د.سیروان ئەحمەد قادر، كەسایەتییەكی دیاری ئایینی ئیسلامی لە كەركووكە و هەر بە دكتۆر سیروان كەركووكی ناسراوە و سەربەخۆیە و بێ لایەنە. لە ماوەی ساڵانی 2010 تا 2014 ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بووە و هەر چوار ساڵەكەش بە جلی كوردییەوە لە پەرلەمانی عێراق كارەكانی خۆی ڕاپەراندووە. ئەم كەسایەتییە دیارەی شاری كەركووك نموونەیەكی دیار و بەرزی كەسایەتی و زانا بەرزەكانی ئیسلامە، كە هەموو ژیانی خۆی تەرخان كردووە بۆ دۆزی نەتەوەكەی و هەموو ئەو پەرتووك و توێژینەوانەشی كە نووسیویەتی لە ئێستا و لە ئایندەشدا كە دەیاننووسێت، بۆ خزمەتی هەر تاكێكی كوردستانە بە جیاوازی ئایین و نەتەوە و، جەخت لەوە دەكاتەوە كوردستان نیشتمانی هەموو نەتەوە و ئایینەكانە و دەبێت هەموومان پێكەوە بیپارێزین. لە گفتوگۆی ئەم جارەدا (ململانێی حزبی و ئایندەی هەرێمی كوردستان) زۆر بە دیدێكی ڕەخنەیی و زانستییانە و نەتەوەییانەوە دیدوبۆچوون و پێشنیار و ڕاسپاردەكانی خستە ڕوو.

 

دەستخۆشیتان لێ دەكەم بۆ ئەم گفتوگۆ گرنگە كە لەسەر پرسێكە، پەیوەندیی بە هەموومانەوە هەیە، ئەویش (ململانێی حزبی و ئایندەی هەرێمی كوردستان)ـە، بە لای هەموو كەسێكەوە گەل و نیشتمان مەزن و پیرۆزە، تەنیا لای حزبەكان نەبێت، كە جەماوەر و نیشتمان و خاك بە لایانەوە هیچ بەهایەكیان نییە.

 بەداخەوە بەندە لەوەتەی چاوم كردووەتەوە، بەتایبەت لە ساڵی 1974 هەستم بە ئازار و ستەم و چەوساندنەوە و زەوتكردنی مافی گەلەكەم كردووە لە لایەن بەعسییەكانەوە، ئەو كات تەمەنم 13 ساڵ بوو، ئێستا تەمەنم بووەتە 63 ساڵ، لەو كاتە بەدواوە تاوەكو ئەم ساتەوەختە، گەل و نیشتمان و خاكم كراوەتە قوربانی بەرژەوەندیی حزبی.

نیو سەدەیە ئەم گەلە ستەمدیدەیە قوربانی دەدات بۆ ئەو حزبانەی كە لە كوردستاندا كاری حزبی دەكەن لە پێناو سەرفرازی و ئازادی، لە ڕاپەڕینی ساڵی (1991)ـەوە كورد خۆی حوكمڕانی خۆی دەكات، تاوەكو ئێستا ئەو دەسەڵاتە سەركەوتوو نەبوو لە چەسپاندنی ڕۆحی نەتەوایەتی و خۆشویستنی خاك و نیشتمان لە دڵی تاكی كورددا، بە پێچەوانەوە بیری كوردایەتییان لە ناخی جەماوەردا پووكاندووەتەوە، بە هۆی حزبایەتیكردن و ئەو ململانێ ناشەریفەی كە لە نێوان خۆیاندا دروستیان كردووە لە پێناو پاوانخوازیی شەڕی پۆست و دەسەڵات و بەرژەوەندیی تەسكی حزبی، لە دەرئەنجامدا خەڵكانێكی زۆرمان بە ماڵ و خێزانەوە سەری خۆیان هەڵگرت و دەربەدەری وڵاتانی جیهان بوون، وەكو ئاردی نێو دڕك، هەر لەو غوربەتەش بە خەم و پەژارەوە لە دوورەوڵات سەریان نایەوە.

