لە 27ی تشرینی یەكەمی 2022، حكومەتی هاوپەیمانیی ئیدارەی بەڕێوەبردنی دەوڵەت بە سەرۆكایەتیی محەمەد شیاع سوودانی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق متمانەی وەرگرت و، ئەو بەرنامە وەزارییەشی پێشكەش كرد، كە لایەنەكانی ناو هاوپەیمانییەكە (بە كورد و شیعە و سوننەەوە) لەسەری ڕێك كەوتبوون.

ئەو بەرنامە وەزارییە دووبەش بوو، بەشێكیان بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی پێویستی بە دەركردنی یاسای تازە هەبوو، بۆیە دەبوو لەلایەن پەرلەمانەوە یاسای بۆ دەربكرێت، وەك دەركردنی «یاسای ئەنجومەنی فیدڕاڵی، یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی و چەند یاسایەكی دیكە»، بەشێكی دیكەشی پەیوەندی بە حكومەتەوە هەبوو، وەك «جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی شنگال، كاراكردنەوەی لێژنەی ماددەی 140، ئامادەكردنی پڕۆژە یاسای حكومەتی فیدڕاڵی بە هاوكاری لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان و.. هتد».

ئەم بەرنامە وەزارییە ئەگەرچی لەسەر ئاستی هەردوو لایەنی جێبەجێكار و یاسادانان هەوڵێك هەبووە بۆ ئەوەی جێبەجێ بكرێن، بەڵام دروستكردنی لەمپەر و ئاستەنگ بۆ جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیە وەك خۆی و لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا، بووەتە هۆكاری ئەوەی لە زۆر بواردا ناوەڕۆكی ئەم بەرنامەیە بەتاڵ بكاتەوە، یان نەتوانراوە وەك ئەوەی هەیە جێبەجێ بكرێت.

ساڵی 2023 كە سەرەتای دەستبەكاربوونی حكومەتەكەی سوودانی بوو، كاری گرنگی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، پەسەندكردنی بودجەی عێراق بوو بۆ ساڵانی «2023و2024و2025»، ئەم پڕۆژەیە یاسایە لە سەرەتادا و بە هەماهەنگی و هاوكاریی نێوان حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان، توانرا پڕۆژە یاسایەكی بوجەی هاوسەنگ و ڕێكوپێك بۆ حكومەتی عێراق دابڕێژرێت و ڕەوانەی پەرلەمان بكرێت، بەڵام لە ناو پەرلەماندا لەلایەن ئەو فراكسیۆنانەی كە هەتا ئێستاش بە ئەقڵییەتی شۆڤێنی سەیری گەلی كوردستان و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەن، بە جۆرێك دەستكاریی بڕگە و ماددەكانی ئەم پڕۆژە یاسایە كرا، كە جارێكی دیكە هەرێمی كوردستانی لە شایستە داراییەكانی خۆی و مووچەی فەرمانبەرانی بێبەش كردەوە.

هۆكار و فێڵی سەرەكی بۆ بێبەشكردنی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لە مووچەی خۆیان، (كە ئەوانیش پێویستە وەك تەواوی مووچەخۆرانی دەوڵەتی عێراق لە كاتی خۆیدا مووچەی خۆیان وەربگرن)، ئەوەیە، كە لەناو پڕۆژە یاسای بودجەی عێراقدا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لەناو ئەو پشكەی هەرێمە كە بە 12.6% خەمڵێندراوە و لەناو بوجەی عێراقدا وەك مووچەی تەواوی فەرمانبەران جێگەی بۆ نەكراوەتەوە، هەر بۆیە كاتێك باس لەوە دەكەن، دەبێت لە كۆی خەرجی كردەیی «الانفاق الفعلي» پشكی 12.6% هەرێمی كوردستان بدرێت، ئەوا پشكی هەرێمی كوردستان بە ڕێژەی نزیكەی 50% كەم دەبێتەوە و بەمەش حكومەتی هەرێمی كوردستان ناتوانێت مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دابین بكات. ئەمە لە كاتێكدا لە پرۆسەی داڕشتنی پڕۆژە یاسای بودجەی عێراقدا پشكی 12.6% هەرێمی كوردستان بەو شێوەیە دیاری كراوە كە پێویستە لە كۆی تەواوی بودجەی فیدڕاڵی تەرخان بكرێت.

پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئەو بڕگەیەی خەرجی كردەیی كە لەناو یاسای بوجەی عێراقدا هەیە، ئایا پێویستە حكومەتی عێراق پێوەی پابەند بێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارە ڕاشكاوانە دەڵێین: بەڵێ، ئەو بڕگەیە بە ڕێگەی زۆرینە و كەمینەی ناو پەرلەمان لەناو یاساكەدا جێگیر كراوە، ئامانجیش لە دانانی ئەم بڕگەیە بۆ ئەوە بووە بە «یاسا» هەرێمی كوردستان برسی بكەن و لە شایستە داراییەكانی خۆی بێبەشی بكەن، هەروەك چۆن ڕژێمی ئاپارتاید لە هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو ڕەشپێشستەكانی باشووری ئەفریقای بە یاسا دەچەوساندنەوە و لە مافەكانی خۆیان بێبەبەشی دەكردن، هەر ئەمەش وای لە ماندێلا كرد، كە لە بەردەم دادگای ئاپارتایدا بە دەنگی بەرز بڵێت: «ئێمە ئەو یاسا ڕەت دەكەینەوە كە دەتانەوێت ئێمەی پێ بچەوسێننەوە و، نەهامەتیی گەلەكەم ناچارم دەكەن، لە ناو یاسا زاڵمەكەی ئێوە و ویژدانمدا، بۆ بەرژەوەندیی گەلەكەم ملكەچی ویژدانی خۆمان بین، نەك یاسا زاڵمەكەی ئێوە».

