عادل مەلا ساڵح، ئەندامی سەركردایەتیی حزبی سۆشیال دیموكراتی كوردستانە و یەكێكە لە سیاسەتمەدارەكانی ئەم وڵاتە و، حزبی سۆشیال دیموكراتی كوردستانیش یەكێكە لەو حزبە سیاسییانەی كە هەموو كات لە ڕوانگەی بەرژەوەندیی باڵای نەتەوەیی و نیشتمانییەوە سەیری پرسە گرنگەكانی ئەم نیشتمانەی كردووە، لەشەڕی دژی تیرۆریستانی داعشیش ڕۆڵێكی دیاریان هەبووە، لە گفتوگۆی ئەم جارەدا (ململانێی حزبی و ئایندەی هەرێمی كوردستان) بەم جۆرە دیدوبۆچوونی خۆی و حزبی سۆشیال دیموكراتی كوردستانی باس كرد و، چەند پێشنیار و ڕاسپاردەشی خستەڕوو.

 

ئەگەر لە ڕوانگەی هەستی نیشتمانی و نەتەوەییەوە لاپەڕەكانی مێژووی ململانێی حزبە سیاسییەكان هەڵ بدەینەوە و كاریگەرییە نەرێنییەكانی دەستنیشان بكەین، ئەوا بە داخەوە دەبێت ئەو ڕاستییە بڵێین كە ململانێی ناخۆش و ناتەندروست لە ناو حزبی كوریدا مێژوویەكی قووڵ و دێرێنی هەیە، كە دەكرێت بڵێین حزبی كوردی و ململانێی ناتەندروست دوو ڕووی یەك دراون.

لە مێژووی پێش ڕاپەڕینی حزبەكانی كوردستاندا، مێژوویەكی گەش و زێڕینمان نییە، ململانێ حزبییەكان زۆرجار گەیشتوونەتە ئاستی شكاندنی پەنجەی یەكتری و پشتشكاندنی براكان و دەستچوونە خوێنی یەكتری و، مێژوویەكی ڕەش و تاڵمان تۆمار كردووە. هەروەك جەنابی كاكە حەمە لە (ڕۆژژمێری پێشمەرگەیەك)دا و كاك نەوشیروان لە بیرەوەرییەكاندا بۆمان دەگێڕنەوە.

بەڕێزانی بەشداربووی ئەم گفتوگۆیە بەشێكیان فیگەر و قاڵبووی كاری سیاسین، ئەوانی دیكەش لە ڕووی ڕووناكبیری و فەرهەنگییەكەوە ئاگاداری وردی ئەو مێژووە تاڵەی ململانێی حزبەكانمانن لە پێش ڕاپەڕینن، بە جۆرێك مێژووی ڕەشی ئەوتۆمان هەیە، كە بەدەر لە مێژووی خەبات و تێكۆشان لە پێناو ئازادیی نیشتمان و كوردستاندا دژی ڕژێمی بەعس، لەوانەیە زۆر لە مێژوونووسان بە شەرمەوە بینووسنەوە، ئەوانەشی تا دوێنی خەبات و تیكۆشانیان لە پێناوی ئازادیی نیشتماندا كرد و جێدەستیان دیار بووە، كاتێك دەگەنە نووسینەوەی مێژوو و بیروەرییەكانیان، زۆر لە قسەكانیان بڕگەی لێ وەردەگرێت و لە ڕێگەی هۆیەكانی میدیا و سۆشیال میدیا بە جۆرێكی دیكە بە كۆمەڵگەی دەفرۆشنەوە، بە واتایەكی دیكە، دێن بە شێوەیەكی ئینتقائییانە پەرەگرافێك بۆ مەبەستێكی تایبەتی دەردەهێنن و گەورەی دەكەن و وەك پەڵەیەكی ڕەش لەسەر مێژووی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان لە قەڵەمی دەدەن و، بەوجۆرە پیشانی دەدەن كە ئەوە مێژووی حزبە سیاسییەكانی كوردستان بووە. كە جێگای ئیفتخار نییە . بەداخەوە

