هێرشە درۆنییەكان و پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق و ئەگەری پەلكێشكردنی جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماس بۆ تەواوی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تەوەری دیداری گۆڤاری گوڵان بوون لەگەڵ دڵشاد میران سیاسەتمەدار و شارەزا لە دۆخی عێراق. لێرەدا دەقی وتەكانی بڵاو دەكەینەوە.

 

* شەڕی ئیسرائیل و حەماس لەلایەك و ململانێكانی ئێران و چەكدارەكانی حەشدی شەعبی و حزبوڵا و حوسییەكان بەرانبەر ئەمریكا لەلایەك، ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بەرەو دۆخێكی نادیار پەلكێش كردووە. پرسیار لێرەدا ئەوەیە لەم بارگرژی و پەرەسەندنانە، چارەنووسی عێراق و حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی بەرەو كوێ دەبات؟

- پشتگوێخستنی چارەسەری بنەڕەتی بۆ كێشە و گرفتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی پشتگوێخستنی چارەسەری چەندین دەیەی كێشەی فەڵەستین و كورد، دەرگا لە بەردەم هەموو ئەگەر و گرژییەكاندا واڵا دەكات، ئەوەتا دوای 50 ساڵ لە شەڕی ساڵی 1973 دووبارە ئاگری شەڕی كێشەی فەڵەستین هەڵگیرسایەوە، بە هێرشكردنی چەكدارانی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و دواتر هێرشی بەربڵاوی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە و كوژرانی زیاتر لە 22 هەزار كەس لە فەڵەستینییەكان و 1000 كەسیش لە ئیسرائیلییەكان، پرووشكی ئاگرەكەش بەرەو حزبوڵای لوبنانی و حوسییەكانی یەمەن و گرووپە چەكدارەكانی ئێران لە سووریا و عێراق پەلی كێشا، هەرچەندە شەڕی میلیشیاتە چەكدارەكانی سەر بە ئێران بە ناوی موقاوەمەی ئیسلامییەوە پەیوەندییەكی قووڵی بەو ململانێیەوە هەیە كە چەندین ساڵە لە نێوان ئێران و ئەمریكا لە ناوچەكەدا سەری هەڵداوە، بەواتایەكی دیكە ئەو بارگرژی و هێرشە مووشەكی و درۆنییانەی لە ئێستادا لە سووریا و عێراق بەرانبەر بارەگاكانی ئەمریكا لەلایەن گرووپە چەكدارەكانی سەر بە میلیشیاتە چەكدارە توندڕەوەكانەوە، بەناوی (موقاوەمەی ئیسلامی لە عێراق) بە پاساوی فەڵەستین و دژایەتیی ئەمریكا ئەنجام دەدرێت، وەكو قۆزتنەوەی هەلێكە لەلایەن ئەو میلیشیاتانەوە بۆ ئەوەی ئەجیندەی تایبەتیی خۆیان لە ناوچەی نفووزی خۆیان پەیڕەو بكەن، فشاریان لەسەر حكومەتەكەی سوودانییش دروست كردووە، بۆ سەپاندنی زیاتری پێگە و دەسەڵات و نفووزی خۆیان لە هەموو جومگەكانی عێراقدا، ئەمەش مەترسییەكی زۆری تێدایە، نەك تەنیا لەسەر ئاستی عێراق، بەڵكو بۆ سەر هەرێمی كوردستانیش، هەروەكو چۆن بینیمان هێرشی درۆنی بۆ سەر فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتیی هەولێر و بارەگای پێشمەرگە پێشهاتێكی مەترسیدارە.

