بڕیارە لە 18ـی كانوونی یەكەمی 2023 هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق بەڕێوەبچێت و، لە دوای 18 ساڵ هەمان هەڵبژاردن لە كەركووك بكرێت. لەوەتەی عێراقی فیدڕاڵی دامەزراوە، لە كەركووك تەنیا یەك جار هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك بەڕێوەچووە، ئەویش لە ساڵی ٢٠٠٥ بوو، كه‌ تێیدا كورد زۆرینەی كورسییەكانی مسۆگەر كرد و، بۆ یەكەم جار بە شێوەیەكی یاسایی ئیدارەی پارێزگاكەی بە دەستەوە گرت.بۆ ئەمجارەش كورد لە كەركووك بە فرەلیست بەشدار دەبن و بە یەك لیست بەشداری لە هەڵبژاردن ناكەن، هاوكات لە ناو بەربژێرەكاندا ژمارەیەكی باش لە خانمانی بەتوانا خۆیان كاندید دەكەن و، بە گوێرەی زانیارییە سەرەتاییەكان نۆ ئافرەتی پڕئەزموون دەستنیشان كراون، ئافرەتانی بەشداربووی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان بوونی بەربژێری ئافرەت لەم پرۆسەیەدا بە پێویستییەكی هەنووكەیی دەزانن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

 

 

16 هاوپەیمانێتی و قەوارە بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك خۆیان لە كۆمیسیۆن تۆمار كردووە. لەو هەڵبژاردنەدا،  23 ملیۆن و 367 هەزار و 81 كەس مافی دەنگدانیان هەیە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی 15 پارێزگای عێراق بە پارێزگاكانی كەركووك و نەینەواوە، هەروەها كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئامادەكاری دەكات بۆ كردنەوەی حەوت هەزار و هەشت بنكەی دەنگدان كە 47 هەزار و 655 وێستگەی دەنگدان لەخۆ دەگرێت.

ئیڤان فەیسەڵ بەرپرسی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەكان لە ئەنجومەنی ئافرەتانی كەركووك، ڕاى وايه‌ «ئافرەتان بەشێكن لەو توێژەی مرۆڤایەتی كە كەمترین پشكیان لە دەسەڵات بەركەوتووە و زیاتر ژێردەستە و چەوساوە بوون. یاسا و رێساكانی ئافرەتان نووسراو بن، یان نەنووسراو، بەردەوام لەلایەن پیاوانی دەسەڵاتدارەوە داڕێژدراون و دەسەڵات بەردەوام لە نێوان پیاوانی چینە جیاوازەكاندا دەستاودەست كراوە، بەڵام ئافرەتان لەم ئاڵۆگۆڕەی سیاسەت و دەستاودەستكردنی دەسەڵات و یاسادانانەدا بێبەش كراون و بەردەوام لە سیاسەتدا لە سێبەری پیاوانەوە ڕاوەستاون، بۆیە پاش تێپەڕبوونی هەزاران ساڵ بەسەر مێژووی نووسراوی مرۆڤایەتیدا، ئافرەتان هێشتا بە مۆمێكەوە عەوداڵی مافەكانیانن و هەوڵەكانیان بەردەوامە، ئەویش بۆ ئەوەی هەنگاو بەرەو ڕووناكیی هەڵهێنن». هاوكات ده‌ڵێت: «خۆبەربژێركردنی خانمان و چوونە نێو ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك بۆ ئێمە گرنگی رۆری هەیە، هەم لەڕووی دەروونی كە هەست دەكەین ئێمەش ئیتر بەشێكین لە پرۆسەی بەڕێوەبردن و یاسادانان و چاودێریكردندا، هەم لەڕووی مەعنەوەیيەوە هێزێكمان پێ دەبەخشێت و ئیتر ئێمە كێشە تایبەتەكانمان دەبینە بەر دیدی ئافرەتێك و ئافرەتێك لە نێو ئەنجومەندا لە بری ئێمە بیردەكاتەوە و عەوداڵی مافەكانمان دەبێت، ئەوكات ڕۆڵی ژن چیتر لە نێو چواردیوار و لە بەڕێوبردنی ماڵ و خێزاندا نامێنێتەوە، بەڵكو دەچێتە نێو دەسەڵاتی بڕیاردان و جێبەجێكردن بۆیە ڕۆڵی ئافرەت و بوونی ئافرەت لەنێو ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك گرنگيی خۆی هەیە و زەروورێتێكی مێژووییە».