بەڵام پێویستە ئاماژە بە خاڵێكی گەشی پێش ڕاپەڕین بكەم، لە مێژووی خەباتی پارتە سیاسییەكانماندا، دوای ئەو ململانێ توند و خوێناوییەی نێوان حزبە سیاسییەكان كە پێش ڕاپەرین تۆماریان كرد، ئەویش دامەزراندنی بەرەی كوردستانییە، لە پێناوی یەكخستنی هەڵویستەكان و بەهێزكردنی بەرەی شۆڕشگێڕی، بە ئامانجی ڕزگاری و ئازادیی نیشتمانەكەمان، بۆیە بە دیدی من دامەزراندنی بەرەی كوردستانی خاڵی گەوهەری و وەرچەرخانی هزری كوردی بوو كە توانی واز لە ململانێكان بهێنێت و هەموو حزبەكان خۆیان لەناو بەرەیەكی كوردستانیدا ببیننەوە، وەك چەترێك بۆ یەكخستنی هێز و تواناكانیان، جا هەر كات و سەردەمێك ئەگەر حزبەكان بە یەكگرتوویی كاریان كردبێت، سەركەوتنی گەورەیان تۆمار كردووە و ئەگەریش لێك ترازابن و جیا بووبن، ئەوە بە زیانی خۆیان و خەڵكیش تەواو بووە. لەدوای ڕاپەرینش دیسان هەر بەرەی كوردستانی بوو كە توانی زەمینە بۆ هەڵبژاردن خۆش بكات و توانیمان پەرلەمان و حكومەتی خۆمان دابمەزرێنین و، ئیدی لێرەوە ڕۆڵی بەرەی كوردستانی كۆتایی هات، بەڵام بەداخەوە دوای دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان جارێكی دیكە ململانێ لە نێوان حزبە سیاسییەكاندا دروست بووەوە.

ئێمەی خەڵكی كوردستان چاوەڕێی ئەوە بووین، دوای گواستنەوەی شەرعییەتی شۆڕشگێڕیی شاخ بۆ شەرعییەتی هەڵبژاردن و دامەزراوەیی، ململانێی حزبییەكانیش وەربچەرخێت بۆ كێبڕكێی دیموكراتییانەی نێوان حزبەكان، بۆ كۆكردنەوەی دەنگ و ئاكامەكانی سندووقی هەڵبژاردن، كە ئەمە لە هەموو پرۆسە و سیستمێكی دیموكراتیدا كارێكی ڕەوای حزبە سیاسییەكانە، بەڵام لەبری ئەم چاوەڕوانییە، جارێكی دیكە ململانێی حزبە سیاسییەكان لەسەر دەسەڵات گەیشتەوە ترۆپك و دووبارە هەڵگیرسانەوەی شەڕی چەكداریی ناوخۆ، (شەڕی براكوژی) كە ئەمەیان نەك هەر شەرعییەتی پێ نادرێت، بەڵكو پەڵەیەكی دیكەی ڕەشی مێژووی حزبە سیاسییەكانە، كە دیسان بە دڵنیاییەوە مێژوونووسان بە شەرمەوە ئەم مێژووە دەنووسنەوە و ڕووناكبیران بە شەرمەوە لە گفتوگۆكاندا ئاماژەی پێ بكەن.

لە قۆناغی ئێستاشماندا كە ئێستا ئێمە گفتوگۆی لەسەر دەكەین، حزبی كوردی بە دوو خەسەڵەت دەناسرێتەوە كە بریتین لە «ململانێ و بەرژەوەندیی حزبی»، سەیركردنی بەرژەوەندی لای حزبی كوردی كەوتە سەرووی هەڵویستەكانەوە و لەسەر میتۆدی (المصالح فوق المواقف) كاردەكەن، بە جۆرێك كە ئەخلاقی سیاسی لە كایەكەدا هەستی پێناكرێت (ئەڵبەتە نەك بە ڕەهایی)، بە داخەوە كە بە جۆرێك سیاسەت كرا كە كە ئامانجیان شكاندنی سیمبولەكانی ئەم نیشتمانە بوو.

