د.ماجید خەلیل فەتاح، مامۆستای زانكۆی سلێمانییە، بۆ ڕاپۆرتی مەیدانیی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆ (ململانێی حزبی و ئایندەی هەرێمی كورستان) بەم جۆرە دیدو تێڕوانین و بۆچوون و پێشنیارەكانی پێ ڕاگەیاندین.

 

هەندێك هۆكار هەن كە وادەكەن فرەیی حزبی لە ناو پێكهاتەیەكی كۆمەڵایەتی و ئابووریی وەكو هەرێمی كوردستاندا، كە ساڵەهای ساڵیشە هێزە داگیركەرەكانی دژی ئێمە بە پلان و بەرنامە كاری لەسەر دەكەن و دەیانەوێت هەموو بزاڤێكی جوانی دیموكراسی بمرێنن، پێكەوەژیان و فرەیی نەهێڵن و زەمینەی لێكتێگەیشتن بە ئاراستەیەكی تاك حزبیی ستالینیدا بەرن.

 زانستی سیاسی پێمان دەڵێت: دوو فۆڕم لە فۆڕمی حزبایەتی هاتووەتە نێو نەریتی پرۆسەی سیاسی لە وڵاتانی پێشكەوتوودا، فۆڕمێك پێمان دەڵێت: فرەیی حزبی لەپێناو كێبڕكێی دیموكراسیدا، وە حزبگەلێك هەن بۆ ئەوەی كێبڕكێ بكەن لە پێناو ڕەخساندنی زەمینەی هەڵبژاردن و زەمینەی دیموكراسی بۆ ئەوەی ببنە پردێك لە نێوان حكومەت و هاووڵاتیدا، بەڵام ئەم كێبڕكێ سیاسییە لە نێوان حزبە فرەكانی وڵاتی ئێمەدا بە ئاراستەیەكدا ڕۆیشتووە، كە لە چەند ڕەهەندێكەوە زیانی بە پرسی نەتەوەیی كورد گەیاندووە.

ئەوجا فۆڕمێكی فرەحزبی ئەوەیە فرەحزبین، یان دوو حزبن، وەكو لە ئەمریكادا كە فۆڕمی كێبڕكێی دوو حزبییە، یان ئەوەیە كە لە بەریتانیادا و لە وڵاتانی دیكەی ئەوروپاش وەكو لە فەرەنسا دەیبینین، زۆرێك لە حزب دەبینین بە ئاراستەی جیاواز و ئایدیۆلۆژیای جیاواز سیاسەت دەكەن، ئێمە ئەم نەریتە فەرەنساییە، یان ئەسكەندەناڤیاییەمان بە جۆرێك لە جۆرەكان وەرگرتووە، بۆ سیاسەتكردن لە وڵاتی خۆماندا، بەڵام ئەوان لە كەلتوورێكی سەدان ساڵەی هەنگاو بە هەنگاوی گەشەسەندنی دیموكراسییەوە گەیشتوون بەوە، بەڵام ئێمە ڕاستەوخۆ و لە دەستپێكی سەدەی بیستەمەوە لە سییەكانەوە دواتر لە چلەكان و پەنجاكان و شەستەكان بوو بە حزبی شۆڕشگێڕ و شۆڕشی هەڵگیرساندووە. ئێمە دەزانین شۆڕشی ئەیلوول كە پارتی دیموكراتی كوردستان ڕابەرایەتیی دەكرد، بە فەلسەفە و فكرێكی ڕاگرتنی هاوسەنگی باری سەرنجی سیاسەتی كۆمەڵگەی ئێمە، بۆ نموونە كۆمەڵگەی ئێمە كۆمەڵگەیەكی فیوداڵییە و میتۆدی ئەم حزبە دەبێت، چۆن ڕێك بخرێت، كە عەقڵییەتێكی یەكجار گەورەی دەوێت بۆ ئەوەی مامەڵە لەگەڵ ئەم هێزگەلە بكات، ئەمە بوو بە هۆكارێكی ڕەخنەی گەورە لەسەر ئەم هێزە سیاسییە، وەكو ئەوەی نەزانێت لە دنیای دەرەوە چی دەگوزەرێت. لە دوای ساڵی 1975ـەوە كۆمەڵێك هێزی ئایدیۆلۆژیی پەڕگیرهاتنە پێشەوە و هاتنە نێو مەیدانەكەوە، بەبێ ئەوەی یەك دێڕ خوێندنەوە بۆ سرووشتی كۆمەڵایەتیی كورد بكەن، ئەم هێزانە لە دوای ساڵی 1991ـەوە هاتوونەتە سەر سفرەی سیاسەتكردن لە ئەزموونی هەرێمی كوردستان، بۆیە ناتوانن مامەڵەیەكی تەندروست نە لەگەڵ دیموكراسیدا و نە لەگەڵ پاشخانە كەلتووری و توراسییەكەی وڵاتی ئێمەدا بكەن. ئەم حاڵەتە جێگەی پرسیارە و خەڵكی سیاسییش زۆر باش دەزانن، وەڵامی ئەو پرسیارەی ئێوە بدەنەوە بۆچی فرەحزبی لە وڵاتی ئێمەدا زیانی هەیە؟

