بڕیارە نادەستوورییەكانی دادگای فیدڕاڵی، دادگاكە دەخاتە بەردەم پرسیارەوە، بەوەی ئەویش تێكەڵ بە ئەجندەی دەرەكی بووە بۆ لاوازكردنی قەوارەی هەرێمی كوردستان، سەبارەت بە دوا بڕیاری دادگاكە لەسەر مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی د. ئەحمەد سەفار بڕیاردەری لێژنەی دارایی لە خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق و، شارەزا و پسپۆڕی دارایی كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گۆڤاری گوڵانی دایەوە.

 

* بڕیارە نادەستووری و سیاسییەكانی دادگای فیدڕاڵی دژ بە هەرێمی كوردستان و، دانانی كۆت و بەربەست لە بەردەم ناردنی پشكی هەرێم لە بودجە و مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، چی لێ دەخوێندرێتەوە؟

- زۆربەی كێشەكانی عێراق و گرفتەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بۆ ئەو لێكتێنەگەیشتن و عەقڵییەتە دەگەڕێتەوە، كە لە ناو زۆر لە سیاسەتمەدار و پەرلەمانتار و تەنانەت بەرپرسە حكوومییەكانیشدا هەیە، بەوەی بڕوایان نەك تەنیا بە فیدڕاڵییەت نەماوە و لێی پەشیمان بوونەتەوە و ئارەزووی دەسەڵاتێكی مەركەزیی توندیان هەیە، بەڵكو بڕوایان بە شتێك نییە بە ناوی هەرێمی كوردستانەوە بێت. ئەوان وا لە فیدڕاڵییەت گەیشتوون كە سەربەخۆیی و جیابوونەوەیە، لە كاتێكدا پێچەوانەكەی ڕاستە و بەپێی دەستوور مانەوەی یەكپارچەیی خاكی عێراق بەو فیدڕاڵییەتەوە بەستراوەتەوە، لەلایەكی دیكەوە دەستتێوەردانی دەرەكییش هەیە و فشار لەسەر هێزی سیاسی دەكەن، ئەوانیش فشار لەسەر حكومەت و پەرلەمان و دادگای فیدڕاڵی زیاتر دەكەن، لەگەڵ هەڵكشانی گرژی و ئاڵۆزییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران و بوونی گرووپی چەكداریی توندڕەوی دەستڕۆیشتوو لە ناو حكومەت و پەرلەمانی عێراقدا، ئەمانیش ڕێگر دەبن لە چارەسەرەكان و بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەكەن، تەنانەت گرفت و كێشە بۆ حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانییش دروست دەكەن، لێناگەڕێن كەسە تەكنۆكرات و شارەزاكانی ناو لێژنە تەكنیكی و پسپۆڕییەكانی حكومەت بەكاری خۆیان هەڵسن. لە ناو ئەم بارگرژی و بێ سەروبەرییەی عێراقدا ماوەی دوو ساڵە دادگای فیدڕاڵیی عێراقیش بەمەبەستی لاوازكردنی قەوارەی هەرێمی كوردستان و دوور لە دەسەڵاتەكانی خۆی، بڕیاری تەشریعی و سیاسی و دەستتێوەردان دژی هەرێمی كوردستان دەردەكات، تەنانەت محەمەد شیاع سوودانی لەگەڵ بڕیارەكەی ئەم دواییەی دادگای فیدڕاڵیدا نەبوو، لەبەر ئەوەی لە بودجەدا شتێك نییە بەناوی مووچەكانی فەرمانبەرانی هەرێمەوە، بەڵكو لە 12،67%ی بەشە بودجەی هەرێم هەیە، بۆ دانانی ئاستەنگیش لەسەر ئەم پشكەی بودجە، هاتوون بابەتی ئینفاقی فعلییان داهێناوە، ئەمەش بیدعەیەكە پێشتر هەبووە، كەچی لە ئێستادا وەكو ئاستەنگ زیندوو كراوەتەوە. باشە ئەگەر مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم داخڵی ئەو هەموو ناكۆكی و ئاڵۆزی و كێشە سیاسییە بكرێت، چۆن دەتوانرێت لەكاتی خۆیدا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بدرێت،؟ ئەوەتا بەم ڕەمەزانە و لەگەڵ گرانبوونی نرخی شمەك و ماددە سەرەكییەكانی خۆراك، دواكەوتنی دابەشكردنی مووچەكان قورساییەكی زۆری خستووەتە سەر خێزانە هەژار و مووچەخۆرەكان، بۆیە دەبێت دادگای فیدڕاڵی كاروبارەكانی پەیوەندییان بە دەستوورەوە هەبێت، ئەركی دادگاكەیە خۆی لەو بڕیارانە بەدوور بگرێت كە ناچنە ناو پسپۆڕایەتیی ئەوەوە و پێچەوانەی دەستوورە و زیان بە بەرژەوەندیی گشتی دەگەیەنێت، كەچی دادگای فیدڕاڵی دژی هەرێمی كوردستان و بۆ لاوازكردنی قەوارەی هەرێم بڕیار دەردەكات و، ئیستغلالی نەبوونی یەكدەنگیی نێوماڵی كورد دەكات.

