ئایدن مەعروف وەزیری هەرێمە بۆ كاروباری پێكهاتەكان لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی كوردستان و پەرلەمانتاری هەردوو خولی چوارەم و پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان بووە و دەرچووی كۆلێژی یاسای زانكۆی سەڵاحەدینە لە هەولێر و بڕوانامەی ماستەری لە بواری پەیوەندییە نیودەوڵەتیەكان لە زانكۆی غازی لە ئەنقەرە وەرگرتووە، هاوكان لێپرسراوی مەكتەبی بەرەی توركمانی هەرێمی كوردستانە، وەك كەسایەتییەكی كوردستانییش هەوڵ بۆ پتەوكردنی پێكەوەژیانی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان دەدات، هەر ئەم پەرۆشیەشی هۆكاری ئەوەیە كە هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی كوردستان ڕازی بن كە وەك وەزیری هەرێم لە ناو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا نوێنەرایەتیی و بەدواداچوون بۆ كاروبارەكانیان بكات. لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەش «بەئامانجگرتنی هەرێمی كوردستان و هۆكارەكانی»، زۆر بە گیانێكی كوردستانییانە وەك هاووڵاتییەكی توركمان لە هەرێمی كوردستان، سەركۆنەی ئەو هێرش و دەستدرێژییانەی كرد كە لە ماوەی یەك دوو هەفتەی ڕابردوو كردیە سەر هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان و بەمجۆرە دید و تێڕوانین و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

 

سازدانی ئەم گفتوگۆیە «بەئامانجگرتنی هەرێمی كوردستان و هۆكارەكانی»، پرسێكی لە ڕاددەبەدەر گرنگە، بەتایبەتی وەك لە كۆبوونەكە سەرنج دەدەین، نوێنەری ئایین و نەتەوە جیاوازەكان و بیروبۆچوونە سیاسییە جیاوازەكانیش بەشدارن، ئەمەش پیشاندانی ئەوەیە كە خەڵكی كوردستان بە جیاوازیی نەتەوە و ئایین و بیروبۆچوونی سیاسییەوە، ئەم هێرش و دەستدرێژییانەی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان ڕەت دەكەنەوە و سەركۆنەی دەكەن.

هێرشی ئەم دواییەی ئێران بە ڕۆكێتی بالیستیكی بۆ سەر هەولێر و بۆ سەر ماڵێكی مەدەنی و ماڵی سەرمایەدارێكی دیاری كوردستان كە شەهید پێشڕەو دزەیی بوو، بووە هۆكاری شەهیدبوونی چەندین كەس كە ژن و منداڵێكی تەمەن 11 مانگی تێدا بوو. لە هێرشەكانی پێشتری كۆماری ئیسلامی جیاوازتر بوو، چونكە ئەمجارە ئەم دەستدرێژییەی ئێران قوربانییەكانی ژن و منداڵی 11 مانگی و هاووڵاتییەكی كریستیانیشی تێدایە، ترس و تۆقاندنی لەناو منداڵی باخچەی ساوایان تا تادەگاتە هاووڵاتیانی بەتەمەن بڵاو كردووەتەوە، بەمەش نیگەرانییەكی زۆری دەروونی لەسەر خەڵكی هەولێر و هەرێمی كوردستان بە تەواوەی جێهێشتووە.

كاتێك لەم گفتوگۆیە باس لەو هێرش و دەستدرێژییە گەورەیەی ئێران دەكەین، كە بە ڕۆكێتی بالیستیكی خەڵكی مەدەنی كردووەتە ئامانج، بەشێك لە بەڕێزان لە قسەكانیاندا باسیان لە هێرشەكانی توركیاش كرد، بۆ سەر سنوورەكانی هەرێمی كوردستان، هەندێك چەمكیان بەكارهێنا گونجاو نەبوو، بەتایبەتی بەرانبەر وڵاتێكی گرنگی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە توركیایە. بەڕاستی ئەم هێرش و دەستدرێژەی ئێران بۆ سەر خەڵكی مەدەنی لە هەولێر و هەرێمی كوردستان لەگەڵ هێرشەكانی توركیا بەراورد ناكرێت، ئەگەر ئێران بە ڕۆكێتی بالیستیكی لەهەر دەوڵەتێكی دیكەی بدایە، دەبووە شەڕێكی گەورە لە گەڵیان، هەر وەك چۆن كاردانەوەكانی دەوڵەتی پاكستانمان بینی كە چۆن وەڵامی هێرشە مووشەكییەكانی ئێرانی دایەوە.