ئەو ڕۆژگارەی ئێستامان كە میللەتی كورد تێی كەوتووە، سەلمێنەری ئەو وتانەی بەندەیە، دەریش كەوت ئەو حزبانەی كوردستان بە عەلمانی و ئیسلامییانەوە تەنیا كاریان بۆ خۆیان كردووە، نەك بۆ گەل و نەتەوە و خاك و نیشتمان، ئەگینا دەبوو تا ئێستا شتێكمان بە شتێك بكردایە، نەك ڕۆژ لە دوای ڕۆژ بێڕێزی و سووكایەتی بە تاكی كورد بكرێت، جارێك لە لایەن حكومەتی فیدڕاڵەوە و جارێكیش لەلایەن توركیا و ئێرانەوە، لە هەمووی ناخۆشتر لەلایەن حزبەكانی خۆیشمانەوە بێڕێزییان پێ دەكرێت، جا بە هەر جۆرێك بێت.

ڕەنگە بڵێن چۆن لە لایەن حزبەكانمانەوە؟ ئەی ئەوە نییە دۆزی كوردیان لە بەغدا تەنیا لە مووچەدان كۆ كردووەتەوە. ئایا بەغدا پارە دەنێرێت، یان نا؟ هەموو ساتێك هەست و نەستی منداڵ و خێزانی ئەو جەماوەرەی خۆیان بریندار دەكەن، مووچە بەڕێوەیە، هیچیش دیار نییە. دەپرسم: ئاخۆ ئەو حزبانە بۆ خۆیان پارەیان نییە؟ ئەو هەموو داهاتە چی لێ دێت و بۆ كوێ دەڕوات؟ ئایا دەچێتە گیرفانی كێ؟.

ئەگەر ئەو حزبانە بیریان لە بەرژەوەندیی میللەتی كورد بكرادیەتەوە، دەبوو لەو ڕۆژەوەی كە ڕژێمی بەعس لە ناوچوو و لە بەغداوە پارەیەكی زۆر بۆ هەرێمی كوردستان دەنێردرا، با هەندێكیان لێ گل بدایەتەوە بۆ ئەمڕۆ، كە بەداخەوە حكومەتی هەرێم وای لێهاتووە خۆی بچووك كردووەتەوە و چاوی لە دەستی بەغدایە، ئەوەش بۆخۆی شەرمەزارییەكە، ئەگەر ململانێی حزبایەتی نەبوایە دەسەڵاتی كوردی نەدەگەیشتنە ئەو دۆخەی ئێستا بە دەست بەغداوە. لە بەغدا پەرلەمانتار بووم، ئاگام لەو بودجە زەبەلاحە هەبوو كە دەنێردرا بۆ هەرێمی كوردستان.

 

 چەند نموونەیەكی زیندوو لەو ململانێكردنەی نێوان حزبەكان

لە ڕێكەوتی 24/7/2006 سەعات 10 و نیو وەك كەسایەتی بانگهێشت كرام بۆ لای بەڕێز كاك مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە قەڵاچوالان بە حوزووری هەر یەك لە بەڕێزان نەوشیروان مستەفا، كاك كۆسرەت و عومەر سەید عەلی و ڕزگار عەلی و، نەجات حەسن و ئەندامانی پارتی دیموكراتی كوردستان و جەماوەرێكی زۆر، بە جەنابی كاك مەسعودم گوت: «جەنابتان بڕیارتان داوە كە زانایان ببن بەیەك، بەڵام تا ئێستا جێبەجێ نەكراوە، بۆ ململانێی یەكتری، نەخوێندەواریشیان كردووەتە مەلا، ململانێی حزبی لە هەموو دامودەزگاكان هەیە، ململانێی حزبی چووەتە نێو هەموو سێكتەرێكەوە، تەنانەت هەندێك دەستەواژەش كە بەكاردەهێنرێن بۆ نموونە: قوتابیان، خوێندكاران (فێرخواز) ئافرەتان و ژنان، كەركوك و كەركووك، مەكتەبی تەنفیزی و سكرتاریەت، پاراستن و دەزگای زانیاری، زێرەڤانی و كۆماندۆ، بەڕێوەبەری پارتی دەبێت جێگرەكەی یەكێتی بێت، بەڕێوەبەری ناحیەی لەیلان لەسەر ململانیكردنی یەكێتی و پارتی درایە توركمانێك كە مافی كورد بوو، بەداخەوە سەدان نموونەی هاوشێوەمان هەیە.