بڕینی پشك و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی ناوەندییەوە، كارێكی تازە نییە، بەڵكو هەر لە دوای ساڵی 2014وە هەتا ئێستا ئەم سیاسەتەی بەغدا لە دژی هەرێمی كوردستان پیادەی دەكات، بەردەوامیی هەیە، بەڵام ئەو هۆكارەی بووەتە هۆی ئەوەی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دوای ئاداری 2023وە زۆر پێوەی دیار بێت و نەتوانێت وەك پێشتر مووچەی فەرمانبەرانی دابین بكات، ئەوەیە كە لە ئاداری 2023وە بە بڕیاری لێژنەی دادوەریی پاریس «كە عێراق سكاڵای لەسەر توركیا تۆمار كردبوو»، هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بە ڕێگەی توركیا بۆ بەندەری جیهان ڕاگیراوە، لە بەرانبەریشدا حكومەتی عێراق بە بیانووی جۆراوجۆر، ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی كوردستانی كردووە بە چەكێكی ئابووری بۆ سزادانی هەرێمی كوردستان، ئەمە لە كاتێكدا هەرێمی كوردستان ڕازی بوو بەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی كۆمپانیای هەناردەكردنی نەوتی عێراق «سۆمۆ» هەناردە بكات، دەبوو حكومەتی عێراق ئەم كێشەیەی بە زوویی چارەسەر بكردایە و ڕێگەی دیكە بۆ هەناردەكردن و بەكارهێنانی نەوتی هەرێمی كوردستان بدۆزیبایەتەوە، بەمجۆرە:

1- پێداویستیی ناوخۆی عێراق بۆ نەوت، زۆر لەو ڕێژەیە زیاترە كە هەرێمی كوردستان بەرهەمی دەهێنێت، بۆیە دەكرا نەوتی هەرێمی كوردستان بەكار بهێنرایە بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییەكانی ناوخۆی عێراق، بەمەش كێشەكە تا ڕاددەیەكی بەرز چارەسەر دەكرا، بەڵام ئەمەیان نەكرد و زیانی زیاتر لە 7 ملیار دۆلاریان لە عێراق و هەرێمی كوردستان دا، تەنیا لە پێناوی ئەوەی گوشاری ئابووری بخەنە سەر هەرێمی كوردستان.

2- حكومەتی عێراق بەگشتی و وەزارەتی نەوتی عێراق بەتایبەتی زۆر باش دەزانن لە چوارچێوەی ئەو كۆنتراكتانەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی نەوت كردوونی، تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە بەشێك لە كێڵگەكانی نەوتی عێراق بەرزترە و خۆشیان لەو جۆرە كۆنتراكتەی هەرێمی كوردستانیان لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی نەوت كردووە، بەڵام هەتا ئێستا ئامادە نین بە ئامادەبوونی حكومەتی هەرێمی كوردستان «كە ئەو لایەنەیە كۆنتراكتەكانی ئیمزا كردووە» لەگەڵ ئەو كۆمپانیا نێودەوڵەتییانەی نەوت دابنیشن كە لە كوردستان وەبەرهێنانیان كردووە، بێگومان ئەم خۆدزینەوەیە دەچێتە چوارچێوەی پیادەكردنی سیاسەتی هەڵتەكاندنی ژێرخانی پیشەسازیی نەوت لە كوردستان.

دیارە بڕینی مووچەی فەرمانبەران و پشكی هەرێم، تەنیا یەكێكە لە كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەولێر و بەغدا و كێشەگەلێكی كەڵەكەبووی دیكە هەن، كە ئەگەر ڕێگەی گونجاوی لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا بۆ نەدۆزرێتەوە، ئەوا زۆر زەحمەتە بارودۆخەكە بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوامی هەبێت.

   

  عێراق دەوڵەتێكی فیدڕاڵی دەبێت، یان ویلایەتی فەقیهـ؟

عێراق دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بێت، یان دەوڵەتی ویلایەتی فەقیهـ، ئەگەر بتوانێت بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بپارێزێت، بۆ ئەمریكا هیچ جیاوازییەكی نییە، ئەمەش نەك هەر لەسەر ئاستی سیاسەتی كۆشكی سپی، بەڵكو لەسەر ئاستی ئەو ناوەندانەی لێكۆڵینەوە و فیكریش كە خۆیان بە پارێزەری دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤیش لەسەر ئاستی جیهان دەناسێنن.

 لە ساڵانی 2006- 2008 كە جۆزیف بایدن، سەرۆكی ئێستای ئەمریكا كە ئەوكات سەرۆكی ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی سەنات بوو، خەریكی دارشتنی پلانی «B» بوو بۆ عێراق، ئەمیتا ئیتزایۆنی بیرمەندی ناسراوی ئەمریكی پلانی»Z»ی ڕاگەیاند بە مانای «دوایین پلان بۆ عێراق»، لەم پلانەدا ئیتزایۆنی زۆر بە ڕاشكاوی دەڵێت: «ئەوە كاری ئەمریكا نییە هەوڵ بدات عێراق بكاتە فیدڕاڵی و دیموكراتی، لە شارێكی وەك سەدر لە ناوەندی بەغدای پایتەخت هەموویان شوێنكەوتووی سەدرن و خەڵكیش كاروباری ڕۆژانەی خۆی دەبات بەڕێوە و هیچ كێشەیان نییە، ئیدی بۆ ئەم كەشەیان لێ تێك بدەین؟»

ئاماژەكردنمان بۆ ئەو دێڕانە بۆ ئەوەیە بڵێین: عێراق دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بێت، یان دەوڵەتی ویلایەتی فەقیهـ، پرسێكە پەیوەندی بە عێراقییەكانەوە هەیە و، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زۆر لای گرنگ نییە كامیان بێت، ئەمە ڕاستییە و بۆ هەرێمی كوردستانیش دەبێت نەخشە ڕێگەیەك بێت كە شێوازی پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا پێ ڕێك بخاتەوە.