* ئەگەر لەسەر بابەتی پابەندكردنی هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی بوەستین، بەوەی دەبێت مووچەكانی فەرمانبەرانی هەرێم لەگەڵ مووچەی فەرمانبەرانی عێراق بدرێت، ئایا تاچەند وەزارەتی دارایی حكومەتی فیدڕاڵی جددییە لە جێبەجێكردنی ئەم بڕیارە؟

- وێڕای هەموو ئەو سەرنج و تێبینییانەی هەمانە بەرانبەر بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی، بەڵام لەم بڕگەیەدا بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی بۆ پێدانی مووچەكانی مووچەخۆرانی هەرێم یەكلاكەرەوەیە و قابیلی تانە نییە، دەبێت هەردوو حكومەتی ناوەند و هەرێم پابەند بن بەوەی مووچەكانی فەرمانبەرانی هەرێم لەگەڵ مووچەی فەرمانبەرانی عێراق لەكاتی خۆیدا بدرێت، چونكە فەرمانبەران گرێبەستێكیان لەگەڵ حكومەت هەیە، مادام دەوامی خۆیان دەكەن و ئەركەكانی سەرشانیان ڕادەپەڕێنن، ئەوا ئەركی حكومەتە مووچەكانیان لەكاتی خۆیدا بداتێ، بەڵام دادگاكەی فیدڕاڵی خاڵێكی دیكەشی زیاد كردووە بۆ كردنەوەی هەژمارێكی بانكی بۆ هەموو مووچەخۆرێك لە ڕێگەی بانكە حكوومییەكانی عێراقەوە، ئەمە وەكو ئیجرائێكی بانكی و دارایی كارێكی باشە، چونكە لە ئێستادا لە دنیای پێشكەوتوودا مامەڵەكان ئەلیكترۆنین و مامەڵەی كاش نەماوە، ئەم كاشە گرفت بۆ بانكی ناوەندی لەسەر كوتلەی نەختی و كەمیی سیولەی نەختی دروست كردووە. وەزارەتی دارایی حكومەتی فیدڕاڵیش دەڵێت: بۆ مانگی ئادار مووچەكان بە ڕێگای هەژماری بانكی دەدرێت. ئالێرەدا گرفت ڕوو دەدات، وەكو ئاشكرایە هەردوو بانكی ڕافیدەین و ڕەشید لقەكانیان لە هەرێمدا نییە، تەنیا بانكی بازرگانیی (تی بی ئای) هەیە، بۆیە دەبێت بەدیل هەبێت، بۆ جارێكی دیكە وەزیری دارایی كێشەی دروست كردەووە، چونكە ئەم پرۆسەیە كاتی دەوێت، تاوەكو تەواو دەبێت، بۆیە دەبێت لە نێوان هەرێم و ناوەند جۆرێك لە لێكتێگەیشتن هەبێت و نییەتپاكی هەبێت. لەم حاڵەتەدا چارەسەری كێشەكە زۆر ئاسانە، دەكرێت ئەو 250 هەزار فەرمانبەرەی هەرێم كە هەژماری هەیە لەگەڵ بانكەكانی دیكەی عێراق، ڕێككەوتن بكرێت و ماوەكەشی كەمێك درێژ بكرێتەوە، ئەو كات ئەم كێشەیە چارەسەر دەبێت، لەولاشەوە سیاسییەكان لەگەڵ محەمەد شیاع سوودانی دانیشن و لەسەر جێبەجێكردنی یاسای بودجە ڕێك بكەون، ڕاستە نازانیت لە بەغدا بڕیار لای چ لایەنێكی سیاسی و كەسایەتییەكە، ئاخۆ بڕیارەكانی عێراق لە نێوخۆدا دەدرێت، یان لە دەرەوەی سنوورەكانەوە بۆیان دێت؟ نازانرێت بڕیار لای پەرلەمانە، یان حكومەتەكەی سوودانییە، یانیش لای سیاسییەكانە. من ئەمە هەمووی بە فشاری سیاسی دەزانم، هەروەكو چۆن لە هەرێمیش حزبەكان هەریەك بۆ خۆی كار دەكات، لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی هەرێمیش، لێرە و لەوێ موزایەدەی سیاسی دەست پێدەكات و بە دروشمی بریقەداری بێ كردار خەڵكی فریو دەدرێت، ئەمە مەترسییە لەسەر قەوارەی هەرێمی كوردستان هەروەكو چۆن من چارەنووسی دارایی و ئابووریی عێراقیش بە نادیار دەزانم، ئەمە حاڵ و چارەنووسی هەر ئابوورییەكی ڕەیعی و پشتبەستووە بە داهاتی فرۆشتنی نەوت. ساڵ لە دوای ساڵ قەبارەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی عێراق و هێزی سەربازی و حەشدی شەعبی لە هەڵكشانێكی گەورەدایە، بۆیە چارەسەرەكان وا ئاسان و نزیك نییە، بەتایبەتی كە لایەنی بڕیاربەدەست و جێبەجێكار لە بەغدا دیار نییە. ئەو شاندانەی دەچنە بەغدا دەبێت لەگەڵ كێدا گفتوگۆ و دانوستاندن بكەن؟ زۆربەی جار لە گفتوگۆكاندا هیچ كێشەیەك نییە و گەیشتوونەتە لێكتێگەیشتن، كەچی بۆ ڕۆژی دوایی هەزار و یەك ئاستەنگ و گرفت و بیانووی نوێ دروست دەبێت، بۆیە نازانرێت كێ بڕیاربەدەستە.

