پابەندبوون و جێبەجێكردنی شەفافییەت و ئیلتزاماتەكانی سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان، ڕێگەی خۆش نەكرد بۆ مامەڵەكردنێكی عەقڵانی و لۆژیكانە لەگەڵ دۆسێی دابینكردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجە و ناردنی تەواوی ماف و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان، كە لە بودجەی گشتیی عێراقدا ئەو مافە بۆ هەرێمی كوردستان ئاماژەی پێ كراوە، بە پێچەوانەوە هەندێك لایەنی سیاسی لە ڕێگەی فشارخستنە سەر حكومەتی عێراقەوە شەڕێكی ئابوورییان دژی قەوارەی هەرێمی كوردستان دەست پێكردووە. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە و چەند تەوەرەیەكی دیكەی پەیوەندیدار، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر ئیدریس ڕەمەزان مامۆستای كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری لە زانكۆی سەڵاحەدین ساز دا.

 

* وەكو پسپۆڕ و شارەزایەكی ئابووری ئەم مامەڵە و هەڵسوكەوتەی عێراق و هەندێك لایەنی سیاسی دژی قەوارەی هەرێمی كوردستان و ماف و شایستە داراییەكانی خەڵكی كوردستان چۆن لێك دەدەیتەوە؟ ئایا لە ڕووی دەستووری و یاساییەوە تاچەند وەزارەتی دارایی مامەڵەیەكی تەندروست و یاسایی لەگەڵ بابەتی بودجە و مووچە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەكات؟

- حكومەتی عێراق لەبری ئەوەی پێشوازی لە دەستپێشخەری و نیازپاكیی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكات، هەنگاوی بەرەو شەڕێكی ئابووری دەست پێكردووە، زۆرجار پاساو و بیانووی جۆراوجۆر دەهێننەوە بە مەبەستی جێبەجێنەكردنی ماددە و بڕگەكانی ناو دەستوور و یاسا بەركارەكان، هەروەكو ئەوەی لە بابەتی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراقی فیدڕاڵیدا ڕووی دا و بابەتی (انفاق فعلي)یان هێنایە پێشەوە و كردیانە بیانوویەك بۆ نەناردنی تەواوی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەدا، یان بیانووهێنانەوە بۆ ژمارە و وردەكارییەكانی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و خەرجییەكانی هەرێم، لەمەشدا چەند حزب و لایەنێكی سیاسیی كوردستان دەستیان لە بڵاوكردنەوەی ئەم پڕوپاگەندە و زانیاری و داتا ناتەندروستەدا هەبووە، ئەوان خوازیارن حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ سەرچاوەیەكی داهاتی نەمێنێت و خەڵكی دەست بە ناڕەزایەتی بكەن، بەغدا و ئەم جۆرە حزب و كەسانە گوێیان لە ژیان و باری بژێوی خەڵكی كوردستان نییە، ئەوان پێشوازی لە بڕیارە ناتەندروست و هەڵەكانی دادگای فیدڕاڵی و دادگای ناوبژیوانانی ژووری بازرگانیی پاریس و دامەزراوەكانی دیكەی پەرلەمان و وەزارەتەكان دەكەن، تاوەكو سەرچاوەكانی داهاتی كوردستان وشك بكەن و قەوارەی هەرێمی كوردستان لاواز بكەن.

