ڕێكخراوی تەندروستیی جیهانی لە ساڵی (1972) مرۆڤی تەمەن (65) ساڵ بەرەو سەرەوەی بە «بەساڵاچوو»، پێناسە كردووە، بەپێی ئامارەكانی هەمان ڕێكخراو، لە ساڵی (2000) نزیكەی (600) ملیۆن كەس لە جیهاندا لەم تەمەنەدا بوون، پێشبینی ئەوەشیان كردووە لە ساڵی (2050)، نزیكەی دوو ملیار مرۆڤ بگەنە سەرووی تەمەنی (65) ساڵ.

نەتەوە یەكگرتووەكان لە ڕۆژی 14 كانوونی یەكەمی ساڵی 1990دا لە كۆبوونەوەیەكی گشتیی خۆیدا، ڕۆژی 1ی تشرینی یەكەمی وەك ڕۆژی بەساڵاچوون دیاری كرد، ئەوەش بەو ئامانجە بووە كە ئەو چینە ماندووە، قەرەبووی زەحمەت و ئەركی ڕابردوویان بكرێتەوە. لە ڕاپۆرتێكی گۆڤاری گوڵاندا بەشداربووان بە پەرۆشەوە باس لەو توێژە پشتگوێ خراوەی كۆمەڵگە دەكەن.

 

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

وەك شارەزایان و توێژەرانی بواری كۆمەڵایەتی باسی دەكەن، تا ئێستا ئامارێكی فەرمی لەسەر ژمارەی بەساڵاچووان لە هەرێمی كوردستان لە بەردەست نییە، لە شاری هەولێریش تەنیا یەك خانەی تایبەت بە بەساڵاچووان هەیە، ئەو خانەیە سەر بە وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتییە و لە 24/5/2011 دامەزراوە، نزیكەی 70 بەساڵاچوو لەخۆ دەگرێت.

بەهار ڕەفیق، توێژەری دەروونییە و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «خەسڵەتەكانی قۆناغی بەساڵاچووان بریتییە لە لاوازی بە گشتی وەكو نەخۆشییە درێژخایەنەكان، تەنانەت هەندێكیان تووشی خەمۆكیش دەبن، هەر بۆیە ئەندامانی خێزان مامەڵكردن لەگەڵ ئەو توێژە ئاسان نییە، لەو دۆخەدا، دەبێت بەپێی بنەمای تایبەت لەگەڵ بەساڵاچووان مامەڵە بكرێت، یەكێك لەوانە پێشبینیكردنی خواست و داواكارییەكانیانە و پێش داواكردن دەبێت پێشكەشیان بكرێت، بۆ ئەوەی كەسە بەساڵاچووە ئیحراج نەبێت، بنەمایەكی دیكە، تەوقەكردنی بەردەوامە لەگەڵیاندا و زەردەخەنەیە و دەربڕینی خۆشەویستی و لێكنزیكبوونەوە و گوێگرتنە لە قسەكانیان، قسەكردن بە هێمنی و لەسەرخۆیی بۆ ئەوەی لێت تێبگەن، بەكارهێنانی لەقەب وەكو «داپیرە و باپیرە» و ڕیزگرتنیان زۆر گرنگە، چونكە ئەوە لایەنی دەروونییان باشتر دەكات، هەروەها ڕاوێژپێكردنیان بڕوابەخۆبوونیان زیاتر دەكات. دیارە زۆربەی بەساڵاچووان تووشی لەبیرچوونەوە (زەهایمەر) دەبن و لەم كاتەدا نابێت، گفتوگۆی توندیان لەگەڵدا بكرێت و هەستیان بریندار بكرێت. دیارە بوونی كەسانی بەساڵاچوو لەناو خێزاندا گرنگیی خۆی هەیە و بۆ ئەو خێزانە دەبێت بە مەرجەعێك و سوود لە ئەزموونەكانی وەردەگیرێت، بەڵام هەندێكجار ململانێ لەگەڵ ئەندامێكی خێزان، زیاتر دروست دەبێت، بۆ نموونە، منداڵ هەیە، هەرزەكار هەیە، بووكی خێزانەكەیە و وادەكات، هەندێك جار گرفتی كۆمەڵایەتی و لێكتێنەگەیشتن دروست بێت، لە ئەنجامدا بەساڵاچووەكە ماڵەكەی بەجێ دەهێڵێت، یان لەماڵ دەیكەنە دەرەوە».

ئەو توێژەری دەروونییە، پرسیارێك دەكات و دەڵێت: «ئایا بوونی خانەی بەساڵاچووان لەناو كۆمەڵگەی كوردیدا پێویستە؟» هەر خۆیشی لە وەڵامدا دەڵێت: «لە هەندێك وڵاتدا خانەی بەساڵاچووان بە شتێكی باش و پێویست دانراوە و بەساڵاچوو زۆرجار بە خواستی خۆی دەچێت بۆ ئەو شوێنانە. بەڵام لێرەوە پێویستە بە دروستی ڕەفتاری لەگەڵ بكەین و هەستی متمانە بەخۆبوونی بەهێزتر بكەین، دەبێت هەوڵ بدەین بە تەنیا نەیهێڵینەوە، چونكە تەنیایی بۆ ئەوان زۆر خراپە، ئەو بەساڵاچووانەی لەناو خێزاندان، ڕووناكیی ماڵەكەن، ئەو چرا ڕووناكەن ڕێگەی ژیانمان نیشان دەدەن، نابێت بیانكوژێنینەوە».