لە ساڵانی 2004 و 2005 پێش دەستپێكردنی پرۆسەی نووسینەوەی ڕەشنووسی دەستووری عێراق و لە كاتی نووسینەوەكەشیدا، تیمێكی ڕاوێژكاریی نێودەوڵەتی كە كاریان لەسەر «ئایندەی هەرێمی كوردستان لە عێراقدا» دەكرد، یەكێك لەو پرسیارانەیان ئەوە بوو «ئەگەر عێراق نەبووە فیدڕاڵی، دەبێت هەرێمی كوردستان چی بكات؟». لێرەدا ئەگەر ئەم پرسیارە بە جۆرێكی دیكە ئاراستە بكەینەوە و بڵێین: «ئایا هەرێمی كوردستان دەتوانێت عێراق بكاتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی؟ بێگومان وەڵامە سادەكە ئەوەیە «نەخێر، ناتوانێت».

واقیعی ئێستا دوای تێپەڕبوونی 20 ساڵ بەسەر ڕووخانی ڕژیمی سەدام حوسێن، ئەوەمان پێ دەڵێت «عێراق نەبووە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و هیچ ئاسۆیەكیش دیار نییە كە لە داهاتوودا هەنگاو بۆ دەوڵەتێكی فیدڕاڵی هەڵبگرێت، یان دەستوورەكەی ساڵی 2005 وەك خۆی جێبەجێ بكات». كەواتە ئەم واقیع و ڕاستییانەی لە بەردەستمانن، ڕاشكاوانە ئەوەمان بۆ دەخەنە ڕوو كە نە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گوشار دەكات عێراق ببێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی، نە دەستەبژێری دەسەڵاتی شیعەش باوەڕیان بە سیستمی فیدڕاڵی هەیە، ئەم واقیعە ناچارمان دەكات كە وەك خۆی مامەڵە لەگەڵ ئەو واقیع و ڕاستییانە بكەین، لەمەش زیاتر هەندێك ڕاستیی دیكەش هەن، دەبێت ئەوانیش لەبەر چاو بگرین و بوێرانە ئەو ڕاستییەمان لەبەر چاو بێت، كە هەتا ئێستاش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی ئیقلیمی بژارەی سەربەخۆیی كوردستان بە گەلی كوردستان ڕەوا نابینن و مەحكوومیان كردووین بەوەی دەبێت هەر لەچوارچێوەی عێراقدا بمێنینەوە، بۆ مانەوەشمان لە چوارچێوەی ئەم «دەوڵەتە بە زۆر دروست كراوەدا» هیچ هاوكارییەكمان ناكەن، بۆ ئەوەی كێشەكانمان لەگەڵ بەغدا بە شێوازی ئاشتییانە چارەسەر بكەین، هەر بۆیە هەموو ئەم ڕاستییانە پێكەوە پێمان دەڵێن «دەبێت سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بە خۆی میكانیزمێك لە چوارچێوەی عێراقدا بدۆزێتەوە، بۆ ئەوەی پەیوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ عێراق ڕێك بخاتەوە».

هەتا ئێستا بۆ ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا و چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا، سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە دەستووری 2005 ببێتە نەخشە ڕێگە بۆ دووبارە ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكان و چارەسەركردنی كێشە كەڵەكەبووەكانی نێوان هەرێم و بەغدا، بەڵام پرسیاری سەرەكی ئەوەیە گریمان ئەو لایەنە سیاسییانەی شیعە كە مەبەستیانە لە دەسەڵاتدا بن و بمێننەوە، بەڵێنیان دا و ڕێككەوتین لەسەر ئەوەی لە چوارچێوەی دەستووری 2005 هەموو كێشەكان چارەسەر بكرێن، وەك ئەوەی لە تشرینی یەكەمی 2022 لە چوارچێوەی بەرنامە وەزارییەكەی حكومەتی محەمەد شیاع سوودانی ئیمزای لەسەر كراوە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەو لایەنە كامەیە كە تەفسیری دەستوورەكەی پێ دەدرێت و دەبێتە دادوەر لە نێوان عێراقییەكاندا؟

وەڵامی ئەم پرسیارە ئەوەیە كە تەفسیری دەستووری 2005 سپێردراوە بە دادگایەك بە ناوی «دادگای فیدڕاڵی» كە خودی دادگاكە لە چوارچێوەی ئەو دەستوورە دانەمەزراوە، وەك لە ڕابردووش بینیمان خودی ئەم دادگایە كە بەوجۆرە دەستوورەكەی تەفسیر كرد، كە فراكسیۆنی گەورە ئەو فراكسیۆنە نییە كە لە هەڵبژاردنەكاندا دەنگی یەكەم دەهێنێت، بەڵكو فراكسیۆنی گەورە ئەو فراكسیۆنەیە كە دوای هەڵبژاردن لە ناو پەرلەماندا گەورەترین هاوپەیمانی پێك دەهێنێت، ئەم تەفسیرەی دادگای فیدڕاڵی لە ساڵی 2010 تەنیا بۆ ئەوە بوو، حوكمڕانی لە دەستی «ئیسلامی سیاسیی شیعە» دەرنەچێت، ئەگەرنا، (ئەیاد عەلاوی)یش هەر شیعە بوو، بەڵام سەر بە ڕەوتی «ئیسلامی سیاسیی شیعە» نەبوو، هەروەها لەبەرانبەر یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان، نەك هەر تەفسیری دەستوورەكەی نەكرد، بەڵكو لە چوارچێوەی یاسایەكی كۆنی دەوڵەتی عێراقی سەردەمی سەدام حوسێن یاساكەی هەرێمی كوردستانی ڕەت كردەوە.