بەم شێوەیە هەرچی هەوڵەكانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەیە بۆ نزیكبوونەوە و لێكتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدا، لەمپەر و ئاستەنگی لەبەردەم دادەنرێت. جێبەجێكردنی بودجە و ڕێككەوتنی شنگال و ماددەی 140ی دەستوور و ئامادەكردنی ڕەشنووسی یاسای نەوت و گاز و دامەزراندنی ئەنجومەنی فیدڕاڵی و دەیان بابەتی دیكەی ناو ڕێككەوتنەكان هەیە، لە ئەرزی واقیعدا جێبەجێ ناكرێن. ئەو لایەنە سیاسییانەی دژی هەرێمی كوردستانن لە جێبەجێكردنی ئەجیندەی دەرەكی و شۆڤێنی زیاتر هیچی دیكەیان لە هەگبەدا نییە، ئەوان خوازیارن هەرێم و خەڵكی كوردستانیش هاوشێوەی ناوچەكانی خۆیان ناسەقامگیری و نائارامی تێ بكەوێت، ئەم مەرام و پیلانەیان ئەگەر لەسەر حیسابی داهات و ئابووریی عێراقیش بێت، وەكو ئەوەی چۆن بینیمان كە ڕاگرتنی ڕۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم زیانی بۆ ئابووریی هەرێم و عێراق و توركیاش هەیە. بەڵام هەرگیز ئەم شەڕە ئابوورییەیان بۆ ناچێتە سەر، چونكە هەرێمی كوردستان قەوارەیەكی دەستوورییە لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراقدا ماف و ئەركی هەیە، ناكرێت مافەكانی پێشێل بكەیت و داوای پابەندبوون و ئەركی قورسیشی لێ بكەیت، ئەمە مامەڵەیەكی لۆژیكانە و زانستییانە و دەستووری و یاسایی نییە و ئیستغلالی ماددە و بڕگە دەستووری و یاساییەكانە بۆ بەرژەوەندیی خۆیان، سزادانی هەرێمی كوردستان لە ڕووی ئابووری و داراییەوە زیانی بۆ سەر یەكپارچەیی و سەقامگیری عێراق هەیە، لە وڵاتێكدا كە خۆی نغرۆی گەندەڵی و بەفیڕۆدانی داهاتی گشتی و بێكاری و هەژاری و خراپیی خزمەتگوزارییەكان بووەتەوە.

*  باسی ئابووریی عێراقت كرد، ئەگەرچی بەهای بەرمیلێك نەوت سنووری 90 دۆلاری تێپەڕاندووە و داهاتی تەنیا مانگی ڕابردووی نەوتی عێراق لە سەرووی 9 ملیار دۆلار بووە، كەچی گەلی عێراق بە پێچەوانەی ئەم داهاتەوە لە بار و گوزەرانێكی خراپدایە، ئایا هۆكاری ئەمە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟

- عێراق لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس وردە وردە هەژموونی ئێرانی بەسەردا زاڵ بوو، بۆیە لە هەموو كابینەكاندا هیچ جۆرە نیازپاكییەكیان بەرانبەر هەرێمی كوردستان نەبووە، لە كاتێكدا هەرێمی كوردستان پشكی شێری بەردەكەوێت لە دامەزراندنی عێراقی نوێدا، بەڵام ئەوان دۆخەكەیان تێك دا و دەسەڵاتیان پاوان كردووە، دووبارە سیناریۆی دژایەتیكردن و زیانگەیاندن بە خەڵكی كوردستانیان وەكو ڕژێمی بەعس دەست پێكردەوە، هەروەكو چۆن لە بابەتی ئاودیوكردنی دۆلار و گەندەڵی و دەستبەسەراگرتنی كێڵگە نەوتییەكان لەلایەن میلیشیاكانەوە دەبینرێت، بۆیە ئەم وڵاتە مامەڵەیەكی ژیرانەی لەگەڵ مەلەفی نەوت و داهاتەكەیدا نەكردووە، تاوەكو ئەم داهاتە زەبەلاحە ببێتە دەستكەوتی دارایی و ئابووری و لە سێكتەرە بەرهەمهێنەكاندا وەبەرهێنانی تێدا بكرێت. ئەوەتا لەبری ئەوەی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا پەیوەندییەكانیان ئاسایی ببێتەوە و تەكامولێكی ئابووری و بازرگانی دروست ببێت، تازە بە تازە بازگەی نایاسایی گومرگ دادەنرێت و سەرانە لە بازرگانەكان وەردەگیرێت و بیانوو و پاساو بۆ ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان دروست دەكرێت. ڕەنگە مەترسیدارترین هێرش و دژایەتیكردنی قەوارەی هەرێم دوای شكستی دژایەتیی سەربازی و سیاسی بە ڕێگە و شێوازی ئابووری و دارایی بێت، تەنانەت من پێم وایە بابەتی مەركەزییەتیش فشارێكە بۆ هەڵوەشانەوەی فیدڕاڵییەت، چونكە ئەوان لە نێوخۆی عێراقدا نەیانتوانیوە لەسەر داهات و دۆسێی نەوت و گاز و بازرگانی و دارایی مەركەزییەت لە ڕووە زانستی و چاودێرییەكەشەوە جێبەجێ بكەن، ئەی خێرە لەسەر هەرێمی كوردستان بەو نالۆژیكییە مامەڵەیەكی دژایەتییانە دەكەن؟ بە تەئكید لەمەدا ئەجیندەی دەرەكی ڕۆڵێكی گرنگ دەگێڕێت، بەداخەوە هێزە ئیقلیمییەكان بەهێزیی هەرێمی كوردستان و بوونی حكومەتێكی نیشتمانیی كوردستانی بە مەترسی دەزانن، بۆیە شەڕێكی دیكەی ئابووری لەلایەن ئەو وڵاتانەوە دژی هەرێمی كوردستان دەستی پێكردووە.

* حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم هەموو پابەندبوونەكانی خۆی جێبەجێ كردووە، بەڵام دانوستانەكانی نێوان شاندی هەرێمی كوردستان و بەغدا لەسەر زۆر بواری تایبەت بە گرێبەستەكان و خەرجی و تێچوونی كۆمپانیاكان و نووسینەوەی ڕەشنووسی یاسای نەوت و غاز بەم نزیكانە دەرئەنجامێكی دیاری نییە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئەم دۆسێیە تا چەند زیانی بە ئابووریی عێراق و هەرێمی كوردستان گەیاندووە؟

- لە دۆسێی نەوتدا حكومەتی هەرێمی كوردستان هەموو پابەندبوونەكانی خۆی جێبەجێ كردووە، هەر خۆی لەخۆیدا پەنا بردنە بەر دادگای فیدڕاڵی و دواتر دادگای ناوبژیوانانی پاریس بۆ ڕاگرتنی سەرچاوەیەكی گرنگی داهاتی هەرێمی كوردستان بوو، هەموو ئەو یاسایانەشی لە پەرلەمان پەسەند دەكرێن، بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان خوێندنەوەی بۆ دەكەن، خۆ ئەگەر ڕەشنووسی پرۆژە یاسای نەوت و گازی عێراقیش بە هاوبەشی نەبێت و لە پێناو بەرژەوەندیی خۆیاندا دایبڕێژنەوە و لە پەرلەمان گفتوگۆ و دەستكاریی بكەن، دوور نییە ئەو یاسایەش بە هەمان عەقڵییەتی مەركەزی و دژایەتیی هەرێم دەربچێت، ڕاستە حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی بەرهەمی لایەنە سیاییەكانی پێكهێنەری هاوپەیمانێتیی دەوڵەتە و كوردیش لایەنێكی سەرەكییە و ڕێككەوتنیش لە نێوان سەرۆك وەزیرانی هەرێم و سەرۆك وەزیرانی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵی لە بەغدا كرا، بەڵام ئەوان هەردەم لە ڕێككەوتنەكان پاشگەز بوونەتەوە، ئەگەر بە زیانی خۆشیان تەواو بووبێت، باشە لە ئێستادا نەوتی هەرێمی كوردستان ڕاگیراوە و دەبێت بەپێی دەستوور و یاساكانی خۆیان لە بەشی نەوت و بەنزین و گازدا هاوشێوەی پارێزگاكانی دیكەی عێراق بۆ هەرێمی كوردستانیش بنێرن، وەزارەتی نەوتی عێراق هەموو كارتەكانی فشار و دژایەتیكردنی دژی هەرێمی كوردستان بەكار هێناوە، تاوەكو هەرێمی كوردستان لاواز بێت، بەڵام خۆ نەڕۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان تەنیا زیانی بۆ هەرێم نییە، بەڵكو عێراق و توركیاش زیانی گەورەیان بەردەكەوێت و كاریگەریشی لەسەر بودجەی عێراقیش دروست كردووە.