دەوڵەتی توركیا كێشەی لەگەڵ ڕێكخراوی پەكەكە هەیە كە رێكخراوێكە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بە تیرۆریست پێناسە دەكرێت و ئەم ڕێكخراوە لە سووریا و توركیا و لە هەرێمی كوردستانیش مەترسی لەسەر ناوچەكە دروست كردووە و هێرشەكانی توركیا بۆ سەر ئەم ڕێكخراوەیە و خەڵكی مەدەنی هەرێمی كوردستانی نەكردووەتە ئامانج، لەمەش زیاتر توركیا دراوسێیەكی هەرێمی كوردستانە و پەیوەندیەكی زۆر باشی لەگەڵ هەرێمی كوردستان و دامەزراوە شەرعییەكانی هەیە و كێشەی لەگەڵ هەرێمی كوردستان نییە.

هەولێر شاری پێكەوەژیانی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانە، شارێكە ئاسایش و سەقامگیری تێدایە، شاری هەموومانە، بۆ ئەو هێرش و دەستدرێژییانەی ئێران دەیكاتە سەر هەولێر، ئامانجی سیاسی لە پشتەوەیە وەك بەرێزان ئاماژەیان پێكرد، ئێران هەژموونێكی گەورەی لە باشوور و ناوەڕاستی عێراق هەیە، بەڵام لە هەولێر و هەرێمی كوردستان ئەو هەژموونەی نییە، بۆیە دەیەوێت هەولێر بكاتە ئامانج، تا ناچاری بكات بە داواكانی ئێران ڕازی بێت، بەڵام ئەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە هەولێر بە ئیرادەی خۆی سیاسەت دەكات و ملكەچی هیچ ئیرادەیەكی دیكە نابێت كە بیەوێت بەزۆر خۆی بەسەردا فەرز بكات.

ئێران بە شێوازی دیكەش لە ڕێگەی ئەو گرووپانەی سەر بە ئێران، گوشار دەخاتە سەر هەرێمی كوردستان و هەوڵی تێكدانی ئەو پەیوەندییانە دەدات كە لەنێوان حكومەتی بەغدا و حكومەتی هەرێمی كوردستان هەیە و دەیانەوێت لە میانەی ئەو هەوڵانە كێشەكانی نێوان خۆیان بە ئاشتی و دیالۆگ چارەسەر بكەن، بۆ ئەم مەبەستەش لە ماوەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی كوردستان پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغدا چ لە سەردەمی بەڕێزان عادل عەبدولمەهدی و مستەفا كازمی و ئێستاش لەگەڵ حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی لە زۆر كاتدا دیالۆگ و دانوستاندنی نێوان هەردوو حكومەت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان ئاكامی زۆر باشی هەبووە، هەر بۆ نموونە لەسەر ئاساییكردنەوەی شنگال و گێڕانەوەی ئاوارەكان بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان، گەیشتنە ڕێككەوتنێكی زۆر باش كە بە «ڕێككەوتنی شنگال» ناسراوە، لەسەر پڕۆژە یاسای بودجە بۆ ساڵەكانی (2023، 2024، 2025») ڕێككەوتنێكی زۆر باش كرا و یاساكە لە پەرلەمانی عێراق پەسەند كرا، بەڵام بە گوشاری لایەنەكانی سەر بە ئێران هەموو ئەم ڕێككەوتنانە بوونە مەرەكەبی سەر كاغەز و جێبەجێ نەكران، بەڵام لە بەرانبەردا ئەگەر ڕێككەوتنیك لە بەرژەوەندیی ئێران بێت، بۆ نموونە ڕێككەوتنی «بەغداد – تاران» كە ڕێككەوتن بوو لەسەر ئاسایشی سنوورەكان لە ماوەی یەك هەفتە جێبەجێ كرا، بەڵام ڕێككەوتنی شنگال پەك دەخەن، كە ڕێككەوتنێكی ناوخۆیی عێراقە لە نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بۆ ئەوەی بارودۆخی ئەو شارە ئاسایی بكرێتەوە و خوشك و برا ئێزدییەكانمان بتوانن بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان، كەچی دەبینین بە پراكتیكی ڕێككەوتنی شنگال سڕ كراوە و كاری پێ ناكرێت، لەناو شنگالیش پەكەكە زوڵمێكی زۆر لە دانیشتووانی شارەكە دەكات و ڕێگرە لە گەڕانەوەیان.

خــــــــاڵی ســـــــــــەرەكی و گـــرنـــــــــگ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم هێرش و دەستدرێژیانە، نەبوونی یەكڕیزییە لەنێوان لایەنە سیاسییەكانی كوردستاندا، بەداخەوە هەتا ئێستا یەكڕیزی و تەبایی بوونی نییە، بە بەرچاوی خۆیانەوە دەبینن هەولێر وەك پایتەختی كوردستان لەلایەن ئێرانەوە موشەكباران دەكرێت، بەڵام هەندێك لایەنی سیاسیی كوردستانی هەڵوێستیان زۆر لاواز بووە، بگرە بە شێوەیەك لە شێوەكان بەرگری لەو دەستدرێژی و مووشكەبارانەش دەكەن، كە ئێران هەرێمی كوردستانی پێ بۆردومان دەكات.

