لەیس ئەلدلێمی، یەكێكە لە پەرلەمانتارە دیارەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و سیاسەتمەدارێكی دیاری عەرەبی سوننەی عێراقە، لە ناو میدیاكانی عەرەبی و عێراقی و كوردستانیدا، بەردەوام ڕاوبۆچوونەكانی بە شێوەیەكی ڕاشكاوانە بڵاو دەبێتەوە و، خاوەنی بۆچوون و هەڵوێستی تایبەتیی خۆیەتی لەسەر پرس و كێشە و ئەو ڕووداوانەی لە عێراق و ناوچەكەدا دێنە ئاراوە. لە ئەڵقەی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆدا بە ناونیشانی (دادگای فیدڕاڵیی عێراق. گفتوگۆ و هەڵوێست) زۆر ڕاشكاوانە لەسەر بنەمای زانیاریی ورد بەمجۆرە بیروبۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو:

 

 

زۆر سوپاس بۆ ئەم بانگهێشتكردنە بۆ بازنەی گفتوگۆ، ئەمڕۆ كۆبووینەوە بۆ ئەوەی باس لە شایستە دەستوورییەكان بكەین، كە بە ڕاستی پرسێكی گرنگە و ئەم شایستە دەستوورییانەش زامنی سەقامگیریی دۆخی وڵات و مافی ڕۆڵەكانی گەلەكەمانە.

من لەو بڕوایەدام نابێت چاوپۆشی بكرێت لەسەر مافە دەستووری و یاساییەكانی برایانی كورد. گەورە یاساناسانی ئەم گفتوگۆیە باسی ئەم پرسەیان كرد و خەڵكی دیكەش باسیان كردووە، بەڵام من لەو بڕوایەدام، ئێمە ئەزموونی پراكتیكیمان هەیە، پێشتر لەگەڵ دادگا كە كێشەی زۆرمان هەبوو، ئیشكالییەتێكی زۆر لە لایەنی دادپەروەری و لایەنەكانی دادوەریدا هەبووە، كە بە شێوەیەك مامەڵە لەگەڵ پێكهاتەیەك، یان توێژێكی جیاواز كراوە، هەموو ئەمانەش كە كراون بە هۆی ئەو پەرتەوازەییەوە بووە كە لە ناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا هەبووە، بەڵام لە ئێستادا وا هەست دەكەم، سەقامگیرییەكی ڕێژەیی بەدەست هاتووە و، وای دەبینم لە بەغدا و هەندێك پارێزگای دیكە هەنگاوەكان بەو ئاراستەیە هەڵدەگیرێت كە واقیعی تاڵی ڕابردوو ڕاست بكرێتەوە، بەڵام هەتا ئێستا نەگەیشتووینەتە ئەو ئاستەی ئومێدی بۆ دەخوازین. ئێمە ئازارێكی زۆرمان چەشت، بە هەزارانمان لێ شەهید كرا، لێمان زیندانی كرا، بەتایبەتی لەو كێشانەی پەیوەستن بە داعشەوە.

ئێمە داوای خۆمان وەك (سوننە) لەسەر كێشەكانمان دایە پەرلەمان و ئەو كێشەی كە لەگەڵ سەرۆكی پەرلەمان و دادگای فیدڕاڵی بۆمان دروست بوو، دادگا هات بڕیارێكی دەركرد كە هەردوو لایەنی شكاتكەر و شكات لێكراو زیانمەند بوون، بەڵام گرنگ ئەوەیە بەردەوام بین لەگەڵیاندا و دیداریان لەگەڵدا بكەین.

سەبارەت بە بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی كە تایبەتن بە برایانی كوردمان لە هەرێمی كوردستان، پێموایە دەبێت هەرێمی كوردستان بەردەوامی بە دیدارەكانی لەگەڵ سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی بدات.