بە تەحەدداوە دەڵێم: بەڕاستی كێشە و دۆزی میللەتی ستەمدیدەی كورد نەبووەتە خەمی سەركردەكان، كوا پلانی ساڵانەیان، كوا پلانی دە ساڵەیان، كوا پلانی 50 ساڵییان بۆ ڕزگاری و سەرفرازیی كورد لەو ستەمەی بە درێژایی سەدەیەكە لە كورد دەكرێت؟ نەك بۆ ئاوەدانكردنەوە، با سەرفراز بم، ئەوكات بیر لە ئاوەدانكردنەوە دەكەم. بۆچی تا ئێستا هێزی پێشمەرگە یەكیان نەگرتووە، ئەگەر ململانێی حزبی نەبێت بەربەستەكە چییە؟

لە هەڵبژاردنەكاندا زۆرێك لە دەنگەكان فەوتان هەر بە هۆی ململانێی حزبییەوە، بەتایبەت لە ناوچە داگیركراوەكانی دەرەوەی هەرێم و بەتایبەتیش لە كەركووك، لە ساڵانی 2010- 2014 تا ئەمڕۆ بەردەوام كورد دەنگی دەسووتێ و دەفەوتێت، هەر بە هۆی ململانێی حزبییەوە لە هەموو هەڵبژاردنەكاندا پێگەی كورد لاوازتر دەبێت. یان سەفەركردن بۆ وڵاتانی دەوروپشت و بەتایبەت بۆ لای دوژمن و نەیارانمان بە دیاریكراوی ئێران و توركیا، كەسێك نییە بپرسێت ئاخۆ بۆچی ئەو سەرۆك حزبە دەچێت بۆ توركیا ئەوی دیكەیان بۆ ئێران و بۆ بەغدا، بێ ئەوەی بیر لە ئاسایشی نەتەوەیی بكەنەوە. هەندێك لەو حزبانە معەسكەری توركیای پێ باشە، هەندێكی تریان معەسكەری ئێرانی پێ باشە.

بەداخەوە حزبە كوردستانییەكان یەك ئامانجیان نییە لە بەغدا و بە نەفەسی حزبایەتی كاردەكەن، بەڵام دوژمن و نەیارانمان چەندێك ناتەبا بن، تەنانەت بە خوێنی یەكتریش تینوو بن، لە ئاستی داخوازییەكانی كورد یەكن، دە ئێوەش حزبە كوردستانییەكان لە ئاستی كێشە ستراتیژییەكانتان یەك بن.

لە بەغدا لە بەرواری 14/4/2014 مەراسیمی یادكردنەوەی ئەنفال كرا. یەكێك لەو حزبە كوردییانە بە حوججەی ئەوەی تابووتێك كە بەڕێزان (د. بەرهەم و نێچیرڤان بارزانی) بەسەر شانیانەوە بوو، دەیانگوت نابێت ئەو مەراسیمە بكرێت، ئەوە بۆ دیعایەی ئینتخابییە، دەبێت ئەو وێنەیە هەڵبگیرێت، دەنا ناهێڵین ئەو مەراسیمە بەڕێوە بچێت، بۆ ماددەی 140 بە ئاشكرا حزبێك دەیگوت، ئێمە بۆ ئەوە نەهاتووین بۆ بەغدا، كە ئەوە چارەنووسی كوردە.

لە 3/9/2011 دەنگدان بوو لەسەر كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان ئاخۆ 9 ئەندام بێت یان 15 ئەندام، تەنانەت 9 ئەندامەكە لەبەرژەوەندیی كورد بوو، حزبێك هەر لەبەر ململانێی حزبی سوور بوو لەسەر ئەوەی دەبێت 15 ئەندام بێت، بۆ زانیاریتان ئەگەر 9 بوایە ڕێژەی كورد دەبووە چواریەك، بەڵام 15 بوایە ڕێژەكە دەبووە پێنج یەك دەپرسم: كامیان ڕێژەیان لە بەرژەوەندیی كوردایە؟

لە 17ی شوباتی 2011 بە ئاشكرا حزبێك دەیگوت با سوپای عێراق بێتە سلێمانی دژ بە پێشمەرگە و ئاسایش، ئا لەو ساتەدا بووە چەپڵەلێدان لەلایەن عەرەب و سوننە و توركمانەكانیشەوە، من نازانم سەركردایەتیی كورد بۆ لەو پەیامانە تێناگەن؟

لە 18/7/2013 پڕۆژەی سروودی نیشتمانی هاتە نێو پەرلەمانەوە بۆ دەنگدان، حزبێكی كوردی داوای دواخستنی كرد، هەر لەبەر ئەوەی برادەرێكی پارتی كە شاعیر بوو، ئەو كۆپلە شیعرەی نووسیبوو كە دەڵێت: «عێراق بە كوردستانەوە جوانە، پێكەوە ژیان داوای هەمووانە»، دواتر لەبەر ململانێی حزبی نەیانهێشت یاسای سروودی نیشتمانی تێپەڕ بێت.