هەرێز جەبار بەرپرسی ئه‌نجومه‌نى ئافرەتانی كەركووك، سه‌ره‌تا باسى ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ «پرۆسەی هەڵبژاردن پرۆسەیەكی دیموكراسییە، تاوەكو گەل لە ڕێگەی دەنگدانەوە نوێنەری خۆیان دیاری بكەن، بێگومان هەموو گەل و نەتەوەیەكيش لە دوو ڕەگەز پێك هاتووە و دەوڵەتی عێراق بەوە ناسراوە كە ڕەگەزی مێینە زۆرینەی دانيشتووانی  پێك دەهێنێت، بۆیە گرنگە لەم پێكهاتە گرنگەی كۆمەڵگەی عێراقی لە هەموو دامودەزگاكانی حكومەت نوێنەری خۆیان هەبێت، بەمەش پرۆسەی بەڕێوەبردن جوانتر و دیموكراسیتر دەبێت و جیاوازیى ڕەگەزی و جێندەریش كەم دەبێتەوە». هاوكات ده‌ڵێت: «ئەوەی گرنگە بۆ كەركووكییەكان ئه‌وه‌يه‌ كە تا چەند لە ڕەگەزی ئافرەت كاندید هەبێت، یان لە پارێزگای كەركووك ئەندامی ئەنجومەنی ئافرەت هەبێت، وەك ئاشكرایە كه‌ركووك شارێكی بێ خزمەتگوزاری و پشتگۆێ خراوە، هه‌روه‌ها هیچ مافێكی سەرەتایی ئافرەت دابین نەكراوە و هەوڵ بۆجێبەجێ كردنی نەدراوە، بۆیە گرنگە ئێمەی ئافرەتان نوێنەری خۆمان بنێرینە ئەنجومەن، تا لەو ڕێگەیەوە بتوانین خزمەتێك بەم شارە و دانيشتووانەكەی بكەین و ئاوڕێك لە مافە سەرەتاییەكانیان بدەینەوە، لەو ڕێگەیەوەش پیشانی بدەین كە ئێمەی ئافرەت ئه‌گەر هەلمان بۆ بڕەخسێت، دەتوانین زۆر باشتر لە پیاوان خزمەت بە خاك و گەل بكەین، گرنگیى بوونى ئافرەت لە ئەنجومەنی پارێزگا ئەوەیە كە كاری ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگا چاودێریكردنی كارەكانی ئیداری و دامودەزگاكانی حكومەت و پێشكەشكردنی پڕۆژەیە لە نێو پارێزگا، بێگومان ئافرەتان لەم كارانەدا زۆر وردن و تەحەمولیان زۆر زیاترە، بۆیە پێویستە شان بە شانی پیاوان ئێمەش بەشدار بین لە پرۆسەی چاودێریكردن و پێشكەشكردنی پرۆژەكان». گوتيشى: «گرنگییەكی ديكه‌ى بەشداريی ئافرەت لە پارێزگای كەركووك و بوونی بە ئەندامی ئەنجومەنى پارێزگا ئەوەیە كە كەركووك تا ڕادده‌يه‌ك دابڕاوە لە هەرێمی كوردستان و وەك شارەكانی هەرێم لە ڕووی فكری و ڕۆشنبیری گەشەی زۆری نەكردووە، ئێستاش زوڵمى زۆر لە ئافرەتان دەكرێت له‌م شاره‌، بۆیە گرنگە ئافرەتان بەكاركردن لەنێو ئەنجومەنی پارێزگا، چاودێری ئەم پرۆسەیە بن و ڕێگرييه‌كانی بەردەم گەشەی ئافرەتان كەم بكەنەوە و زیاتر كار بۆبەرەوپێشچوونی بكەن».

هەر لەمبارەیەوە سروە بەكر مامۆستا لە زانكۆی كەركووك، هێما بۆ ئەوە دەكات:» گرنگی و پێویست بوونی بەربژێری ئافرەت بۆ باشتركردنی ڕەوشی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكان زەرورەتێكی هەنووكەییە، دیارە ئافرەت نیوەی كۆمەڵە و نیوەكەی تریش پەروەردە دەكات و ئەو بوونەوەرەیە كە بەردەوامی بە ژیان و مرۆڤایەتی دەدات.

خۆشبەختانە میلەتی كورد پێچەوانەی نەتەوەكانی دەوروبەری گرنگییەكی زۆری بە ئافرەت داوە و مافەكانیشی پاراستووە، هەر لە دێر زەمانەوە ئافرەتی كورد ڕۆڵی گرنگیان لە كۆمەڵگەدا هەبووە، لە ڕابردووشدا ئافرەتی كورد سەركردایەتی هۆزەكەی كردووە و دیوەخانی بەڕێوەبردووە.»