 وەڵامە سادەكە ئەوەیە، حزبی كوردی كە دروست بوون، سرووشتی و خۆڕسك نەبوون، دووەم لە پڕێكدا فیكرەكانیان هاوردە كردووە، بۆ نموونە فكرە چەپڕەوییەكان و هێزە ئایدیۆلۆژیا ئیسلامییەكان سەرلەبەریان ئیستراد دەكرێن بۆ وڵاتی ئێمە، یان دەبینین فكرە ئیسلامییەكان نازانن مامەڵە لەگەڵ ئایینێكی وەكو ئیسلام بكەن، كە پێش هەموو نەتەوەكان، وڵاتی كوردەواری پێشوازیی لەم ئایینە كردووە، ئەمە یەكێكە لە هۆكارەكان، یان چەپەكان هێزی هاوردە كراون، وەكو چۆن توودە لە كۆمەڵگەی ئێرانیدا تووشی پەشۆكان و پەراوێزخستن هات، بەم جۆرە دەبینین هێزە چەپەكان نەیانتوانی یەك هەنگاوی دادپەروەریی كۆمەڵایەتی لە كۆمەڵگەی كوردیدا بێننە پێشەوە.

یەكێك لەو هۆكارانەی كە وا دەكات كەموكوڕی هەبێت لە ژیانی سیاسیی ئەو فرە حزبییەی لە وڵاتی ئێمەدا هەیە، پەیوەندیدارە بەوەی هۆشیاریی هێزە كۆمەڵایەتییەكە نەگەیشتووەتە ئاستێكی دیاریكراو، كە مامەڵەیەكی تەندروست لەگەڵ بابەتە سیكۆلارییەكاندا بكات. كەواتە لەبەر ئەوە دەرهاویشتەی هزری هاوپەیمانێكین كە باوەڕداری بە سیستمە سیكۆلارییەكان دەیانجووڵێنن. ئێمە دەبێت سیستەمێكی سیكۆلاری بۆ حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستاندا شوێن پێ بكەینەوە. كاتێك كە دەمانەوێت هەنگاو بۆ ئەم سیكۆلاریشمە بنێین، هێزە ئاییندارییەكانمان لێ تاو دەدەن و ناهێڵن هیچ بەند و باڵێك لە پرۆسەی گۆڕانكارییەكەدا بێتە ئاراوە، دێن كۆمەڵگە كەلتوورییەكەت لێ هان دەدەن، بۆ ئەوەی هەنگاوە سرووشتییەكانت نەچێتە پێشەوە.

ئێمە نامانەوێت بابەتەكە ببەین بە ئاراستەی ئەو هێزە تاریكانەی كە ناهێڵن لە وڵاتی ئێمەدا پێشكەوتن ڕووبدات. دوو جۆر دواكەوتوویی لە وڵاتی ئێمەدا هەیە، یەكەم هێزگەلێك هەن كە لە سایەی دیموكراسیدا تاریكی دەبەخشنەوە، دووەم هێزگەلێك هەن كە لە ڕووخساردا سۆشیال دیموكرات و پێشكەوتوون كەچی وابەستەن بەهێزە تاریكەكانەوە، هەردووكی رێك دەمەوێت لە چوارچێوەیەكدا شوێنی بكرێتەوە، دوو فۆڕمی تاریكی لە وڵاتی ئێمەدا بوونەتەوە تەگەرە لە بەردەم پێشكەوتندا، ئەوانەی كە دەسكەلان بەهێزە تاریكەكانەوە كە هێزە مۆدێرنەكان ناتوانن هەنگاوێك بەرەوپێشەوە بنێن، ئەوانەش كە هەر بۆ خۆیان تاریكن و لە زۆنی ئێمەدا مەلە دەكەن و دیموكراسییان كردووەتە چەترێك و ڕۆژێك لە ڕۆژان نەیانتوانی یەك كورسی بە هۆی دیموكراسییەوە بهێننە پێشەوە، شەقێك لەو پەیژەیە هەڵدەدەن كە پێی هاتوونەتە سەرەوە، لەبەر ئەوە ئەم ئەلف و بایە تێگەیشتنێكی دەوێت كە دەبێت دەسەڵاتدارانی ئێمە ئاگایان لێی هەبێت.