لە ساڵی 2011 لە دوای ڕاپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی ئێمە لە هەرێمی كوردستان لە چیمان كەم بوو، كاتێك بۆ بەرژەوەندیی تەسكی حزبی ڕژانە گۆڕەپانەكان و دەستمان كرد بە شكاندنی كۆمەڵێك سیمبولی شۆڕشگێڕی و مێژوویی ئەم نەتەوەیە؟ هەر حزبی كوردی بوو وای لە تاكی كورد كرد، جورئەتی ئەوەی بداتێ دەست ببات بۆ شكاندنی سیمبولەكانی ئەم نیشتمانە، كە بێگومان ئەمەش خاڵێكی گەش نییە لە مێژووی حزبی سیاسیی كوردیدا.

خاڵێكی دیكەی نەرێنی كە حزبی كوردی دروستی كردووە، ئەوەیە لەبری ئینتیما بۆ نەتەوە و نیشتمانی خۆی، وەلائی بۆ وڵاتانی دیكە هەبووە. ئەمە خاڵێكی زۆر مەترسیدار و ترسناكە، ئەمە گەیشتووەتە ئاستێك وڵاتانی دراوسێ كاریگەرییەكی زۆر كارا و دیاریان هەبێت لەسەر ڕەوشی ڕووداوەكان و بارودۆخی ناخۆیی هەرێم و خودی حزبەكانیشمان، كە ئەمەشیان زۆر خاڵێكی نەرێنییە بەداخەوە.

لەبری ئەم خاڵە ڕەش و نەرێنییانە، حزبی كوردی دەبوو كاری لەسەر تاكی كوردی و بووژانەوەی هەستی نیشتمانی و نەتەوەیی و پتەوكردنی ڕیزەكانی هێزە دیموكراسیخواز و كوردستانییەكان بكردایە. بەداخەوە ئەوەی ئێستا حزبی كوردی پێ دەناسرێتەوە، تەواو تەواو پێچەوانەی ئەمەیە. ئەوەی كاری لەسەر ناكرێت، هەستی نیشتمانی و نەتەوەییە، ئەمە بە ڕەهایی ناڵێم، بەڵام بە ڕێژەیەك لە ناو هەموو حزبەكاندا هەیە. بۆچی؟ لەبەر ئەوەی ململانێی ناتەندروستی حزبی ژینگەیەكی سیاسیی ئەوتۆی هێناوەتە ئاراوە، كە لەبری ئەوەی خەریكی چارەسەركردنی قەیرانەكان بین، خەریكی بەڕێوەبردنی قەیرانەكانین، بەڕێوەبردنی قەیرانەكانیش وایان لێ كردووین كە بیر لە ئامانجە نیشتمانی و نەتەوەییەكان نەكەینەوە، خاڵێكی دیكە كە كاریگەریی ئەم هەست و ڕەوشە لە ساڵانی داهاتوودا بە ئاشكرا دەبینین. خاڵێكی دیكە كە خەسەڵەتی حزبی كوردییە، لێكترازان و لێكجیابوونەوەیە، بەداخەوە تا ئێستاش ئەم حاڵەتە لە ناو حزبی كوردیدا هەیە.