* لەم بارودۆخەدا كە عێراق بەرەو مەركەزییەت و هەژموونگەرایی چەند لایەنێكی سیاسی دەچێت و شەڕی ئابووری دژی قەوارەی هەرێم زیاتر بووە، دەبێت كورد بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە و ڕووبەڕووبوونەوەی شەڕی ئابووری چی بكات؟

- كورد كێشەی خاك و نیشتمانی لەگەڵ عێراقدا هەیە، كە دەبێت بەپێی ماددەی دەستوور چارەسەر بكرێت، دواتر كێشەكانی ماف و شایستە داراییەكانی هەرێم دێت، خۆ ئەگەر نێوماڵی كورد، بەتایبەتی دەسەڵاتدارانی یەكێتی بە لۆژیكانە هەڵسوكەوتیان بكردایە و بۆ فریاكەوتنی خەڵك و مافەكانیان لە بەغدا پێكەوە لەگەڵ پارتی هاودەنگ و یەكهەڵوێست بوونایە، ئەوا زۆر زەحمەت بوو ئەم هەموو پیلانگێڕییە دژی خەڵكی كوردستان سەربكەوێت. لەلایەكی دیكەوە كاتی ئەوە هاتووە دووبارە دیپلۆماسییەتی كورد لەگەڵ هاوپەیمانەكان و دۆستەكان بەكار بهێنرێت، تاوەكو بكرێتە كارتێكی فشار دژی ئەو شەڕە ئابوورییە.

خاڵێكی دیكەی گرنگ ئەوەیە كە نوێنەرانی كورد لە بەغدا ئەوەندەی لەسەر بنەمای كەسی و حزبی دانراون، ئەوەندە لەسەر بنەمای شارەزایی و پسپۆڕایەتی دانەنراون، زۆربەی جار لە دانوستانەكان و گفتوگۆكاندا بەتایبەتی لە بواری دارایی و ئابووریدا زۆر لە لایەنە سیاسییەكان خاڵ و بڕگەی وا دادەنێن كە دواجار كارەساتی وێرانكەری بەدوای خۆیدا هێناوە، ڕوونتر نموونەش دەستوور و یاساكانی بودجە و بڕگەی ئینفاقی فیعلی و مافەكانی دیكەی گەلی كوردستانە.

لە ئێستادا ناهاوتایی لە نێوان هەردوو هێزی عێراق و هەرێمی كوردستاندا هەیە، لەوێ هەمووان بۆ دژایەتیی قەوارەی هەرێمی كوردستان هاودەنگن، كەچی لێرە بۆ بەرگریكردن هێزە سیاسییەكان ناتەبان، لەوێ چەكی ئابووری دژی هەرێمی كوردستان بەكار دەهێنرێت و لێرە بەهۆی كەسان و گرووپی لادەر لە یاسا و هەندێك جار نەزانەوە، گەندەڵی و دژایەتیی هزری نەتەوەیی و نیشتمانپەروەری سەری هەڵداوە، هەندێك حزبی كوردستانی بە ئاشكرا بەپێی هاوپەیمانێتیی ژێربەژێری بیانی و ئەجندای دەرەكی دژ بە كوردستان هەڵدەسووڕێندرێن و بوغز و قین و لێنەپرسینەوە وای لێ كردوون، ئەو ڕاستییە نەبینن كە شەڕی ئابووری دژی هەرێمی كوردستان، شەڕێكە دژی قووتی خەڵك و ژیانی هاووڵاتییانە، بەشداریكردن لەو شەڕە لە ڕووی ئایینی و نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرییەوە تاوانێكی گەورەیە. ئەم دۆخە پێویستی بە هەنگاوی خێرا و بەپەلە هەیە، پێشینان وتوویانە «ئەگەر دار كرمی لە خۆی نەبێت، تەمەنی هەزار ساڵە».