ئەم ئاراستەیە ئەوەمان پێ دەڵێت، لەناو ئەو فێڵە یاساییەی بۆ تەفسیری دەستووری عێراق لەلایەن لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراقەوە دروست كراوە، دادگای فیدڕاڵی دژی هەر هێز و لایەن و پێكهاتەیەك بیانەوێت بە كاری دەهێنن، ئەوا دەستوورەكەش ئەو مانایەی نەماوە كە داڕێژەرانی نووسیوویانە، بەڵكو بووەتە ئامرازێك بە دەست ئەو لایەنانە و چۆن بیانەوێت بەو جۆرە تەفسیری دەكەن، بۆیە دەستووریش ئەو مانایەی نەماوە كە ببیتە بناغەیەك بۆ گۆڕینی ئەقڵییەتی حوكمڕانی و بناغەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.

ئەو پسپۆڕ و بیرمەندانەی كاری ئەكادیمی و فەلسەفییان لەسەر ئایندەی هەرێمی كوردستان لە عێراقدا كردووە و، لە وەڵامی ئەو پرسیارەیاندا كە «ئەگەر عێراق نەبووە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی، دەبێت هەرێمی كوردستان چ بكات؟» ڕێنمایی ئەوە دەدەن، ئەگەر گەلی كوردستان و هەرێمی كوردستان نەتوانن عێراق بكەنە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی، ئەوا باشترە هەرێمی كوردستان پێداگری لەسەر بوونی عێراق بە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی نەكاتەوە، بەڵكو بۆ میكانیزمێكی دیكە بگەڕێت بۆ ئەوەی هەم لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا بمێنێتەوە و هەمیش بتوانێت كێشەكانی لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكات، ئەو میكانیزمەش ئەوەیە ئەو ماف و داواكارییانەی گەلی كوردستان كە لە كۆنگرەكانی ئۆپۆزیسیۆنی عێراق لەسەری ڕێككەوتوون و دوای ڕووخانی ڕژێم لە دەستووری 2005 چەسپێندران، ئەو مافە دەستوورییانە بۆ گەلی كوردستان دەستەبەر بكەن، ئەو كات سیستمی سیاسیی بەغدا ئایینی دەبێت، یان عەلمانی كێشەی گەلی كوردستان و هەرێمی كوردستان نابێت.

هەر لە چوارچێوەی ڕێكخستنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و دەوڵەت، جۆن میر شامیر بیرمەندی دیاری ئەمریكی لە دوایین كتێبیدا بە ناونیشانی «دەوڵەتان چۆن بیردەكەنەوە؟»، پێداگری لەسەر تیۆری ڕیالیزم (واقیعبینی) دەكات، لەم سۆنگەیەوە بە پێچەوانەی زۆربەی بیرمەندانی جیهانەوە پێی وایە، بڕیاری شەڕی ڕووسیا دژی ئۆكرانیا بڕیارێكی ئەقڵانی و دەوڵەتییە و بە تەنیا بڕیاری ڤلادیمیر پوتین نییە، میر شامیر دەڵێت: «ڤلادیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكرانیا لە ڕوانگەی بەرژەوەندییەكانی ڕۆژئاواوە سەیری ئایندەی وڵاتەكەی كرد، نەك لە ڕوانگەی بەرژەوەندیی ئۆكرانیاوە، بۆیە خۆی لەم شەڕەوە تێوەگلاند». كەواتە بەم ئاراستەی میر شامیر، زیلینسكی بڕیارەكەی نائەقڵانی بووە، دەبوو هێندە واقیعبین بوایە كە بوونی ئۆكرانیا بە ئەندامی ناتۆ، واتە خۆكوشتنی ڕووسیا وەك دەوڵەت، نەك تەنیا سەرۆكێك كە ناوی ڤلادیمیر پوتینە، بۆیە ئۆكرانیا دەیتوانی بە پاشگەزبوونەوەی لەو بڕیارەی خۆی لەو شەڕە گەورەیەوە پاراستبا.

ئەم چوارچێوە هزرییەی میر شامێر بۆ پێناسەی «هێز» لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، یان لە پەیوەندیی نێوان دوو لا كە ناوی لێ ناوە «نەختینەی _سیولەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان»، تەنیا پێناسە نییە بۆ «هێزی سەربازی»، بەڵكو پێناسەیە بۆ هەموو هێزێك كە دەكرێت بە شێوەیەكی ئەقڵانی بەكار بهێنرێت.

لێرەوە ئەگەر لە چوارچێوەی تیۆرە ڕیالیزمەكەی میر شامیر، زۆر بە واقیعییانە ئەقڵییەتی لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق لە ماوەی 20 ساڵی ڕابردوو بخوێنینەوە، ئەوا دەگەینە چەند خاڵێك كە هەر یەكێك لەو خاڵانە بە خۆكوشتنی دەسەڵاتداریەتی و حوكمڕانیی شیعەی دەزانین، نەك تەنیا لایەنێكی سیاسی:

1- لایەنە سیاسییە ئیسلامییەكانی شیعە ئەو پێناسەی ئێستای دەوڵەتی عێراق كە دەستووری 2005 بۆی دەكات، بەوەی «عێراق دەوڵەتێكی دیموكراتی و فیدڕاڵی و فرەیی و پەرلەمانییە» بە خۆكوشتنی هەتا هەتایی حوكمڕانیی شیعەی دەزانن.

2- دەستاودەستكردنی دەسەڵات نەك لەگەڵ پێكهاتە، یان نەتەوەیەكی دیكەی عێراق، بەڵكو دەستاودەستكردنی دەسەڵات لە نێوان شیعە وەك ئیسلامی سیاسی و شیعە وەك عەرەبی عێراق بە خۆكوشتنی شیعەی دەزانن.