ململانێی ناشەریفانەی ئێمەی ئەحزابی سیاسیی كوردستانی، خەریكە ئەو ئەزموونەی كە بەرهەمی چەندین شۆڕش و دەریایەك خوێن و فرمێسكی خانەوادەی شەهیدان و قوربانییانی جینۆسایدە، بەرەو لاوازكردن و پووكانەوە و هەڵدێر دەڕوات. بۆ نموونە

كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ دەستپێكی كابینەكەدا، دەستی كرد بە جێبەجێكردنی یاسای ژمارە دووی ساڵی 2020 بە ناوی (یاسای چاكسازی لە مووچە و دەرماڵە و بەخشین و ئیمتیازات و خانەنشینی لە هەرێمی كوردستانی عێراق)، یەكێك لە بڕگەكانی ئەم یاسایە تایبەتە بە (یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان)، ئەم بڕگەیە بەڕاستی وەك ئەوەیە پزیشكی پسپۆڕ نەخۆشییەكی ترسناك دەستنیشان بكات و دەرمانی نەخۆشییەكەش بەردەست بخات، ئەوا بە هەمان شێوە لەم یاسایەدا نەخۆشییەكە دەستنیشان كراوە، بەڵام چارەسەرەكە بەكار ناهێنین. یاسای چاكسازی دەڵێت: «پێویستە هێزی پێشمەرگەی كوردستان یەك بگرێتەوە و ببێتە یەك هێزی نیشتمانی، خاكی كوردستان و بەرژەوەندیی خاك و وڵاتەكە بپارێزێت)، پرسیار ئەوەیە: ئەوە كێیە و كام هۆكارە كە ناهێڵێت ئەم یاسایە جێبەجێ بكرێت؟ حزبەكان و ململانێی نێوان حزبەكانە.

هەر سەبارەت بەو یاسای چاكسازیە، ئێمە وەك پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان لەم كابینەیەدا وەزارەتی شەهیدانمان وەرگرتووە و تا ڕادەیەكی باش بە سەرپەرشتیی خودی جەنابی وەزیر بڕگە و مادەكانی یاساكەمان وەك خۆی جێبەجێ كردووە و لە قۆناغی یەكەمی پرۆسەكەشدا مینحەی 13000 سێزدە هەزار كەسمان بڕی كە بەدەر لە یاسا بۆی بەسترابوو، ئەگەر بە چاویلكەی حزبی لەم ئەركە سیاسییەمان ڕووانیبا، نەمان دەتوانی مانگانە تەنیا بە جێبەجێكردنی ئەو بڕگەیە 996000000 نۆ سەدو نەوەد و شەش ملیۆن دیناری مانگانە بگەڕێنینەوە بۆ خەزێنەی حكومەت، خۆشبەختانە بە هیمەتی جەنابی وەزیر و لێژنەكانی چاكسازی لە هەولێر و سلێمانی و دهۆك كاری گەورەیان ئەنجام داوە لە پاككردنەوەو وردبینی كردنی لیستەكانی شەهیدان و زیندانیانی سیاسی و بەركەوتووانی كیمیایی و تاقانەكانی جینۆساید.