* لە دوا دیداری نێوان سەرۆك بارزانی و سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی ئیدانەی هێرشكردنە سەر پێشمەرگە كرا، بەڵام بارگرژییەكان و هێرشەكانی میلیشیاتە توندڕەوەكان بەردەوامیی هەیە، ناكۆكی و بیروبۆچوونی جیاواز لە نێوان ئەم میلیشیاتە چەكدارانەدا چییە و چ خوێندنەوەیەكت بۆ ئەم پێشهاتە نوێیانە هەیە؟

- بە ڕای من بارودۆخی هێرشكردنە سەر ئەمریكا و هەرێمی كوردستان بەم نزیكانە كۆتایی نایەت لە ناوچەكە و عێراقدا ئاڵۆزتریش دەبێت، چونكە خەسڵەت و سرووشتی ئەم گرووپە چەكدارانەی حەشدی شەعبی و میلیشیاتە چەكدارە توندڕەوەكان لەوەدایە، كە جڵەوگیرییان وا ئاسان نییە و پەیوەندییان بە ئەجندەی موخابەراتی دەرەكییەوە هەیە، بۆیە لەم قۆناغەدا زۆر گرنگە بەپێی حیكمەتی سەرۆك بارزانی مامەڵە بكەین و بە وریاییەوە بڕوانینە بارودۆخەكە و پەیوەندییەكانمان لەگەڵ حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی و تەنانەت ئێرانیش بپارێزین و خۆمان لە هەموو پێكدادان و شەڕێك دوور بگرین، چونكە دواجار لە ناو خودی ئەم گرووپە چەكدارانەشدا دووبەرەكی، یان بۆچوون و مەرام و مەبەستی جیاواز هەیە، بۆ نموونە هەر یەك لە (كەتائیبی سەید ئەلشوهەدا و بزووتنەوەی نوجەبا و حزبوڵای عێراق و لیواكانی خوراسانی و چەندین گرووپی بچووكی دیكە) جیاوازن لە لایەنەكانی (عەسائیبی ئەهلی حەق و ڕێكخراوی بەدر) كە جۆرێك لە شەرعییەت و ئەندام پەرلەمانیشیان لە عێراقدا هەیە. گرووپە چەكدارەكان یەكڕیزی لە نێوانیاندا نییە و بەسەر دوو مەرجەعدا دابەش بوون، ئەویش مەرجەعی ئێران لە قوم و مەرجەعی عێراق لە نەجەفە، كە وەلایان بۆ سیستانی هەیە و لەلایەن قەیس خەزعەلی و هادی عامرییەوە بەڕێوە دەبرێن و بەرژەوەندیی زۆر گەورە و فراوانیان لە عێراقدا هەیە و، نایانەوێت بەرژەوەندییەكانیان تووشی زیان ببێت، بە پێچەوانەی نەوەی دووەمی میلیشیاتە چەكدارەكانی شیعەوە كە وەكو چەتە و توندڕەوی بۆ ئەجندەی ڕەهای ئێران كار دەكەن و لە قۆناغی پەرەسەندن و چەسپاندنی پێگە و نفووزی خۆیاندان و، بەرانبەر قەوارەی هەرێمی كوردستانیش دوژمنكارن بە هاوشێوەی میلیشیاتە چەكدارەكانی جیلی پێشوو نین. ڕاستە مەترسییەكان زۆرن لەسەر عێراق و هەرێمی كوردستان بە هاوشێوەی باشووری لوبنان و حوسییەكانی یەمەن و بگرە دیمەنی ناسەقامگیری زۆر لە ناوچەكە و عێراق دەبینرێت. ئەوەتا هێرشەكان حوسییەكانیشی گرتەوە و شوێنەوارەكانیشی دیارە، بەڵام نە ئێران و نە ئەمریكا بە لانیكەم لەم قۆناغەدا لەگەڵ ئەوەدا نین، ڕووداوەكان بگاتە ڕاددەیەك داڕمانی تەواوەتی و تەقینەوە گەورەكە لە عێراقدا ڕوو بدات و، دۆخەكە بگاتە ڕادەیەك لەدەست هەردوو لا دەربچێت، چونكە هەردوو بەرە بەرژەوەندیی زۆریان لە عێراقدا هەیە و خوازیاری ئەوە نین، لە ناو ئەم هەموو پەرتوبڵاوییەی حزبەكانی عێراق و بە هەرێمی كوردستانیشەوە، دۆخەكە لەوە زیاتر تێك بچێت، من وای نابینم ئەم ڕژێمە نیمچە دیموكراتی و تا ڕاددەیەك یەكپارچەیەی عێراق تێك بچێت و پەوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراقیش بە یەكجاری ڕوو لە خراپتر بكات.