3- یاسای دانراو «القانون الوضعي»، بەو مانایەی عێراق لەسەر بنەمای «یاسای دانراو» ئەو یاسایانەی عێراقییەكان خۆیان دایدەڕێژن، بە خۆكوشتنی سیاسیی خۆیانی دەزانن، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی پێشوەختە ئەوەیان فەرز كردووە «نابێت هیچ یاسایەك لە پەرلەمانی عێراق دەربچێت كە پێچەوانەی شەریعەتی ئیسلامی بێت»، بە كردەیی ئەوەشیان فەرز كردووە یاسایەك دەبێت جێبەجێ بكرێت كە هاوتای شەریعەتی ئیسلامیی شیعە بێت.

بێگومان خاڵی دیكە زۆرن، بەڵام تەنیا ئاماژەمان بەم چەند خاڵە سەرەكییە كرد، ئەمانە ئەو خاڵانەن هیچ لایەنێكی سیاسیی شیعە كە بڕوای بە سیستمی ویلایەتی فەقیهـ هەیە كۆمپرۆمایزی لەسەر ناكات و، ئەگەر لە ڕوانگەی تیۆری واقیعبینییەوە بمانەوێت دانوستاندن لەگەڵ ئەو لایەنە بكەین، كە كۆمەڵێك خاڵ بە خۆكوشتنی سیاسیی خۆی دەزانیت، ئەوا دەبێت ڕەچاوی ئەو خاڵانە بۆ بەرانبەر بكرێت، بۆ ئەوەی بتوانرێت بەرژەوەندییەكانی ئێمەش پارێزراو بن.

ئەم ئاراستەیە ئەوەمان پێ دەڵێت، ناوهێنانی دەوڵەتی عێراق بە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بێجگە لە وەهمێك شتێكی زیاتر نییە، تۆماس هۆبز كە بە ئەقڵی دەوڵەتی هاوچەرخی نەتەوەیی لە جیهاندا هەژمار دەكرێت، سەبارەت بە وەهم دەڵێت: «مرۆڤ كاتێك بەخەبەرە دەكەوێتە ناو خەیاڵ و لەناو خەیاڵی خۆیدا وێنەیەك دروست دەكات، هەر بۆیە بە لاتینی بە خەیاڵ دەگوترێت (Imagination)، هەست دەكات ئەو وێنەیە ڕاستییە و ئەو بەخەبەرە و دەیبینێت، بەڵام كاتێك دەخەوێت، دیسان خەو بەو وێنەیەوە دەبینێت و پێی وایە بەخەبەرە و ڕاستییە»، ئێمەش لە عێراقدا، بەتایبەتی ئێمە لە هەرێمی كوردستان كاتێك خەیاڵ دەمانباتەوە، وێنەیەك دێتە بەرچاومان كە عێراق فیدڕاڵییە و هۆشمەندین و دەیبینین، كاتێكیش دەخەوین، دیسان پێمان وایە عێراق فیدڕاڵییە و لە خەوەكەشدا هۆشمەندین و واقیعەكە دەبینین، بەڵام لە هەردوو حاڵەتەكەدا عێراق بێجگە لە دەوڵەتێكی سیستمی ویلایەتی فەقیهـ شتێكی دیكە نییە و ئەوەی پێی دەگوترێت فیدڕاڵی بێجگە لە وێنەی ناو خەیاڵێك بوونی نییە.

 

  تەنیا ئامانجی ئیسلامی سیاسیی شیعە

مانەوەیانە لە دەسەڵاتدا

لە دوای هێرشەكانی حەماس لە 7ی تشرینی یەكەمی 2023 و كاردانەوە نامرۆییەكانی ئیسرائیل بۆ سەر دانیشتووانی غەززە بە بیانووی بوونی چەكدارانی حەماسەوە، مەزندەی زۆربەی چاودێران بەو جۆرە بوو، ئەم شەڕە دەگۆڕێت بۆ شەڕێكی ئیقلیمیی گەورە و چەندین دەوڵەت و لایەن تێوەی دەگلێن، بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی كە چەكدارانی ئیسلامیی شیعەی تێدایە، وەك (لوبنان، عێراق، سووریا، ئێران و یەمەن)، بەڵام ئەوا پێ دەنینە مانگی سێیەمی ئەم شەڕە كاولكارییە و لەگەڵ ئەوەی هیچ هێڵێكی سوور و بەهایەكی مرۆڤایەتی نەما سوپای ئیسرائیل نەیبەزێنێت، كەچی دەبینین شەڕەكە لە چوارچێوەكەی خۆی لەناو شاری غەززە سنووردارە و تەنانەت ڕامەڵڵاشی نەگرتووەتەوە.

لە ماوەی ئەم 70 ڕۆژەی شەڕەكەدا، گرووپێك لە عێراق و سووریا بە ناوی «مقاوەمەی ئیسلامی» بەبێ ئەوەی بناسرێن كێن، خۆیان ڕاگەیاند و زیاتر لە 80-90 هێرشی درۆن و مووشەك و هاوەنیان كردە سەر بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە هەریر و فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتیی هەولێر و بنكەی سەربازی عەین ئەسەد لە ڕومادی و دوایینیشیان هێرشكردنە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا بوو لە شەقامی سەعدونەوە لە ناوچەی سەوز.