دوای بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی لە 11ی تشرینی دووەمی ساڵی 2023 بە كۆتاییهێنانی ئەركەكانی سەرۆكی پەرلەمان و كۆتاییهێنانی بە ئەندامێتی لە ناو پەرلەمانی عێراقدا، من لەگەڵ سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی قسەم كرد و پێم گوت: «دەمەوێت پێكەوە دابنیشین و ئەو زانیارییانەی لامە بیانخەمە ڕوو، كە پەیوەستن بە كێشەی خۆم دژی سەرۆكی پەرلەمان، كە بەشی كاتی داگاییەكە ناكەن، ساڵێكی تەواویش بوو، ڕەتت دەكردەوە، دوای ئەوەی دادگاكە بڕیارەكەی دەركرد بە كۆتاییهێنان بە ئەندامێتیم، ئینجا ڕازی بوون بمبینن، ئەمە بۆچی؟ 

سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی وەڵامی دامەوە و گوتی: «مەحاڵە لە ماوەی دادگاییدا پێشوازی لە هیچ لایەنێك بكەین، یان لە كاتی دانیشتنی دادگا گوێ لە زانیاری و بەڵگە بگرین، بەڵام دوای ئەوەی دانیشتنی دادگا كۆتایی هات، داوای دیدار بكە و دیدارت لەگەڵ دەكەین و وەڵامی هەموو لایەكیش دەدەینەوە».

لێم پرسی لە بارەی ئەو بڕیارەی لە دژی محەمەد حەلبووسی دەریان كرد، كە بووە هۆی دوورخستنەوەی لە سەرۆكایەتیی پەرلەمان و كۆتاییهێنان بە ئەندامێتی لە پەرلەمان، وەڵامی دامەوە، كە ئەگەر كەشی سیاسیی عێراقی ئاگای لە بڕیاری دادگا بوایە، پێش چارەكە سەعاتێك، ئەوا دادگای فیدڕاڵ نەیدەتوانی بڕیاری كۆتاییهێنانی ئەندامێتی بەو پیشەیە دەربكات.

بڕیارێكی گرنگ بوو، بەڵام مافی خۆیشی بوو لە پرۆسە سیاسییەكە بەردەوام بێت،. لەسەر ئەم پرسە برادەرێكم پێی گوتم: ئەگەر كەشی سیاسیی عێراق، بەتایبەتی لەو كاتەدا بەو ئاراستەیە بوایە ئەو بڕیارە نەدرێت، ئەوا دادگای فیدڕاڵی نەیدەتوانی ئەو بڕیارە دەربكات».

سەبارەت بە بڕیارەكانی دادگاكە کە تایبەتن بە هەرێمی كوردستان و هەست دەكرێت ڕەهەندێكی سیاسیی لە پشتە، سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی پێی گوتم: «زۆر برادەری بەڕێزم لە هەولێر و سلێمانی هەن و پەیوەندیی كەسیی زۆر باشمان پێكەوە هەیە و، لەسەردەمی ڕژێمی پێشووەوە من بڕوام بە كێشەی كورد هەبووە و پشتگیریم كردوون». ئێمە كە ئەم گفتوگۆیەمان لەسەر هەرێمی كوردستان دەكرد، ئەو عەرەبێكی شیعە بوو، منیش عەرەبێكی سوننە، بۆیە پێمگوت: «ئەی چی ڕووی داوە بۆ بەرانبەر بە كورد بەو شێوازە بڕیار دەدەن؟»

لەوەڵامدا پێی گوتم: «ئێمە مامەڵە لەگەڵ ئەو داوایانە دەكەین كە پێشكەشی دادگا دەكرێت، ئێمە لەسەر بنەمای داواكە دەمانەوێت ئەو ئیشكالییەتەی هەیە، چارەسەری بكەین، بۆ ئەمەش پلانی خۆمان هەیە و كێشەشمان بەو پلانە چارەسەر كردووە، سەبارەت بەوەی پەیوەندیی بە هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان و دابەشكردنی پارێزگاكان بەسەر بازنەكاندا هەیە، من لەگەڵ ئەوە نیم كە هەرێمی كوردستان هەمووی یەك بازنە بێت، لەبەر ئەوەی بەم شێوازە دادپەروەری لە نێوان پارێزگاكان نابێت».