* لە دواكۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران، سەرۆك وەزیران پێشوازیی دەربڕی لە هەڵگرتنی ئەو كۆت و بەربەستانەی لە عێراقدا خراوەتە بەردەم ئاساییبوونەوەی دۆخی ناردنی پشكی هەرێم و مووچە، ئایا لە ناو ئەو هەموو تەمومژ و تێكچوونی دۆخەكەدا و بەردەوامیی هاویشتنی درۆنی بۆمبڕێژكراو بۆ سەر هەرێمی كوردستان، هێشتا بۆ ئاساییبوونەوەی دۆخەكە ترووسكاییەك ماوە؟

- هەرچەندە لە ناو شیعەدا گرووپێك پەیدا بوون، قەناعەتیان وایە بە تەنیا دەتوانن حوكمی عێراق بكەن، واتا بڕوایان بە شەراكەت و هاوبەشی لەگەڵ سوننە و كورد نییە، كە لەسەر ئەو بنەمایە عێراقی فیدڕاڵی دامەزراوە و لە دەستووردا چەسپێندراوە، ئەوەتا نەوەی دووەمی قیادەی حزبە ئیسلامییە شیعە چەكدارەكان كە پارەیەكی زۆریان بەركەوتووە، ئەم خەونەیان هەیە و لەژێر پاساوی زۆرینە و بەهێزیی نفووزیاندا دەیانەوێت دۆخەكە بشێوێنن، ئەم ڕەوتە سەرناكەوێت و بە دڵی جیلی یەكەمی حزبە شیعەكان نییە، چونكە دواجار ئەوە شیعەیە كە دوای سەدەیەك لە حوكمڕانیی سوننە دۆخەكەی بەدەستەوەیە و ئەم جارە لەدەستی بچێت، هەرگیز وا بە ئاسانی جڵەوی بۆ ناگیرێتە دەست. عێراق لەسەر بناغەیەك چەسپێندراوە كە دەبێت ڕەچاوی (كورد و سوننە و شیعە) بكرێت و تاكڕەوی ناخوات، تەنانەت دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لە دەسەڵاتی پەرلەماندا نییە، ئەوان لە دەسەڵاتیاندایە یاسا دەربكەن، ئەوە حكومەتی عێراقە كە وەكو دەسەڵاتی جێبەجێكار دەتوانێت بڕیار دەربكات، خۆ پێشتریش بە زۆرینە لە پەرلەماندا بڕیار دەر دەكرا، كە هێزەكانی ئەمریكا نابێت لە عێراق بمێننەوە، ئەو كاتیش ئەمە بووە جۆرێك لە پێشنیار بۆ حكومەت، حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی هەرچەندە بەرهەمی لایەنەكانی هاوپەیمانێتیی بەڕێوەبردنی دەوڵەتە و لە ناویشیاندا حزبە سیاسییەكانی ئیتاڕی تەنسیقی و باڵادەستیی گرووپەكانی حەشدی شەعبییە، بەڵام باش دەزانن، بوونی هێزەكانی ئەمریكا لەژێر چەتری هاوپەیمانێتی دژ بە داعشدا بۆ ڕاگرتنی باڵانسی نفووزی ئێران و ئەمریكایە لە ناوچەكەدا و، دەرچوونیان زیانی نەك تەنیا سیاسی و سەربازی دەبێت، بەڵكو زیانی ئابووری و ناسەقامگیری و ئەمنیشی لێ دەكەوێتەوە، ئەوەتا زۆر لە سوننە و كورد دژی دەركردنی هێزەكانی ئەمریكان و بەشێكی شیعەش كە لەبەرەی مەرجەعی نەجەفن بە هەمان شێوەن، خۆ بوونی هێزەكانی ئەمریكا تەنیا هێزی شەڕكەر نین، بەڵكو مەسەلەی ئابووری و دارایی و نەوت و پەیوەندییەكانی عێراقە لەگەڵ ڕۆژئاواشدا، هەر خۆی لە خۆیدا سەقامگیریی عێراق ڕەنگدانەوەی لەسەر سەقامگیریی ئێران و توركیا و وڵاتانی ناوچەكەش هەیە.