لەم ماوەیەدا و پێش ئەوەی ئەو چەكدارانەی «مقاوەمەی ئیسلامی» هێرش بكەنە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا، هێزەكانی ئەمریكا چەندین جار بنكە و بارەگاكانی ئەو هێزانەی كوتا و دوو هەفتە پێش ئێستاش هێرشی كردە سەر كاروانێكی هێزەكانی حەشدی شەعبی و چەندین چەكداری لێ كوشتن بە بیانووی ئەوەی بەنیاز بوون هێرش بكەنە سەر بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراقدا. بەڵام دوای ئەوەی هێرش كرایە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا، بۆ یەكەمین جار بوو دوای 20 ساڵ گوێبیستی بەیانێك بین لە حكومەتی عێراقەوە كە ئەو كارانە بە كاری «تیرۆریستی» لە قەڵەم بدات و پاشانیش ئەوە ڕاگەیەندرا كە بەشێك لە ئەنجامدەرانی ئەو كارانە دەستگیر كراون و سەر بە هێزە ئەمنییەكانی عێراقن.

ئەوەی جێگەی سەرسوڕمان و هەڵوەستە لەسەركردنە، ئەوەیە كە ئەو حكومەتەی (حكومەتەكەی شیاع سوودانی) ئەم بەیانەی دەركردووە، حكومەتی لایەنە سیاسییەكانی شیعەی ناو چوارچێوەی هەماهەنگین كە خۆیان خاوەنی هێزە چەكدارەكانی حەشدی شەعبین و خۆشیان خاوەنی حكومەتەكەن.

پرسیار لێرەدا ئەوەیە، بۆچی لایەنە سیاسییە شیعەكان و هێزەكانی حەشدی شەعبی نەك هەر خۆیان لە هێرشی چەكدارانی «مقاوەمەی ئیسلامی» بێبەری دەكەن، بەڵكو بە كاری تیرۆریستی ناوی دەبەن؟ ئەمەش ڕاشكاوانەتر ئەگەر كارەكەیان تیرۆریستی بێت، بێگومان لەگەڵ ئەنجامدەرانی ئەو هێرشانەش وەك تیرۆریست مامەڵە دەكەن و، سەرۆك وەزیرانی عێراقیش دەڵێت بەشێكیان كارمەندی هێزەكانی ئاسایشی عێراق بوون، ئەمە مانای ئەوەیە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بە كۆدەنگی ئەو كەس و لایەنانە بە تیرۆریست لەقەڵەم دەدەن كە ببێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی سەقامگیریی حكومەتەكەی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە بلەرزێنێت.

لایەنە سیاسییەكانی شیعە بەگشتی و لایەنە سیاسییەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی بەتایبەتی زۆر باش دەزانن، كە هێرشكردنە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا واتە هێرشكردنە بۆ سەر شكۆی ئەمریكا لەو وڵاتەدا و كاردانەوەی ئەم هێرشانە باجی قورسی دەبێت و ئەمریكا وەڵامدانەوەی كاریگەری دەبێت، پێشتریش كە لایەنەكانی ئێستای چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە لە كۆتایی ساڵی 2019 سەرپەرشتیی هێرشێكیان كرد بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا، كاردانەوەی ئەمریكایان بینی، چۆن بە هێرشێكی درۆن ئەبومەهدی موهەندیس جێگری فەرماندەی هێزەكانی حەشدی شەعبی و قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانیان لە بەغدا كردە ئامانج. كە ئەمە زیانێكی هێجگار گەورە بوو بۆ هێزەكانی حەشدی شەعبی و لایەنەكانی ئێستای ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە.

لەم بازنەیەدا كە ئێستا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە و هێزەكانی حەشدی شەعبی خاوەنی ڕاستەقینەی حكومەتەكەی شیاع سوودانین، زۆر باش دەزانن، ئەگەر لە سایەی حوكمڕانی ئەواندا نەتوانرێت بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بپارێزن و ڕێگری نەكەن لەو هێرشانەی دەكرێنە سەر بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا، ئەوا ئەوان جارێكی دیكە حوكمڕانییان بە دەستەوە نابێت و بۆ هەتا هەتایە لە دەستی دەدەن، ئەمەش نەك بەو مانایەی ئەمریكا پەنا دەباتە بەر هێزی سەربازی و جارێكی دیكە عێراق داگیر دەكاتەوە، نەخێر، ئەمریكا چەندین ئامرازی دیكەی بە دەستەوەیە كە دەتوانێت نەك هەر ئەم حكومەتە و هەر حكومەتێكی دیكەی عێراق بێت، بیڕووخێنێت.

پێش ئەوەی بێینە سەر ئەو میكانیزمانەی ئەمریكا دەتوانێت بۆ بەرگریكردن لە خۆی لە عێراقدا بەكاری بهێنێت، با سەرنجێك لەو سزایانە بدەین كە لە دوای ساڵی 2016 بە سەر كۆماری ئیسلامیی ئێراندا سەپاندوویەتی، ئەمە لە كاتێكدا ئێران دەوڵەتێكە ژێرخانێكی گەورەی كشتوكاڵی و پیشەسازی هەیە و جیوپۆلیتیكی خاكەكەشی بۆ خۆی سامانێكی گەورەیە بۆ ئەو وڵاتە، بەڵام با سەیر بكەین، لەم چەند ساڵەدا ئەو سزایانە چ داڕمانێكی گەورەی ئابوورییان بە سەر كۆماری ئیسلامیی ئێراندا هێناوە، ئەوجا ئەگەر ئێستای عێراق بەراورد بكەین بە كۆماری ئیسلامیی ئێران كە هیچ ژێرخانێكی بێجگە لە هەناردەكردنی نەوت نییە، هیچ بوارێكی پیشەسازی و كشتوكاڵی لەسەر پێی خۆی نییە، ئەوا بە بچووكترین سزا و كاردانەوەی ئەمریكی ئەو حكومەتەی ئێستای چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە دەڕووخێت و بوونی نامێنێت.

