د.گەیلان تاڵەبانی، پسپۆڕە لە شەریعەت و فیقهی ئیسلامی و یەكێكە لە زانا ئیسلامییە دیارەكانی كوردستان و شاری كەركووك. لە گفتوگۆی ئەمجارەدا بە ناونیشانی (دادگای فیدڕاڵی عێراق. گفتوگۆ و هەڵویست) دید و تێڕوانییەكانی خۆی لە ڕوانگەی شەریعەتی پیرۆزی ئیسلامەوە سەبارەت بە بڕیارەكانی ئەو دادگایە خستە ڕوو:

 

بە ناوی خوای بەخشندەو میهرەبان. پێش هەموو شت دەستخۆشی لەبەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەم، كە لەسەر ئەم پرسە گرنگە (دادگای فیدڕاڵی عێراق . گفتوگۆ و هەڵوێست») ئەم هەموو پسپۆڕەی كۆكردووەتەوە، بۆ ئەوەی لە ڕوانگەی جیاوازەوە هەڵسەنگاندنی زانستی و شەرعی بۆ ئەو بڕیارانە بكەین كە دادگای فیدڕاڵی لە دژی هەرێمی كوردستان و گەلەكەی دەری دەكات.

بۆ كردنەوەی دەروازەیەك، سەرەتا دەخوازم چەند سیفەتێكی دادگا باس بكەم، كە دەبێت دادگا چۆن كاربكات و چۆن بڕیار بدات؟ لە ڕوانگەی ئایین و لۆژیك و سیاسەتیشەوە كاری هەرە سەرەكیی دادگا ئەوەیە كە دەبێت بە دادپەروەری بڕیار بدات و نابێت بۆ بەرژەوەندیی لایەك دژی لایەكەی دیكە بڕیار بدات، وەك پەروەردگاریش دەفەرموێت «وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِينَ الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَی النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ  وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ»، ئەمەش مانای ئەوەیە قوڕ بەسەر ئەوانەی كە بۆ خۆیان بە شێوەیەك دەپێون و بۆ بەرانبەرەكەشیان بە شێوەیەكی دیكە، ئێستا ئەم حاڵەتە لە دادگای فیدڕاڵی عێراقی لە دژی هەرێمی كوردستان دەبینرێت و زۆر ئاشكراشە.

ئێستا لە دەوڵەتی عێراقدا لەسەر ئاستی كارگێڕی و سیاسی و كۆی دامەزراوەكانیدا، گەندەڵی و فەرهوود و ناهەقی وەك ڕۆژی ڕووناك دیارە و دەبینرێت، بەڵام دادگای فیدڕاڵی هیچ كام لە پرسانە ناورووژێنێت كە دەبێتە خێر و بەرەكەت بۆ گەلانی عێراق و چاویان لێ دەپۆشێت، تەنیا لەسەر ئەو پرسە كاردەكات و بڕیار دەدات، كە دژی ئەو لایەنەیە كە لایەنگری نین بۆ ئەوان و بۆ ئەو وڵاتەشی كە پشتگیریی ئەوان دەكات.

دادگای فیدڕاڵی عێراق، بڕیار لەسەر مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان دەدات و دژی ئەوەیە كە بەغدا پارە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان بنێرێت، كە شایستەی خۆی لە پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراقدا هەیە، بەڵام چاوپۆشی لە ڕەفحاوییەكان دەكات، كە بودجە و مووچەیەكی خەیاڵییان بە قەد وڵاتێكیان بۆ دەڕوات و دادگاش هیچ قسەیەكی نییە. ئەمە ئەوەمان پێدەڵێت، ئەم دادگایە كار بە یاسا و دەستوور ناكات و دەستێكی سیاسی لە پشتەوەیە و ئەو دەستە سیاسییە بریارەكان دەردەكات و ئەم دادگایە كاری ئەوەندەیە ئەو بڕیارە سیاسییانە دەخوێنێتەوە، كە ئەمەش سیاسەتی فیرعەونی پێدەڵێن. پەروەردگاریش لە زاری فیرعەونەوە دەفەرمویت «ما أريكم إلا ما أرى»، واتە تەنیا ئەو شتە تەواوە كەوا خۆیان دەیبینن.