* ئایا دواجار بەردەوامیی ئەم ململانێ و كێشمەكێشانە كاریگەریی لەسەر ئابووری و بودجە و خۆشگوزەرانی و خراپبوونی زیاتری دۆخی دارایی و ئابووری و خۆشگوزەرانی عێراقییەكان بە هەرێمی كوردستانیشەوە نابێت؟

- كێشەی ئێمە بۆ نەبوونی یەكڕیزیی نێوماڵی كورد دەگەڕێتەوە، تەنانەت ئەو لایەن و حزبانەی لە حوكمڕانیی هەرێمی كوردستانیشدا بەشدارن، بەپێی پێویست بەرپرسیارێتی ڕووبەڕووبوونەوەی دۆخەكەیان لە ئەستۆ نەگرتووە، هەر كاتێك كورد پەرتەوازەیی سیاسیی نەبووە، هێزە نەیارەكان نەیانتوانیوە سوود لە دووبەرەكی وەربگرن و فشارەكانیان زیاد نەبووە، ئەوەتا نە پارتی و نەیەكێتی تەواجودیان لە بەغدا بەهێز نییە، هەرچی دەستكەوتی كوردە لە عێراقدا دوای ڕووخانی ڕژێم لە ڕێگەی ئەم یەكگرتوویی و پێكەوە كاركردنەوە بەدەست هاتووە، تا ساڵانی 2013 كورد لە بەغدا پێگەیەكی بەهێزیان هەبوو، گەڕانەوەی ئەم پێگەیە بە یەكگرتوویی و تەبایی و بوونی سیاسەتمەدارانی بەهێزمان لە بەغدا دروست دەبێت و، كاریگەریی زۆر ئەرێنیی لەسەر پەیوەندییەكانمان دەبێت، ئەم جۆرە هەڵسوكەوتە خراپەی بەغدا بەرانبەر هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی بۆ بەهێزیی نەیارانی كورد ناگەڕێتەوە، بەڵكو بۆ بێهێزیی كورد لە بەغدا و لەناو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و لەگەڵ ئەمریكییەكانیشدا دەگەڕێتەوە. من باش لەو ڕاستییە تێدەگەم كە ئەمریكییەكان بەرژەوەندیخوازن، بۆیە دەبێت بەرژەوەندیی ئێمەش تێكەڵ بەو بەرژەوەندییە بكرێت، دەبێت لەگەڵ بەغدا لەلایەن سیاسەتمەدار و كەسە یەكەمەكانی هەردوو حزبەوە تەواجودمان هەبێت، دانوستان و لێكتێگەیشتنی ناوبەناو لەسەر چەند پرسێك نابێت، بەڵكو دەبێت لە هەموو لایەكەوە لە ڕووی بودجە و مووچە و نەوت و ماددەی 140 و حوكمڕانی و حكومەتە خۆجێیەكان و وەزارەتەكانەوە ڕۆڵ و پێگەی هاوبەشمان هەبێت، دەبێ لە بەرانبەر بنەما نەتەوەیی و نیشتمانییەكاندا بەرپرسیارێتیمان هەبێت و لە بەغدا پێكەوە لەسەر پرسە نیشتمانییەكان هاودەنگ و یەكگرتوو بین، پێویستە لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتییش تەواجودمان هەبێت و بتوانین پەیوەندییەكان بكەینە فشار لەسەر بەغدا، چونكە دواجار كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق لە دەرەوەی سنوورەكان چارەسەر دەبن، كێشەكانیش ئەوەندە قورس و ئاڵۆز نین، چارەسەریان زەحمەت بێت، بەتایبەتی لەلایەن ئەم حكومەتەی محەمەد شیاع سوودانی كە دواجار ئەویش لەژێر فشاری گرووپە چەكدارەكانی بەدەر لە یاسادایە و، نایەوێت لەم بارودۆخەدا كێشەیەكی ئاڵۆزی دیكەی لەگەڵ هەرێمی كوردستان بۆ دروست ببێت.