لە قۆناغی ئێستادا، هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكومەتی بەناو عێراق فیدڕاڵی بە قۆناغێكی هەستیاردا تێدەپەڕێت. بۆیە دەڵێن (بەناو) چونكە لە ئێستادا بەناو دەوڵەتی عێراق وەك دەوڵەتێكی پێناسە دەكرێت، بەڵام فیدڕاڵیەتێكی ناتەواوە، تەنیا هەرێم كە هەبێت، هەرێمی كوردستانە و پڕۆژەیاسای دروستكردنی هەرێمەكان پشتگوێ خراوە و دروستكردنی هەرێمی دیكە لە ناو ئەم دەوڵەتە فیدڕاڵییەدا ڕەت دەكرێتەوە، ئەوجا لەو ڕوانگەیەوە كە نییەتی باش لە لایەن دەوڵەتی عێراقەوە بەرانبەر بە چەسپاندنی فیدڕاڵی و قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان نابینرێت، بۆ پاراستنی ئەم قەوارە سیاسییەی ئێستامان و بۆ پاراستنی ئەو دەستكەوتانەی كە لە ساڵانی ڕابردوو بەدەستمان هێناون و، دەریایەك خوێنی شەهیدان بۆ بەدیهێنانی ئەو دەستكەوتانە دراون، كە دواترینیان شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش بوو، لەمەشیاندا هێزەكانی حزبمان یە پێشمەرگە و خانەشین و كادیرانی مەبەڵبەندەكانەوە بە سەرۆكایەتیی جەنابی كاكە حەمە وەك سەرۆكی حزب و پێشمەرگەی كوردستان، تا كۆتایی جەنگەكە بەردەوام بووین، لە پارێزگاریكردن لە خەڵك و خاكی كوردستان. مەبەستمە بڵێم بە یەكگرتوویی هەمووان توانرا لە دێوەزمەی داعش ڕزگارمان ببێت. جارێكی دیكە جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە كە چوارچێوەیەك بۆ یەكخستنەوە و ڕێكخستنەوەی حزبە سیاسییەكان دروست بكەینەوە، ئەوجا ئەم چوارچێوە ناوی دەنێن (ئەنجومەنی سیاسی، یان كۆڕبەندی باڵای حزبە سیاسییەكان، یان كۆڕبەندی باڵای حزبە سیاسییەكان، هەر ناوێكی دیكە)، كە نەبێتە ئەڵتەرناتیڤ بۆ سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان، بەڵكو چوارچێوەیەك بێت بۆ ئەوەی پارتە سیاسییەكان بتوانن ڕۆڵی خۆیان بگێڕن و ڕۆڵیان هەبێت لە پاراستنی ئاسایشی نیشتمانیی هەرێمی كوردستاندا، بە كاركردنی ستراتیژی و پێشنیاری گرینگ و پڕۆژەی هاوبەشی نیشتمانی.

خاڵێكی كە خەمساردیمان لێ كردووە، ئەوەیە كە پێویستمان بە بوونی دەستوور هەیە لە هەرێمی كوردستاندا، پێشتر لە ڕابردوو بیر لەم پرسەگرنگە كراوەتەوە و كاری لەسەر كرا و تەنانەت گەیشتە قۆناغی ئەوەی ڕاپرسیشی لەسەر بكرێت، بەڵام دیسان ململانێی حزبی وای كرد، ئەم دەستورە ڕووناكی نەبینێت و ئەم وڵاتە نەبێتە خاوەنی دەستووری خۆی، ئەگەر دەستوورمان هەبووایە ڕێگەی نەدەدا ململانێ حزبییەكان بگەنە ئەو ئاستەی كە نەتوانین لەسەر دەستنیشانكردنی پارێزگارێكی كورد بۆ كەركووك ڕێك نەكەوین. بەتایبەتی ئەوانەیان كە ڕەهەندی نیشتمانی و نەتەوەییان هەیە.

دەبێت پارتە سیاسییەكان و سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان لەوە دڵنیا بن، كە داداگای فیدڕاڵی و حكومەتی عێراق بە ناڕاستەوخۆ كار لەسەر پێوەندكردن و لەقاڵبدانی زیاتری هەرێم دەكەن، ئەمەش لێكەوتە و بەرهەمی ئاشكرای ململانێی حزبەكانمانە.

دوایین خاڵ كە دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، گرینگە ئێمە كار لەسەر پەروەردە بكەین، پرسی پەروەردە پرسێكە فەرامۆش كراوە و دەسەڵاتی سیاسی لێی بێباكە، بۆ نموونە ئەمساڵ چەندین مانگ لە چەند پارێزگا دەرگای قوتابخانەكان نەكرانەوە، ئەم جیاوازییەش دیسان دەگەڕێتەوە بۆ ململانێی ناتەندروستی حزبی، بۆیە گرینگە هەم حكومەتی هەرێمی كوردستان و هەمیش پارتە سیاسییەكان بە بێ ناوهێنان بایەخی زیاتر بدەن بەم كەرتە گرنگە. ئێمە هەتا نەوەیەكی ڕۆشنبیر پەروەردە نەكەین، هەتاوەكو كار لەسەر ئینتیما و هۆشیاریی نیشتمانی نەكەین، ناتوانین ببینە خاوەنی دەوڵەتێكی سەربەخۆ.