبی شیعە كردەوە و بەمجۆرەش دید و بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستەڕوو:

 

پێش هەموو شت دەمەوێت سوپاسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان بكەم، كە بۆ گفتوگۆ لەسەر ئەم پرسە گرنگە (هەرێمی كوردستان لە ڕوانگەی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق)ـەوە، بانگهێشتتان كردووم. ئومێدم دەخواست لەگەڵ بەشداربووان لەناو هۆڵەكە ئامادە بوومایە، نەك بە ڕێگەی سكایپ قسەتان لەگەڵ بكەم.

پێش ئەوەی بێمە سەر تێڕوانینی حكومەتی فیدڕاڵی بۆ هەرێمی كوردستان، دەمەوێت باسێك لە مێژووی نێوان پێكهاتەكانی عێراق بكەم و، باس لە پەیوەندیی نێوانیان بەگشتی و پەیوەندیی نێوان كورد و عەرەبی شیعەی عێراق بەتایبەتی بكەم.

كاتێك باسی پەیوەندیی نێوان كورد و عەرەبی شیعەی عێراق دەكەین، دەبینین كۆمەڵێك خاڵی هاوبەش هەردووكیان پێكەوە كۆدەكاتەوە. خاڵی هەرە گرنگ مەزڵوومییەتە كە (كورد و شیعە) هەر لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە زوڵمیان لێ دەكرێت و مافەكانیان زەوت دەكرێت و سەركوت كراون.

خاڵێكی دیكەی هاوبەشی نێوان كورد و شیعە، پەیوەندییەكە كە لە دوای ساڵی 2003 لە پرۆسەی سیاسیی دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە نێواندا دروست بوو. كورد و شیعە دوو پێكهاتەی سەرەكی بوون و بڕبرەی پشتی پرۆسە سیاسییەكەیان پێكهێنا. ئەم هاوپەیمانییەی نێوان كورد و شیعە بووە هۆكاری ئەوەی دەستووری ساڵی 2005 بنووسرێت و تەواوی گەلی عێراق دەنگی پێ بدات و پەسەندیان كرد و، بووە بنەمای پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا، بەڵام وێڕای گرنگیی ئەم دەستوورە، دەبێت ئەوەشمان لەبیر بێت، دەستوور خۆمان دامانناوە و دەقێكی پیرۆز نییە، نەتوانین دەستكاری بكەین. بۆیە لەوانەیە هەڵە و كەموكورتیشی تیادا بێت و پێویستی بەوە بێت، هەندێك ماددە و بڕگەی بەو جۆرە هەموار بكرێتەوە، كە لەگەڵ قۆناغەكە و واقیعی كۆمەڵگەی عێراقی بگونجێت.

شێوازی پەیوەندیی ئێستای نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی، گەلێك كێشەی بە خۆیەوە بینیوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەو پرسانە یاسایین و جێگەی گفتوگۆ و مشتومڕن، بەڵام ڕاستییەك هەیە و دەبێت لەبەر چاوی بگرین، لەسەر ئاستی هەموو جیهان، كێشەكان چارەسەر نابن، ئەگەر بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ لایەنە پەیوەندیدارەكان گفتوگۆی لەسەر نەكەن.

من پێموایە گرنگترین هۆكاری سەركەوتن و كاری هاوبەش بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، گفتوگۆی ڕاستەوخۆیە، ئەگەر ئەم شێوازی گفتوگۆی ڕاستەوخۆیەش نەبوایە، ئەوا نەماندەتوانی كێشە و ئیشكالیاتەكان چارەسەر بكەین.