لەم بارودۆخە هەستیارەدا حزب هەیە پێی خۆشە ئەو ئەزموونەی كوردستان تێك بچێت و جارێكی دیكە دەسەڵاتی بەغدا حوكمی جەماوەری كوردستان بكاتەوە. لە دوای 33 ساڵ حوكمڕانیی كورد بەڕاستی ئەوە كارەساتە.

من بۆ خۆم گوێم لێ بووە، هەندێك لەوانەی وەك پەرلەمانتار لە بەغدا دەستبەكار بوون، گوتوویانە: «ئەو مەلەفانەی هەرێم دەبەینە بەغدا لە دژی دەسەڵاتی هەرێم و لەوێوە كاریان لەسەر دەكەین. ئایا ئەوە چ عەقڵییەتێكە كێشەكان تێكەڵ بە یەك دەكەن.

ئێمە كێشەی خاك و شوناس و نەتەوەمان هەیە لەگەڵ عەرەب بەگشتی، دەبێت لە بەغدا هەموو حزبە كوردستانییەكان بە ڕۆحییەتی كوردایەتی كاربكەن، نەك بە نەفەسی حزبایەتی، بەداخەوە لەوەشدا سەركەوتوو نەبووین، لەم هەلبژاردنەی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا چارەنووسی جەماوەری كەركووكیان كردە قوربانیی ململانێی حزبی، هەروەكو چۆن لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017 كوردی كەركووكیان جێهێشت بۆ حەشدی شیعی، كە بە كەیفی خۆیان سووكایەتی و بێڕێزییان بە تاكی كورد كرد، ئەوەی لە شاری كەركووك بەسەر جەماوەری كورددا هاتووە لە نەهامەتی و دەردەسەری و ترساندن و گرتن و تۆقاندن، بەسەر كەسدا نەهاتووە و هەموو حزبە كوردستانییەكانیش لێی بەرپرسیارن، من پەیوەندیم بە دوژمن و نەیارانی كوردەوە نییە، ئەوان دوژمنن چی بكەن ئاساییە، هەر بەهۆی ململانێی حزبایەتییەوە بوو، نەیارانمان جورئەتی ئەوەیان دەكرد پەلامارمان بدەن، ئەگینا ئەگەر هەموو حزبە كوردییەكان لە كەركووك یەك بوونایە، كێ دەیوێرا دەستمان بۆ بەرێت؟

مەعقوولە حزبە كوردستانییەكان تاوەكو ئێستا یەكوتار و یەكدەست نین و نەیانتوانیوە بڕیارێكی بوێرانە بە گوێی دوژمن و نەیارانی میللەتی كورددا بدەن؟ لە ناوخۆ بێت، یان لە دەرەوەدا، دەبێت بڵێین ئێمەی حزبە كوردستانییەكان خۆمان یەكلایی كردووەتەوە، ئەوە پەیامی ئێمەیە سەبارەت بە خاك و نیشتمان و شوناس و نەتەوە و، تێكڕا ئەو مەلەفانەی ئێوە دەستی بۆ دەبەن، هێڵی سوورن بەلامانەوە، بەتایبەت لە كەركووك كە دەبێت پارێزگار لە كورد بێت، چونكە ئێمە زۆرینەین. لە بەغداش دەبێت هەمان سیاسەت بگرنەبەر، با ئامانجی نەتەوایەتی یەك بخەن و بڕیار بدەن كە ئەو پرسانەی پەیوەستن بە شوناس و خاك و ئابووری و بژێوی خەڵكی كوردستان هێڵی سوور بن، ئەو جا دەبینن دوژمنانتان چۆن لە ئاستی میللەتی كورد دەچەمێن و داواكارییەكانی كوردیش بەهەند وەردەگرن.