هەروەها گوتی:» ئەگەر بۆ مێژوویەكی نزیكتر بگەڕێینەوە دەبینین چەندین ئافرەت قارەمانێتییان لە مێژوودا تۆمار كردووە، نموونەی حەپسەخانی نەقیب و عادیلە خان و ڕەوشەن بەدرخان و چەندانی تر، لە سەرەتای شۆڕشی نەتەوەیی كوردەوە لە سەردەمی شاخ تاوەكو ئەمڕۆ ئافرەتانی كوردستان شانبەشانی پیاوان ئەركی پاراستنی وڵاتیان لە ئەستۆ گرتووە و پێشمەرگا ئاسا خەبات دەكەن، هەربۆیە كاتێك دوژمنانی گەلی كورد دژایەتییان دەكردین بەبێ جیاوازی ئازاری ئافرەت و پیاوی داوە و ژمارەیەكی زۆر لە ئافرەت بەر شاڵاوی ئەنفال و كیمیاباران كەوتن و  لە زیندانەكانی ڕژێمدا ئەشكەنجەدران، تەنانەت ئافرەتانی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكان تاوەكو ئەمڕۆش لە خەبات بۆ گەڕانەوەی ناوچەكانیان بۆ باوەشی كوردستان بەردەوامن. لەدوای ڕاپەڕینی ساڵی 1991 ئافرەتی كورد ڕۆڵیان لە پەرلەمانی كوردستان بینیوە، هەروەها لە دوای ڕووخانی ڕژێم بەشداری كارایان لە پەرلەمانی عێراقدا هەبووە و تاوەكو ئەمڕۆش بەردەوامن، ئەمڕۆش ئەگەر دەرفەتی زیاتر بە خانمان بدرێت و خانمانی پڕ ئەزموون بچنە ناو ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك بە دڵنیاییەوە پاراستنی مافەكانی تاكی كورد بە گشتی و ئافرەتان بە تایبەتی لە ئەولەویەتی كارەكانیاندا دەبێت.»

لە ئێستادا بەرەو چوارەمین هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی عێراق نزیك دەبینەوە، ئەم ھەڵبژاردنەش لەدوای هاتنی داعش لەساڵی 2014ەوە تا ئێستا ئەنجام نەدراوە.

بەپێی ئاماژەكان پارێزگاكانی عێراق بەتایبەت (نەینەوا و كەركووك) بۆ هەرێمی كوردستان لەڕووی دیمۆگرافیا و دەسەڵاتی ئیداری و سیاسییەوە گرنگییەكی تایبەتیان ھەیە، چونكە جیا لەو پرسانەی كە بەچارەسەر نەكراوی لە نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ ماونەتەوە، ناوچە كوردستانییەكانیش كە سنووری هەردوو پارێزگای نەینەوا و كەركووك دەگرێتەوە تا ئێستا جێگەی مشتوموڕن.

بە گوێرەی ڕاگەیاندراوەكەی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان 50 هاوپەیمانێتی سیاسی لە عێراق كێبڕكێ‌ لەسەر بەدەستهێنانی 275 ئەنجوومەنە خۆجێیەكان دەكەن لە 15 پارێزگای عێراق، كە بڕیاڕە رۆژی 18ی كانوونی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت.

هاوكات هێزە كوردییەكان لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی عێراقدا كێبڕكێی لەسەر 71 كورسی پارێزگاكانی كەركووك و سەڵاحەدین و دیالە و نەینەوا دەكەن.

ئاماژەكان ئەوە دەردەخەن كە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بەگشتی و شاری كەركووك بە تایبەتی بۆ كورد هەڵبژاردنێكی چارەنووسساز دەبێت بە تایبەت كە كورد لەدوای ڕووداوەكانی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017وە پۆستی پارێزگاری شارەكەی لە دەستداوە.

جگە لەمانەش حەوت هاوپەیمانی لە پێكهاتەكانی تری ناوچەكە كێبڕكێی بەدەستهێنانی كورسییەكانی پارێزگای كەركووك دەكەن، كە سێ هاوپەیمانی سوننەكانە و هاوپەیمانێتیەكی شیعە و هاوپەیمانێتیەكی توركمان و دوو هاوپەیمانی هێزە مەدەنیەكانن.

شیعەكان بەسەر سێ‌ هاوپەیمانێتی گەورەدا دابەشبوون بەچەندین ناوی جیاواز لە15 پارێزگاكەی عێراق بەشداری لە هەڵبژاردنەكان دەكەن، هاوكات سوننەكانیش بەسەر پێنج هاوپەیمانێتی دیاردا دابەشبوون كە هاوشێوەی شیعەكان لە زۆرینەی پارێزگاكانی عێراق لەژێر ناوی جیاواز و هاوپەیمانێتی جۆراوجۆر بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان دەكەن.