بە ڕاستی زۆر گرنگە كە ئەم هەڵوێستانە ڕاست بكرێنەوەو، پێویستە لایەنە سیاسییەكانی كوردستان یەك هەڵوێستیان بەرانبەر بە پرسە نیشتمانییەكان و بەغدا هەبێت. ئێمە وەك هەرێمی كوردستان چەندین كێشە و بابەتی هەڵواسراومان لەگەڵ بەغدا هەیە و ئەگەر یەكڕیز و تەبا نەبین، ئەو كێشانە هەر بە هەڵواسراوی وبەبێ چارەسەر دەمێننەوە، سەرەنجامیش دەبێت هەموو گەلی كوردستان باجەكەی بدات.

ئێمە وەك پێكهاتەكان لە هەرێمی كوردستان هەموو كات پشتگیری لەوە دەكەین كە هێزە سیاسیەكانی كوردستان یەكریز و تەبا بن، بەڕاستی ئەم پەرتەوازەییەی ناو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان زیانێكی زۆری بە پێكەوەژیانی برایانەی نێوان ئایین و نەتەوە جیاوازەكانی كوردستان گەیاندووە. پێكەوە ژیانی نێوان ئایین و نەتەوە جیاوازەكان لەكابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئاستێكی زۆر باشدا بوو، شەخسی سەرۆكی حكومەت پشتگیرییەكی گەورە بوو بۆ بەهێزكردنی ئەم پێكەوە ژیانە كە هەموومان لەسەر ئاستی ناوچەكە و جیهان شانازیی پێوە دەكەین، بەڵام بەداخەوە بە هۆی ئەو پەرتەوازەییەی نێوان لایەنە سیاسییەكان، ئێستا لایەنێكی سیاسیی كوردستانی لە ناو دادگای فیدڕاڵی تانەی لەسەر كورسیی پێكهاتەكان تۆمار كردووە و، دەیانەوێت بە بڕیارێكی ئەو دادگایە گوشار لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان دروست بكەن و گرفت بۆ كورسیی كۆتاكان دروست بكرێت و كورسییەكانیان بەسەر پارێزگاكاندا دابەش بكرێت. ئەم هەنگاوە ئەگەر بۆیان بچێتە سەر، زیانێكی گەورە لە ڕەوشی پێكەوەژیانی برایانەی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان دەدات، بۆیە بۆ ئێمە وەك نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان، تەبایی و یەكریزی زۆر زۆر گرنگە، ئەگەر ئەو تەبایی و یەكڕیزییە هەبوایە، ئێمەش وەك پێكهاتەكان پڕیشكی ئەو ناتەبەییەمان بەر نەدەكەوت.

ئەوەی لە دوماهیدا دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە ڕۆڵی میدیا لە شێوازی ڕووماڵكردنی كارەسات و ئەو دەستدرێژییانەی دەكرێنە سەر هەرێمی كوردستان زۆر نەرێنی بووە، بە شێوەیەكی زۆر خراپ زانیاری لەسەر ڕووداوەكان بڵاو دەكەنەوە، لەوانەیە ئەوانەی شارەزای سیاسەتن بزانن هۆكاری خراپی ئەو ڕووماڵانەی میدیا بۆچی دەگەڕێتەوە، بەڵام ئەم زانیاری و ڕووماڵە خراپانە دێتە ناو مۆبایل و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی خێزان و شپرزەیی و بێزاری لای خێزان و منداڵان دروست دەكات، ئەوانیش نازانن هۆكاری ئەم شێوازە خراپەی میدیا بۆ ڕووماڵی ڕووداوەكان بۆچی دەگەڕێتەوە.

لە هەمان كاتدا هەڵوێستی لایەنە سیاسییەكانی بەغدا لەبەرانبەر ئەو مووشەكبارانەی هەولێر زۆر خراپ بوو، بە هیچ شێوەیەك ئەوەیان لەبەر چاو نەگرت كە مووشەكبارانكردنی هەولێر وەك شارێكی عێراقی، پێشێلكردنی سەروەریی وڵاتەكەیانە لەلایەن دەوڵەتی ئێرانەوە، ئێمە هەر یەك دوو ڕۆژ پێش ئەو، سەردانەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانمان بینی بۆ بەغدا كە بەشداریی مەراسیمێكی كرد و لەگەڵ تەواوی لایەنە سیاسییە عێراقییەكان كۆبووەوە و خەڵك چاوەڕێی ئەوە بوون دوای گەڕانەوەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە بەغدا، هەواڵی خۆش ببیستن و بەغدا مووچەیان بۆ بنێرێت، بەڵام بەداخەوە دوای گەڕانەوەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، ئەو هێرش و دەستدرێژییانە كرانە سەر هەولێر كە بەڕاستی كارەساتێكی گەورە بوو.