بەم دواییانە كۆمەڵێك بڕیار لە دادگای فیدڕاڵییەوە دەرچوون. برا كوردەكانمان تانەیان لەسەر ئەو بڕیارانە هەبوو، ئەم تانانە لەوانەیە لە ڕوانگەی كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسییەوە بن، بەڵام لەبەر ئەوەی ئێمە دەنگمان بەو دەستوورە داوە و، ئەو دەستوورەش خاڵی یەكلاكەرەوەی نێوانمانە و لایەنێكی وەك كورد، پێی وایە ئەو بڕیارانەی دادگای فیدڕاڵی زوڵمی لە كورد كردووە، ئەوا من دڵنیام، كۆمەڵگەی عەرەبی عێراق بە دیاریكراوی ئەوانەی لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدان، ڕێگە نادەن نادادییەك، یان زوڵمێك لە ڕۆڵەكانی ئەم نیشتمانە و تەواوی پێكهاتەكان بكرێت.

كورد و عەرەبی شیعە، چەندین هەڵوێستی مێژوویی لە نێوانیاندا هەیە. لەناو ئەو هەڵوێستانە دەمەوێت ئاماژە بە یەكێكان بكەم، كە ئەویش هەڵوێستی مەرجەعییەتی شیعە بوو، كاتێك ئایەتوڵڵا سەید موحسین ئەلحەكیم فەتوای حەرامكردنی شەڕی لە دژی كورد دەركرد، ئەم فەتوایە یەكێكە لەو كێشانەی كە لەگەڵ حكومەتی ئەو كاتی عێراق بۆ شیعە دروست بوو.

ئەمە بەڵگەیە بۆ پرسێك و ئەو مەغزایە پیشان دەدات كە ئەم كۆمەڵگەیە دید و تێڕوانینێكی مرۆییانەی هەیە بەرانبەر ڕۆڵەكانی ئەم كۆمەڵگەیەوە. لەلایەكی دیكەوە، ئەگەر كێشەیەك هەیە لە ناو سنووری دەوڵەت، دەسەڵاتە دەستوورییەكان، ئەوا ڕێگەی گونجاو ئەوەیە پێكەوە لە دەوری مێزێك كۆ ببینەوە و گفتوگۆ بكەین.

من ئەمڕۆ لێرە زۆر بە ڕاشكاوی قسە دەكەم. گوێبیستی هەندێك لێدوان دەبین لە هەرێمەوە، لەوانەیە گرژیی زیاتر دروست بكات و دیمەنە سیاسییەكە ئاڵۆز بكات، بەڵام لە بەرانبەر ئەم لێدوانە نابەرپرسیارانەش دەبینین كەسایەتیی زۆر باڵای كورد هەیە، كە هەوڵی لێكتێگەیشتن و چارەسەركردنی كێشەكان بە شێوەیەكی ئاشتییانە دەدات. ڕاشكاوانە دەڵێم كۆمەڵگەی عەرەبی لە عێراقدا پشتی بەو هەوڵانە قایمە و ئومێدی لەسەر هەڵدەچنێت. بە ڕاستی ئەو كەسایەتییە باڵایەش، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، بە دیاریكراویش لەم ماوەی دواییدا دەستی داوەتە پرۆسەیەكی سیاسیی گەورە لەگەڵ هەموو لایەنە سیاسییە جیاوازەكانی عێراق، ئەم هەوڵانە هەمووی لە پێناوی ئەوەیە لەم نیشتمانەدا دەوڵەت هەبێت، دەوڵەتێك كە مافی هەموو پێكهاتەكانی ئەم نیشتمانە بپارێزێت. ئەو سەردانە مەكوكییانەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی ئەنجامی دەدات، بەتایبەتی كە بەم دواییە دیداری لەگەڵ هەموو سەركردە و سەرۆك فراكسیۆنەكانی ناو پەرلەمانی عێراق هەبووە، هەروەها لەدەرەوەی عێراق چەند سەردانی هەبووە، بۆ بەرژەوەندیی دەوڵەتی عێراق ڕەنگدانەوەی هەبووە.