* لەكاتێكدا عێراق بەم عەقڵییەتەوە هەڵسوكەوت و ڕەفتار بكات و دادگای فیدڕاڵی بەدەر لە پسپۆڕایەتیی خۆی بڕیار دژی هەرێمی كوردستان دەربكات، ئەی چارەسەر چییە؟

- بەداخەوە، حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق نەیانتوانیوە كێشە هەڵپەسێردراوەكان چارەسەر بكەن. ئەوەتا لەبری چارەسەر كێشە و گرفتی دیكەشیان دروست كردووە. لە ئێستادا بارودۆخەكە زۆر ئاڵۆز و دژوارە و ناكۆكیی قووڵ لەسەر دۆسێی نەوت و داهاتی نانەوتی و ناوچە جێناكۆكەكانی ماددەی 140ی دەستووری و پشكی هەرێم لە بودجە و ئینفاقی فعلی و مووچەی مووچەخۆران و شێوازی پێدانی مووچەكان و پلەبەرزكردنەوە و دەیان بابەتی دیكە هەیە، كە هەموویان وایان كردووە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەوێتە بارودۆخێكی زۆر دژوارەوە، چونكە لە عێراقەوە فرۆشتنی نەوتی هەرێمیان بڕیوە و، پشكی هەرێم لە بودجە بە پاساوی ئینفاقی فعلی كەم كراوەتەوە، دادگای فیدڕاڵییش بەردەوام لەبری ئەوەی دۆخەكە باشتر بكات، ئاڵۆزتری كردووە و دوور لە پسپۆڕایەتیی خۆی بڕیار دەردەكات و، پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكان و كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی كوردستانی هەڵوەشاندووەتەوە، حزبەكانی كوردستانیش ناكۆك و ناتەبان و بۆ چارەسەری دۆخەكە و فریاكەوتنی فەرمانبەران و مووچەخۆران لەسەر هێڵ نین و خەریكی موزایەدەن، ئەم هەڵاوسان و دواكەوتنی پێدانی مووچەیە، زیانێكی گەورەی بە هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان گەیاندووە، چارەسەر سەرەتا بە یەكدەنگی لە ناو هەرێم و دواتر بەهێزیی پێگەی ناوخۆی كوردستان دەست پێدەكات، وەك دیارە ئاراستەكان بەرەو ئەوە دەچن، كە نەیارانی كورد لە بەغدا تا دێت كێشە و ئاستەنگی نوێ دروست دەكەن.