بەداخەوە هەرێمی كوردستان تا ئێستا خاوەنی دەستووری خۆی نییە، لە ساڵی ٢٠٠٢ـەوە پەرلەمانی كوردستان خەریكی دەستوورە، تاوەكو ئێستا كە ساڵی (2024)ـە، بە هۆی ململانێی حزبییەوە نەتوانراوە دەستوورێك بۆ هەرێم دابنێن.

 نەبوونی دەستوور لە هەرێم گەورەترین زیانی بە دۆزی كورد گەیاندووە.

بیرمە لە بەغدا لەسەر پرسی دەستووری هەرێم عەرەبە شوڤێنییەكان و بەرەی توركمانی، هاواریان لێ بەرز ببووەوە و دەیانگوت نابێت هەرێمی كوردستان دەستووری هەبێت، ئەو كاتە زۆر هاوارم كرد كە برادەران با لە هەرێمی كوردستان دەستوورەكە پەسەند بكرێت، بە هەموو كەموكورتییەكەوە، دواتر هێدی هێدی ماددەكانی نێو دەستوور هەمووار بكەنەوە، خۆ ئەو دەستوورەی دەینووسن، قورئان نییە تا نەوێرن دەستی لێ بدەن. ئەگەر هەرێم دەستووری پەسەند بكردایە تووشی ئەو هەموو كێشە و گرفتانە نەدەبووەوە كە ئێستا لە كوردستان سەریان هەڵداوە.

 لەمێژەوە، وەك چاودێرێك سەرنج لە هەڵوێستی حزبە كوردستانییەكان دەدەم، بەتایبەت ئەو ململانێ حزبییەی كە لە نێوانیاندا هەیە، گومانێكی لا دروست كردووم، كە بە داخ و كەسەرەوە ئەو قسەیە دەكەم، خەریكە ئەو گومانە دەبێتە ڕاستی و حەقیقەت، ئەویش ئەوەیە تۆ بڵێیت سەركردەی حزبە كوردستانییەكان و ئەوانەی خۆیان بە خەمخۆری دۆزی كورد دەزانن، لە ناخەوە كوردی عیار 24بن، یان شوناسێكی دیكەیان هەیە و ئێمە پێیان نازانین؟ ئەگینا دەبوو ئەو حزب و لایەنە كوردییانە لەوەتەی دروست بوون، دۆزی میللەتی كوردیان بكردایەتە خەمی سەرەكییان، كۆشش و هەوڵی جددییان بۆ بدایە لە جیاتی ململانێی حزبایەتی، با هەر بڵێن: ئێمە كوردین.

 چۆن دەبێت سەركردایەتیی حزبە كوردستانییەكان ئەوەندە بێباك و كەمتەرخەم بن لە بەرانبەر ئەو هەموو قوربانییەی بە درێژایی سەد ساڵ لە پێناوی كورد دراون، ئەی چۆن شەرمەزار نابن لە بەرانبەر ئەو مێژووە خوێناوییە پڕ لە سەروەرییەی بەسەر میللەتەكەیاندا هاتووە؟

دیارە ئەوانەی ئاماژەم پێ كردن لەو چەند خولەكەدا مشتێكن لە خەرمانێك و دەتوانین چەند كتێبێك لەسەر ئەو ململانێی حزبییە بنووسینەوە، بەڵام لێرەدا كاتەكە هەر ئەوەندە دەخوازێت.

 بەو هیوایەی سەركردە حزبییەكانمان بە خۆیاندا بچنەوە و لە كەلی شەیتان بێنە خوارەوە، واز لە بەرژەوەندیی حزبی بهێنن و ئەوەندە لە خەمی بزنێس و پلەو پۆست و پارەو سەروەت و ساماندا نەبن، ئاوڕێك لەو جەماوەر داماوەیان بدەنەوە، بڕیار بدەن لەمەودوا شەو و ڕۆژ بخەنە سەریەك لە پێناو دۆزی ڕەوای میللەتەكەیان، بۆ ئەوەی هەندێك لەو مێژووە نابووتەی كە لەسەریان تۆمار كراوە، بیسڕنەوە. بێگومان كەس شانازی بەو مێژوویانەوە ناكات، تەنانەت حەزیش ناكەن گوێبیستی بن.