من بەو سیفەتەی هەندێك لە لایەنە شیعیەكان نزیكم، بە شێوەی ڕاستەوخۆ لێم بیستوون، كاتێك بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەردانی بەغدای كرد و دیداری لەگەڵ سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە ئەنجام دا، هەموو سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بەو سەردانە زۆر خۆشحاڵ بوون. سەرسام بوون بەوەی نێچیرڤان بارزانی دەیكات، سەرسام بوون بە ئەقڵییەتی سیاسیی ئەم سەركردەیە، بەوەی دەیەوێت هەموو ڕۆڵەكانی عێراق پێكەوە كۆبكاتەوە و چارەسەر بۆ هەموو تەنگژەكان بدۆزێتەوە. ئەمە لە پێناوی ئەوەیە كێشەكان گەورە نەبن و لەسەر یەك كەڵەكە نەبن و ببنە كێشەی گەورە و چارەسەریان بگاتە بنبەست.

بۆیە من لەگەڵ گفتوگۆی ڕاستەوخۆم، جەخت لەوە دەكەمەوە كە هەمیشە وابووە كاتێك كێشەكان پشتگوێ دەخرێن بۆ كاتێكی نادیار، ئەم كێشانە گەورەتر دەبن، پاشانیش چارەسەریان قورس و مەحاڵ دەبن.

ئەمڕۆ كاتێك باسی ئەم كێشانە دەكەین، دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرین كە نەوەیەكی تازەی تەمەنی جیاوازی لاو، لەناو پرۆسە سیاسییەكە پێگەیشتوون و لە پێگەی دروستكردنی بڕیارن. ئەم نەوە تازەیە وەك نەوەی پێشتر بیر ناكاتەوە كە سەردەمی دیكتاتۆریەتی سەدامیان بینیوە و ئامانجی هاوبەشیان پێكەوە هەبووە، بۆیە زۆر زەحمەتە لەناو ئەم نەوە نوێیەی كۆمەڵگەی عەرەبی ئیقناعیان بكەین كە هێزی پێشمەرگە قوربانییەكی بێ شوماری لە سەردەمی دیكتاتۆریەتی بەعس داوە، هەروەها لەناو ئەو نەوە نوێیەی كوردستانیش زۆر زەحمەتە قەناعەتیان پێ بێنین كە مقاوەمەی ئیسلامی چ خەبات و قوربانیدانێكی لە دژی دیكتاتۆریەتی سەدام حوسێن كردووە. ئەوجا لەبەر ئەوە خاڵە هاوبەشانەی كە لە نێوانماندا هەیە، لە هەمان كاتیشدا ئەم نەوە نوێیە بوونی هەیە، ئەوا ئەوانەی دەبنە سەمامی سیاسی لە عێراقدا، ئەو سەركردانەن كە ڕۆژە سەختەكانی سەردەمی دیكتاتۆریەتی سەدامیان بینیوە. دەبێت هەموومان هەوڵ بدەین، مێژووی خەباتی هاوبەشمان زیندوو بكەینەوە. ئەم مێژووە دەبێتە هاریكارمان بۆ ئاسانكردنی پرسەكانی دیكە، لەلایەك كۆمەڵگەی كوردستانی تێدەگات، كە مقاوەمەی ئیسلامی خەبات و قوربانیدانێكی گەورەی بووە، لەلایەكی دیكەش كۆمەڵگەی عەرەبییش لە عێراقدا تێدەگات، كە پێشمەرگە چەند خەباتی كردووە و قوربانی داوە بۆ ئەم ڕۆژە. ئەوەی جێگەی دڵخۆشییە هەتا ئێستا هەندێك هەڵوێست دەبینین، كە ئەو خاڵە هاوبەشانە تا ئێستا بە زیندوویی ماونەتەوە، بەتایبەتی هەڵوێستی شارەكانی عێراق لە (بەغدا، بەسرا، نەجەف، بابل و.. هتد». بینیمان كاتێك هێزەكانی توركیا چەند گوندی سنوورییان لە پارێزگای دهۆك بۆمباران كرد، چ كاردانەوەیەكیان هەبوو و سەركۆنەیان كرد.