ئەم ئاراستەی بیركردنەوەیە بۆ مانەوەی شیعە لە دەسەڵاتدا، بێگومان بۆ حزبوڵڵای لوبنانی و ڕژێمی ئەسەدیش لە سووریا ڕاستە، لەگەڵ دەستپێكی ئەم شەڕەی نێوان حەماس و ئیسرائیل گوێبیستی هەندێك لێدوان دەبووین، ئەگەر ئیسرائیل هێڵی سوور ببەزێنێت، شەڕەكە گەورەتر دەبێت، لەسەر ئەم بنەمایە كاتێك ئەوە بڵاوكراوەیە كە حەسەن نەسڕوڵڵای سەرۆكی حزبوڵڵای لوبنانی گوتاری دەبێت لەسەر ئەو شەڕە، هەموو خەڵك چەند ڕۆژێك چاوەرێی ئەوەیان دەكرد كە بە فەرمی شەڕ ڕایگەیەنێت و خۆی بكات بە بەشێك لەو شەڕە، بەڵام وەك بینیمان تەنیا وەك چاودێرێكی سیاسی هەندێك لێدوانی دا و كۆتای بە گوتارەكەی هێنا، لە سووریا لەگەڵ ئەوەی ئیسرائیل وەك كاردانەوەی ئەو هێرشانەی لە ناو سووریاوە كرانە سەر بەرزاییەكانی جۆلان، چەند جارێك سوریای بۆردمان كرد، بەڵام دیمەشق بێدەنگی هەڵبژارد و كاردانەوەی نەبوو.

ئەم ئاراستەی بیركردنەوەی مانەوەی ئیسلامی سیاسیی شیعە لە دەسەڵاتدا چۆن لەگەڵ هێزێكی گەورەی وەك ئەمریكا ڕاستە، بە هەمان شێوە لەگەڵ ئەو هێزانەش ڕاستە كە لە خۆیان بچووكترن، بەڵام كاریگەرن بۆ مانەوەیان لە دەسەڵاتدا.

 

  هەنگاوەكانی حكومەتی سوودانی

لە 2024 دا

مستەفا عەقاد لە كتێبی «فەلسەفەی شۆڕش»دا ئاماژە بەوە دەكات، زۆر جاران دەستپێكردنی شۆڕش پێویستی بە سەبرگرتن هەیە و پەنا بۆ ئەو پەندە عەرەبیبە دەبات كە دەڵێت: «الصبر مفتاح الفرج»، بەڵام سەبارەت بەوەی كە سەبرگرتنیش سنوورێكی هەیە و لەو سنوورە بترازێت، شۆڕش دروست دەبێت، ئاماژە بۆ بڕگەیەك لە گۆرانییەك دەكات و پێمان دەڵێت «ئوم كەلسومیش وتوویەتی سەبەرگرتنیش سنووری خۆی هەیە. انما للصبر حدود».

پێدەچێت بۆ پەیوەندییەكانی ئێستای نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتەكەی شیاع سوودانی، حكومەتی هەرێمی كوردستان پیادەی ئەو پەندەی كردبێت كە «سەبر كلیكی كردنەوەی دەرگا داخراوەكانە»، بەڵام كاتێك گوێبیستی ئەوە دەبین بە بیانووی جێبەجێكردنی یاسا «یاسای بودجەی عێراق» سێ مانگی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم نادرێن، ئەمە مانای ئەوەیە ئێمە دەبێت بەرەو گۆرانییەكەی ئوم كەلسوم بچین كە دەڵێت «سەبریش سنووری خۆی هەیە».

ئەوەی كە دەكرێت بكرێتە خاڵی ئەرێنی بۆ ئەوەی خوێندنەوەیەك بۆ سەرەتای ساڵی 2024 بكەین كە خاڵی زۆر گرنگ هەمواركردنەوەی یاسای بودجەیە، ئەوەیە كە بەشی هەرە زۆری سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (بێجگە لە قەیس خەزعەلی) زۆر باش لە نزیكەوە لە لۆژیك و سایكۆلۆژیەتی سیاسیی سەرۆك بارزانی تێدەگەن و باش دەزانن لە كوێدا سەبر دەبێتە كلیلی دەرگا داخراوەكان و لە كوێشدا سنووری سەبر كۆتایی دێت، لەمەش زیاتر زۆر باش دەزانن لە چ خاڵێكدا سەرۆك بارزانی دەڵێت: «چ دەبێت، با ببێت».

ئەوەی وەك چاودێری سیاسی و بەدواداچوون بۆ ڕووداوەكان خوێندنەوەی بۆ دەكرێت و دەتوانرێت مەزندەی سیاسیی دروستی لەسەر بونیاد بنرێت، ئەوەیە كە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بە تێكڕا گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی ئەگەر پشتگیریی سەرۆك مسعود بارزانی نەبوایە ئەم حكومەتەی محەمەد شیاع سوودانی پێك نەدەهات و نووری مالیكی سەرۆكی دەوڵەتی یاسا زۆر بە ڕاشكاوانە ئەمەی بۆ میدیاكان ڕاگەیاند و گوتی «ئەگەر هیممەتی سەرۆك و برا مەسعود بارزانی نەبوایە، ئەم حكومەتە پێك نەدەهات».

كەواتە وەك پێشتر ئاماژەمان پێ كرد، تەنیا ئامانج لای لایەنە سیاسییە ئیسلامییەكانی شیعەی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە ئەوەیە پارێزگاری لە مانەوەیان لەم دەسەڵاتە بكەن، كە ئێستا لەم حكومەتە بەدەستیانەوەیە، بۆیە بە هەر نرخێك بێت، نایانەوێت پشتگیریی سەرۆك بارزانی بۆ حكومەتەكەی شیاع سوودانی لەدەست بدەن، بۆیە ئاراستەی جووڵە و هاتوچۆی شاندەكانی هەرێم بۆ بەغدا و شاندەكانی بەغدا بۆ هەرێم تا ڕاددەیەكی زۆر دەكرێت بە جۆرێك لە لێكتێگەیشتن و ئاكامی ئەرێنی هەڵبسەنگێنرین، بەڵام بۆ هەر دوولا (هەرێم و بەغدا) چڕكردنەوەی هەوڵەكانیان بۆ جێبەجێكردنی بەرنامە وەزارییەكەی سوودانی پێویستی بە كاتێكی زۆر بووە و تەمەنی حكومەتەكەشی یەك ساڵی بە تەواوەتی تێپەڕ نەكردووە، هەر بۆیە ساڵێك بۆ ڕاستكردنەوەی نەخشەی 20 ساڵی شێواوی نێوان هەرێم و بەغدا زۆر نییە، بەتایبەتی كە لە زۆر بواردا ویستراوە هەنگاوی گەورە هەڵبگرێت، بەڵام ئاستەنگ و لەمپەری زۆری بۆ دروست كراوە.