* گرفتێكی دیكە كە پەیوەندی بە ژمارەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستانەوە هەیە، ئەوان بەپێی ئامار و داتاكانی مووچەخۆران بڕە پارەی پێویستیان نەناردووە، ئەمەش بە بیانوو و پاساوی جۆراوجۆر، ئایا بۆچی بەغدا لەكاتێكدا خۆی ئەو ژمارە زۆرەی مووچەخۆرانی هەیە، كەچی ئەم كێشەیە بۆ هەرێمی كوردستان دروست دەكات؟

- كاتێك من لە بەغدا بووم، پەرلەمانتارەكانی عێراق دژی بوونی ئەو ژمارە مووچەخۆرانەی هەرێم ڕاوەستابوونەوە. ئەوان بڕوایان بەو ژمارانەی مووچەخۆران نییە، لەكاتێكدا هەرێم لیستی مووچەخۆرەكان و داتا و زانیارییەكانی بۆ ناردوون و هەر دوو دیوانی چاودێریی دارایی وردبینییان تێدا كردووە. واتا ئەگەر مووچە لە بەغداش بێت بڕە پارەی پێویست بۆ ئەو ژمارەیەی (1،250،000) مووچەخۆر نایەت، ئەمە لەكاتێكدا لە بەغدا ژمارەی مووچەخۆرانی بندیوار و دوو مووچە و دامەزراندنی هێزەكانی حەشدی شەعبی زۆر زۆرە، كەچی هاتوون و باسی هەرێمی كوردستان دەكەن. لە ئێستادا داوای لیستی تەواو و وردبینی ناو و ناونیشان و مووچە و پسپۆڕایەتی و زانیاری لەسەر هێزی پێشمەرگە و هێزەكانی ناوخۆ دەكەن، بۆیە من پێم وایە ئەمەش كێشەیەكی دیكەیە كە بڕە پارەی پێویست بۆ هەموو مووچەخۆرانی هەرێم نانێرن. بەشێوەیەكی گشتی كێشە هەڵپەسێردراوەكان و دواخستنی چارەسەری كێشەكان هەر لەسەردەمی عادل عەبدولمەهدییەوە تاوەكو ئێستا بارودۆخەكەی ئاڵۆزتر كردووە، بەتایبەتی لە غیابی یەكدەنگی و یەكڕیزیی نێوماڵی كورد لە بەغدا، كار وای لێ هاتووە، هەر حزب و لایەنی سیاسی و كەسایەتییەك بە ئارەزووی خۆی دژی هەرێم مەلەف زیندوو دەكاتەوە، تەنانەت لە دادگای فیدڕاڵی شكات دژی هەرێم دەكەن، ئێستا ئەوانەی ئۆپۆزسیۆنن هەموو ڕۆژێك لە بەردەم دەرگای دادگای فیدڕاڵین، لەبری ئەوەی چارەسەری كێشەكانی مووچەخۆران بكەن، دۆخەكە ئاڵۆزتر دەكەن و بگرە لە دادگای فیدڕاڵییەوە كار بۆ بڕیار دەركردنی خراپتر دەكەن، لەگەڵ ئەمەشدا لە ناو هەموو ئەم ڕەشبینییەدا نییەتپاكی و ئارەزووی محەمەد شیاع سوودانی جێگەی ئومێدە بۆ دەربازبوون لەم هەموو ئاستەنگ و بەربەستانەی دەخرێتە بەردەم ناردنی پشكی هەرێم لە بودجە و دابینكردنی مووچەكانی فەرمانبەرانی هەرێم.