ئەمڕۆ چۆن لەناو ماڵی سوننە و شیعە كێشە هەیە، بە هەمان شێوە لەناو ماڵی كوردیش كێشە و ململانێی لەنێوان حزبەكان و سەركردە سیاسییەكان هەیە. لەناو ئەم كێشە و ململانێیانە لێدوانی جۆراوجۆر دەبینرێن، كە لەوانەیە كاریگەری لەسەر ئاشتیی كۆمەڵایەتی لە كۆمەڵگەی عێراق هەبێت بەگشتی. هەر بۆ نموونە هەندێك لێدوانی میدیایی هەن، لەوانەیە دەڕبڕی بۆچوونی لایەنێكی سیاسیی ناو هەرێمی كوردستانیش نەبێت، بێگومان لەمەدا مەبەستم ئەو كەسایەتییانە نییە، بۆ نموونە كە لەناو پارتی دیموكراتی كوردستاندا پلە و پۆستیان هەیە و دیارن، لەوانەیە كەسێك لە كاناڵە كوردی و عێراقییەكانەوە لێدوان بدات و هیچ بەرپرسیاریەتییەكی نەبێت، بەڵام لە دیدیدی كۆمەڵگەی عەرەبی شیعەی عێراق بەو جۆرە وەردەگیرێت، ئەوە هەڵوێستی فەرمیی پارتی دیموكراتی كوردستانە، بەڵام لە بنەڕەتیشدا هیچ پەیوەندییەكی بە هەڵوێستی فەرمیی پارتی دیموكراتی كوردستانیشەوە نەبێت. ئەم ئاراستەیە پێچەوانەكەشی هەر ڕاستە، لەوانەیە كەسێكی شیعە لێدوانێك بدات، لە دیدوتێڕوانینی كۆمەڵگەی كوردستانی وەك هەڵوێستی فەرمیی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە وەریبگرن و هیچ پەیوەندییەكی بە چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەشەوە نەبێت.

قەدەری هەموو لایەكمان (هەموو پێكهاتەكانی عێراق) ئەم نیشتمانەیە، قەدەری ئەم نیشتمانەش فرەیی نەتەوەیی و ئایینییە، ئەوجا لەبەر ئەوەی ئەم فرەییە بوونی هەیە، ئەگەر پێكەوە زۆر بە باشی لەسەر خاڵە هاوبەشەكانمان كار بكەین، ئەوا ئەم فرەییە دەبێتە سەرچاوەی هێزی هەموومان و سەرچاوەی سەكەوتنمان.

لە دوماهیدا دەمەوێت، جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، كە پرۆسەی سیاسیی عێراق لەسەر چەند پایەیەك ڕاوەستاوە، یەكێك لە پایە گرنگەكانی دەستوورە، ئەوانی دیكە تەواوی لایەنە سیاسییەكان و پێكهاتەكانی عێراقە. لەناو ئەم پرۆسەیەدا پێویستمان بەوە هەیە، باشتر لە یەكتری تێبگەین. یەكپارچەیی عێراق بەرپرسیاریەتییەكە دەكەوێتە سەرشانی هەموومان. من لەو بڕوایەدا نیم، عەرەبی شیعە و سوننە ئەو نییەتەیان هەبێت پاڵ بە كوردەوە بنێن بۆ جیابوونەوە، قەناعەتیان بەو جۆرەیە كە هێزی عێراق لەوەدایە كە یەكگرتوو و یەكپارچە بێت. ئەوجا لەبەر ئەوە هەموو لایەكمان خوازیاری گفتوگۆین و ئەم گفتوگۆ ڕاستەوخۆیەش تا ئێستا بەردەوامی هەیە، بەوەش دەگەینە ئاكامی لێكتێگەیشتنێكی زۆر باش و گرنگە بێجگە لە گفتوگۆ بۆ لێكتێگەیشتن، بیر لە هیچ ڕێگەیەكی دیكە نەكەینەوە.