كەواتە ئەوەی ئەم دادگایە دەیكات پێشێلكردنی مافەكانی گەلی كوردستانە بە هەموو نەتەوە و ئایینەكانیانەوە. ئەم دادگایە بناغەی دیموكراتیەت و پێكەوەژیانی لە وڵاتدا لەبەریەك هەڵوەشاندووەتەوە. دەستووری عێراق ئیقراری كردووە كە هەرێمی كوردستان خاوەنی دەسەڵاتی خۆی بێت و پەرلەمان و حكومەتی خۆی هەبێت و خۆی خۆی بەڕێوە ببات، ئێستا ئەم دادگایە هاتووە جێگەی هەموو دەسەڵاتەكانی هەرێم و دەوڵەتی عێراقی گرتووەتەوە و خۆی لەبری هەموو لایەك بڕیار دەدات، بۆیە ڕەفتار و بڕیارەكانی ئەم دادگایە نەك هەر نادەستوورییە، بەڵكو دژی لۆژیك و بەهاكانی مرۆڤایەتیشە.

بەڕێزان لەم گفتوگۆیە ئاماژەیان بەوە كرد، ئەم دادگای فیدڕاڵییە ڕەهەندێكی سیاسیشی هەیە، ئەمە بەو مانایەی، دادگا كاتێك بڕیار بدات، دەبێت ئەوە لەبەر چاو بگرێت، بڕیارەكانی سەقامگیریی سیاسی لە وڵاتدا تێك نەدات و سەقامگیری سیاسی بپارێزێت، بەڵام ئەم دادگایە نەك هەر ئەمەی لەبەر چاو نەگرتووە، بەڵكو بەئەنقەست بڕیار بەو جۆرە دەدات كە سەقامگیریی سیاسی تێك بدات و بنەمای فیدڕاڵییەت و پێكەوەژیان لە ڕیشەوە هەڵبكێشێت. ئەمە لە كاتێكدا كاری سەرەكیی دادگای فیدڕاڵی لە هەموو دەوڵەتێكدا ئەوەیە كە سەقامگیریی سیاسی، پابەندبوون بە دەستوور، پاراستنی دەستوور، بپارێزێت، بەڵام بە هەموو پێوەرێك دادگای فیدڕاڵی عێراق بەپێچەوانەی دەسەڵاتەكانی خۆی ڕەفتار دەكات و بڕیار دەردەكات.

بڕیارێكی دیكەی دادگای فیدڕاڵی كە دژی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بوو، بڕیارێك بوو دژی پێكهاتەی عەرەبی سوننە لە عێراقدا، فەرموون ئەوە زیاتر لە چوار مانگە ئەو بڕیارەی دەركردووە و ئاكامی ئەم بڕیارە فەوزایەكی سیاسی دروست كردووە، هەتا ئێستا نەتوانرە كەسێكی دیكە بۆ سەرۆكی پەرلەمانی عێراق دەستنیشان بكرێت.

لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق بە ڕاشكاوی لە پرەنسیپی « هاوبەشی، هاوسەنگی و پێكەوەسازان» پەشیمان بوونەتەوە و دەیانەوێت بە پیادەكردنی میتۆدی كەمینە و زۆرینە غەدر لە كورد و سوننە بكەن و پێكەوەژیان نەهێڵێن، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانیش بە ڕەتكردنەوەی كورسیی كۆتاكان دەیانەوێت پێكەوەژیانیش لە كوردستان نەهێڵن، ئەم سیاسەتەی ئێستا بەو جۆرە كاری پێدەكەن، جیا لەوەی یاسایی نییە، لە هەمان كاتدا دژی بنەماكانی شەریعەتی ئیسلامیشە. كاتێك پێغەمبەر (د.خ) لەسەر بێت، چووە مەدینە و لەوێ دەستووری دەوڵەتی ئیسلامی دانا، لە دەستوورەكەدا بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەهلی كیتاب و جوو، چەمكێكی زۆر جوانی بەكارهێنا «لهم و لنا وما علیهم و ما علینا»، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو دەستوورە یەكەمجار بۆ پاراستنی مافی ئەوانە، ئینجا مافی ئێمە، ئەمەیە بناغەی دادپەروەری لە شەریعەتی ئیسلامی و ئەوەی لەم بناغەیە لابدات، دەبێت دڵنیا بێت لەوەی كە شەریعەتی ئیسلامی پێشێل كردووە.