لایەنێكی دیكەش كە دەكرێت بە نەرێنی خوێندنەوە لەسەر پێشهاتەكانی 2024ی پێ بكرێت، ئەوەیە كە لەناو لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە یەك مەرجەع نییە، هەتا فراكسیۆنی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەناو پەرلەماندا پێی پابەند بن، لەمەش ڕاشكاوانەتر لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی ڕاستە هاوپەیمانن بۆ ئامانجێكی دیاریكراو كە ئەویش گەیشتنە بە دەسەڵات، بەڵام لەناو خۆشیاندا كیبڕكێی سیاسییان هەیە و هەوڵیان بۆ ئەوەیە ئەو بەشە كێكەی بەر چوارچێوەی هەماهەنگی دەكەوێت، هەر یەكەیان زیاتریان بەر بكەوێت.

لە نێوان ئەم دوو خوێندنەوەیەدا ئەوەی دەبێتەوە خاڵی ئەرێنی و هەوڵەكان بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، ترسی كۆی لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە لە «لەدەستدانی دەسەڵات»ـە، ئەوان خۆیان زۆر باش دەزانن لە هەڵبژاردنەكانی 2021 ئەوان كەمینە بوون و لەگەڵ چەندین لایەنی دیكە هەتا توانییان سێیەكی پەكخەر دروست بكەن و ڕێگە لە سەدر بگرن حكومەت پێكبهێنێت، دەشزانن بە چ دەردەسەرییەك ئەم حكومەتەیان وەرگرتووە، بۆیە مەزندە ناكرێت بیانەوێت بە ئاسانی لە دەستی بدەن.

لایەنێكی دیكە كە سوودێكی زۆر گەورەی بۆ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە هەیە، بۆ ئەوەی كێشەكانیان لەگەڵ هەرێمی كوردستان چارەسەر بكەن، ئەوەیە كە دروشمی سەدر بۆ پێكهێنانی حكومەت «حكومەتی ڕیفۆرم» بوو، بەڵام لە بەرانبەردا دروشمی ئەم حكومەتەی چوارچێوەی هەماهەنگی «حكومەتی خزمەتگوزارییە»، ئەم دروشمەی چوارچێوەی هەماهەنگی لەژێر كاریگەریی 12 ساڵی حوكمڕانیی حزبی دەعوە (8 ساڵی مالیكی و 4 ساڵی عەبادی) لەدایك بووە و، تا ڕاددەیەكی زۆر خوێندنەوەیەكی دروستی سایكۆلۆژیەتی عەرەبی عێراقە لەبەر ئەوەی عەرەبی عێراق هێندەی چاوی لەسەر خزمەتگوزارییە، هێندە چاوی لەسەر ڕیفۆرم و چاكسازی نییە، بە درێژایی تەمەنی حكومەتەكانی عێراق هەر لە دامەزراندنیەوە تا ئێستا گەلی عێراق خواستی دابینكردنی خزمەتگوزاری بووە، نەك ڕیفۆرم و چاكسازی، بۆیە لەمەدا ئەگەر سوودانی بتوانێت سەركەوتوو بێت، ئەوا بۆ چەندین دەیەی دیكە حوكمڕانی لە دەستی شیعەدا مسۆگەر دەكات.

ئەم دروشمەی حكومەتەكەی سوودانی تەنیا بە چارەسەركردنی كێشەكانیان لەگەڵ هەرێمی كوردستان سەركەوتوو دەبێت، بەتایبەتیش كە ئێستا كوردستان ئەگەر نەوتەكەی خۆی هەناردە بكات، نەك هەر پێویستی بە بودجەی عێراق نابێت، بەڵكو لەوانەیە بەشێكیش لە داهاتەكەی بگێڕێتەوە بۆ حكومەتی فیدڕاڵی و ئەمەش یەكەمین جارە لە مێژووی عێراقدا كە چەند پارێزگایەكی عێراق بتوانن خۆیان بژیێنن و بار نەبن بەسەر بودجەی عێراقەوە، بۆیە لەم ڕێگەیەوە باری سەرشانی خۆیان سووك دەكەن و باشتر دەستكراوە دەبن بۆ دابینكردنی خزمەتگوزاری بۆ شارەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق، بەپێچەوانەوە ئەگەر كار بۆ ئەوە بكەن «سەبر سنووری نەمێنێت» و گەیشتە ئەوەی بڵێین: «چ دەبێت، با بیێت»، ئەوا بە هەموو بودجەی عێراق ئەو هاوكێشەیان بۆ ڕاست ناكرێتەوە و لۆژیك پێمان دەڵێت، لەناو سەركردەكانی هەماهەنگیی شیعە پێشتر ئەو ڕێگەیان تاقی كردەوە كە پێیان بڵین: «چی دەبێت با ببێت»، جارێكی دیكە ئەم ڕێگەیە تاقی ناكەنەوە و بە لۆژیك مامەڵە دەكەن و هەنگاو بۆ چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ هەرێمی كوردستان هەڵدەگرن.