پشتیوان ساڵح، مامۆستایە لە پەروەردەی خەبات و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ڕێزگرتن لەكەسانی بەرانبەر، ڕەوشتێكی هەرە جوان و پڕ بەهای مڕۆڤایەتییە، بەتایبەت كە ئەو ڕێزگرتنە لە نێو خێزاندا لە مڕۆڤی بەساڵاچوو بێت. چونكە مڕۆڤی بەساڵاچوو خاوەن ئەزموونی ژیانكردنن و شایەنی ئەوەن گوێیان لێ بگرین و ئامۆژگارییەكانیان بە هەند وەربگرین و، پرس و ڕاوێژیان پێ بكەین». گوتیشی: «ئەم ڕێزگرتنە خاڵێكی هەرە گرینگە لە ڕەفتاری مرۆڤ، بۆ بونیادنانی كەسایەتیی خۆی، بۆیە پێم وایە ڕێزگرتن لە مڕۆڤی بەساڵاچوو و بەگشتی و دایك و باوكی بەساڵاچوو، بەتایبەتی هەم ئەركە و هەم لووتكەی ڕەوشت و مرۆڤایەتییە. خوای گەورە فەرمان دەكات، ڕەزامەندیی دایك و باوك بەدەست بێنین، ئەو ڕەزامەندییەش بێگومان بە ڕێزگرتن بەدی دەێت. بۆیە ئەوانەی دایك و باوكی بەساڵاچوو لە ماڵ وەدەر دەنێن، یان دەیانبەن بۆ خانەی پیران و پەككەوتووان، مرۆڤ لەو ڕێزە دادەماڵن».

ئەو خاتوونە باسی ئەوە دەكات كە «لە بەرنامەیەكی تەلەفزیۆنی، وتەی دایكێك زۆر سەرنجی ڕاكێشاوە و كاریگەریی زۆری لەسەر ڕۆحی هەبووە، بەوەی كە «ئەو دایكە لەلایەن كوڕ و كچەكانی لەماڵ دەركرابوو، لە خانەی پیران بوو، كەسیش سەردانی نەدەكرد، ئەو دایكە پەیامێكی ئاراستەی گشت داكیان كرد و گوتی: ئامۆژگاریتان دەكەم، كە منداڵتان بوو، هەندێ شیری سەگیان پێ بدەن، بۆ ئەوەی فێری وەفا بن. بەداخەوە خوا بە گەورەیی خۆی ڕێز لەمرۆڤ بگرێت و، مرۆڤ نەتوانێت، ڕێز لە خۆی و بەرانبەری بگرێت، هەر كاتێكیش لە نێوان مرۆڤەكان ڕێزگرتن و گەورە و بچووكی نەما، جا لەنێو خێزان بێت، یان كۆمەڵگە، ئەوا بەرەو هەڵدێر و وێران بوون دەچێت» .

سۆلین عوسمان، نووسەر و قوتابیی زانكۆیە و یەكێكە لەو هەزاران كەسانەی كە بە بایەخەوە لە گرنگیدان بە بارودۆخی بەساڵاچووان دەڕوانن. هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «بە بۆچوونی من بەساڵاچووان ڕەگی درەختەكەن و ئێمەش لق و پۆپ و گەڵاو گوڵیانین. خۆ ئەگەر بەساڵاچووەكانمان نەبوونایە، نە گوڵێك دەبوو، نە بەرێك، لەگەڵ نەمانەشیاندا، وردە وردە سیلەی سۆز و كەسایەتی ڕوو لە پچڕان و درەختی سەوزی خێزانەكان ڕووەو لەناوچوون و وشك بوون دەچن». گوتیشی: «بەساڵاچووەكانی ناو خێزانەكانمان (جا باپیرە بن، یان داپیرە، یان دایك و باوكمان بن، یان پوور و خاڵ و مام)، هەركامێكیان بن، گەنجینەن. وەك ئەو گەوهەر و بەردە بە نرخ و دوڕدانەیەیانەن كە لە بن ئۆقیانوسەكاندان و دەستی هەموو كەس ناكەون. لەدەستدانیان چۆڵییەكی سامناك دەخاتە ناو ماڵەكانمانەوە، بە جۆرێك كە بە هەموو قەرەباڵغییەكانی دونیا پڕ نابێتەوە. ئەفسووس تا ئەمڕۆش لەملا و لەوجێ دەبیستین و دەبینین كە ڕێز و تەقدیری پێویستیان لێ ناگیردرێت».

سۆلین عوسمان، خۆزگە دەخوازێت، گەنجەكان ئەزموونی بەساڵاچووان، وەك هەلێك بقۆستنەوە و لێیانەوە فێربن و تا ئەو چەند كاتە كەمەی لە ژیانیاندا ماون، سوود لە ڕێنماییان وەربگرن. هاوكات دەڵێت: «پێویستە نەوەكان بە خۆشەویستییەوە بۆ بەساڵاچووانی دایە و باوەیان ببن بە دار عەسا (گۆچان) بۆ پشتی چەماوە و ئەژنۆی لەرزۆكیان، كە لە پێناو باشتركردنی گوزەرانی ئەوان بەو دۆخە گەیشتون». گوتیشی: «خودا خۆی شەرم لە سەر و ڕیشی سپی دەكات

چۆن گومان لە مرۆڤبوونی خۆمان نەكەین، لە كاتێكدا ئێمە شەرمیان لێ نەكەین؟ بەداخەوە كچ و كوڕی وا هەن، دایك و باوكیان بەخێو ناكەن و دەیانبەنە خەڵوەتگەی پیری، نازانن سبەینێیەك لە ڕێیە كە ڕەنگە منداڵەكانیان خۆیان ئاسا بەو شوێنەیان بسپێرن».