شادان عەلی: شێوەكاری و شیعرم لە بەرهەمێكدا كۆ كردووەتەوە

* لە بواری شێوەكاریدا سەر بە چ قوتابخانەیەكی؟
- زیاتر كار لەسەر هونەری ئۆڵتراڕیالیزم و تەعبیری دەكەم، چونكە من دەمەوێت لە هونەرەكەمدا پەیام بگەیەنم تا بگاتە شوێنی مەبەست، هونەر بۆخۆی بەهرەیەكە چۆنت بوێت دەتوانی كاری لەسەر بكەیت.
* شێوەكارانی كورد لە چ ئاستێكدا دەبینیت؟
- لە ئاستێكی بەرزدان، شێوەكارانی وڵاتان ڕێكخراوێك یا ئەكادیمیایەك هاوكاریان دەبێت، بەڵام شێوەكارانی كورد ئەگەر زۆر باشیش بن و هەوڵ بدەن كاری باش و تایبەتیش بكەن، هەر لەسەر گیرفانی خۆیانە، مەگەر خۆی بۆخۆی هەوڵ بدات كار بكات تا هونەرەكەی پێبگەیەنێت، لە ڕووی یارمەتی و هاوكارییەوە زۆر لاوا‌زە، بۆیە هونەری كوردی لە خولانەوەیەكی چەق بەستودایە لەڕووی مادییەوە بەتایبەت لە ئێستادا كە چەند ساڵێكە قەیرانی دارایی یەخەی هەموومانی گرتووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت زۆر چالاك بن.

* لە بواری شیعردا خاوەنی چەندین شیعرن خامەتان ڕەنگینە، چۆن تێكەڵی جیهانی شیعر بوون؟
- ئاوێتە‌بوونی من لەگەڵ شیعردا دەگەڕێتەوە بۆ منداڵیم، شیعر جۆرێكە لە ئەدەب كە ئامانجی ئەوەیە وەڵامێكی هەستی لە خوێنەردا بهێنێتەوە، لە ڕێگەی زمانێكەوە كە هەڵبژێردراوە و ڕێكخراوە بۆ مانا و دەنگ و ڕیتم، تا لە ڕێگەی تەكنیكە جۆراوجۆرەكانی شیعرەوە هەست و خەیاڵی خوێنەر ڕابكێشێت. شاعیر تێكەڵەیەك لە ڕیتم، هەڵبژاردنی وشە، دەنگ، هێما و وێنە، پێكهاتە، و زیاتر بەكاردەهێنرێت بۆ دروستكردنی پارچەیەك لە نووسین كە هەستەكانی خوێنەر دەجووڵێنێت. باوترین ئەو بابەتانەی كە شاعیر دەربارەیان دەنووسرێت بریتین لە (خۆشەویستی، سرووشت، هاوڕێیەتی، خێزان، ئاژەڵ، گەورەبوون و پیربوون، چاكە بەرامبەر خراپە، ئازایەتی و جەنگ، منیش لە نوسینی ئەمانەدا بێبەش نیم، هەر شیعرێكیش جیاوازە و بە شێوەیەك بەكاردەهێنرێت بۆ نوسینی گێڕانەوەی چیرۆكێكی خەیاڵی یا واقع، تا بە ڕوونی پەیامەكانی شاعیر لە ڕێگەی شیعرەكەیەوە بگاتە شوێنی مەبەست.
* ئایا هیچ بەرهەمێكی چاپكراوی شیعرت هەیە؟
- بەرهەمی چاپكراوم هەیە بەناوەكانی (تۆ دڵمی یا خاكی نیشتیمان) كە ‌شیعرە، هەروەها (زیوا) یەكێكە لە كتێبە دەگمەنەكان لە هەرێمی كوردستان كە پێكهاتووە له (٣٠) پارچە شیعر، (٣٠) تابلۆی شێوەكاری، واتا هەرشیعرێك بۆ تابلۆیەك نوسراوە.
چەند وەرگێڕێكی باش كاری وەرگێڕییان بۆ كردووم، بەتایبەت بۆ سەر زمانەكانی زمانی هۆڵەندی، ئیسپانی، ئەلبانی، هەنگاری، بولگاری، فەڕەنسی، ڕووسی، كوڵومبی، چینی، ئینگلیزی، مەكسیكی، ئەمازیغی، توركی، عەرەبی، یۆنانی.
* زۆرێك لە بڕوانامەكانت لە تۆڕە كۆمەڵاتییەكان بڵاو دەكەیتەوە، مەبەست چییە لە بڵاوكردنەوەیان؟
- بۆ دوو مەبەستە، یەكەم بۆ هاندانیان بۆكاری هونەر و ئەدەب، دووەم بۆ بینینی شێواز و ئاشنابوونی ڕێزلێنانی نێودەوڵەتی، چونكە ئەم جۆرە ڕێزلێنانانە لێرە نییە تا ئەوانیش بێبەش نەبن لە بینینیان و ئاشنای ڕێزلێنانی نێودەوڵەتی بن.
* جگە لە بواری هونەر و ئەدەبدا لە چ بوارێكی دیكەی كۆمەڵایەتیجا كار دەكەیت؟
- لە بواری مافی مرۆڤیشدا كار دەكەم بۆ داكۆكیكردن لە مافەكانیان بەشێوەیەكی ئاشتییانە، كە مرۆڤ وەك مرۆڤ سەیر بكرێ و ڕێزی لێ بگیرێت و لە هیچ شوێنێكی سەر ئەم زەوییەدا جیاوازی نەكرێت لە نێوان ئایین و كەمەنەتەوەكان، جیاوازی نەكرێت لە نێوان مرۆڤی سپی پێست و مرۆڤی ڕەش پێست، هەروەها بێ كێشە سیاسی و ژیانێكی شایستەیان بۆ دابین بكرێت كە پڕبێت لە ئومێد و هەرچی پێویستی هەیە بەپێی توانا یارمەتییان بدرێت، چونكە مرۆڤ شایەنی ڕێزلێگرتنە، دەتوانم بڵێم ئەدەب و هونەر و مافی مرۆڤ سێ بوارن، بەڵام لە یەك بواردا كۆم كردوونتەوە و كاریان لەسەر دەكەم.