سەبارەت بە پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش پرسیارم لێ كرد، واتە (تەوتینی مووچە)، بە بۆچوونی من ئەوە دەرەنجامی كێشە سیاسییە ناوخۆییەكانی هەرێمی كوردستانە و لە ناو لایەنە كوردییەكاندا ڕای جیاواز هەیە، بەتایبەتی كە لایەنێكی سەرەكی دەیەوێت هەنگاو بنێت بەرەو گەڕانەوە بۆ لای سیستمی ناوەند، لایەنێكی سەرەكیی دیكەش دەیەوێت و هەوڵ دەدات شایستە دەستوورییەكان بۆ هەرێم دابین بكات. هەربۆیە لە وەڵامی ئەمەشدا سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی پێی گوتم: «تێڕوانینی دادگا دووربینانەیە، هەوڵ دەدات بڕیارەكانی لە خزمەتی هاووڵاتیدا بێت، بە بێ ئەوەی ئەوە لەبەرچاو بگرێت كە كێ زەرەرمەند دەبێت، یان پێشتر چۆن ئەو پرسە مامەڵەی لەگەڵدا كراوە». ئەمە تێڕوانینی سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی بوو لەسەر ئەو پرسە.

ئەمانەم بۆیە ئاماژە پێ كرد، بۆ ئەوەی ئەو زانیارییانەی لە میانەی دیدارەكەم لەگەڵ سەرۆكی دادگای دەستم كەوتن، لەم بازنەی گفتوگۆیەدا و بۆ ئەم بەڕێزانەی بەشدارن بیخەمە ڕوو. ئەم ئەزموونە پێمان دەڵێت: ئێمە پێویستمان بەوەیە دیدار لەگەڵ سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی ساز بكەین، بەتایبەتی لەگەڵ خەڵكانی پسپۆڕ و تایبەتمەند، وەك ئەوانەی لەم بازنەی گفتوگۆیەدا بەشدارن، بچن لەگەڵ سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی و سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی عێراق، لەسەر ڕەهەندە یاساییەكانی گفتوگۆ بكەن.

بەڕێزان ئێمە هەموومان ئیشكالییەتی گەورەمان لە پێكهێنانی وەفدەكانمان هەیە، كاتێك دەچین دانوستاندن دەكەین. ئەم قسەیە بۆ هەموو لایەكمان ڕاستە بە برایانی كوردیشەوە، دەبینین هێندەی شاندەكانمان سیاسین، هێندە تایبەتمەند و پسپۆڕی یاسا نین، زیاتر لایەنی سیاسیی باڵی بەسەر وەفدەكانماندا كێشاوە، هەر بۆیە ئەو دانوستاندانەشی كە دەكەین، دەبینین ناگەنە ئەو ئاكامەی كە ئێمە دەیخوازین، تا پێی بگەین.

زۆر جاران لە نێوان پارێزگاكانی عێراق، یان لە نێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵیدا كێشە هەیە، ئەو كێشەیە دەبێت بە دانوستاندن چارەسەر بكرێت، ئەوە دەبێت ئەو شاندە ئەوە لەبەر چاو بگرێت كە چۆن و بە چ شێوازێكی ئەقڵانی هەنگاو هەڵدەگرێت بۆ ئەوەی كێشەكان چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە، بۆیە دەبێت ئەوە ڕەچاو بكات كە ئەندامانی شاندەكە لانیكەم لای بەرانبەر جۆرە كەسایەتییەك بن كە پەسەند بن و لایەنی بەرانبەر ئامادەبێت پێشوازییان لێ بكات و، ژینگەیەك دروست ببێت كە لە لایەن هەردوولاوە تێگەیشتن دروست ببێت و ڕێگەچارەكە ئاسانتر بدۆزرێتەوە و ڕێككەوتنی لەسەر بكەن.

لەم چوارچێوەیەدا من وادەبینم برایانی كورد پێویستیان بەوەیە و ئێمەش پێویستمان پێیەتی، كە شاندێكی باڵا پێك بهێنن كە پسپۆڕ بن لە یاسادا و بە شێوەیەكی سیاسیی تەخویل كرابن، ڕاستەوخۆ بچنە لای دادگای فیدڕاڵیی عێراق و لەگەڵ سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی گفتوگۆی هەموو ئەو پرسانە بكرێت كە پەیوەندی بە بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵییەوە هەیە بەرانمبەر بە هەرێمی كوردستان.

لەگەڵ ئەوەی بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی پاپەندكار و یەكلاكەرەوەیە، بەڵام لەوانەیە لانیكەم دەرهاویشتەی دیكە و یاسای دیكە هەبن كە بتوانرێت بە ڕێگەی گفتوگۆ كە كارێكی زۆر سرووشتیە دەروازەیەك بۆ كێشەكان بدۆزرێتەوە.