پڕۆفیسۆر یانیس ستیڤاچتیس، پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی تەقەنیی ڤێرجینیا، لە هەمان كاتدا سەرۆكی بەش و بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی نێودەوڵەتییە لە هەمان زانكۆ، وانەبێژ و توێژەری چەند بوارێكی گرنگە، وەك ستراتیژیەتی یەكێتیی ئەوروپا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتە ناوخۆییەكان، سیستمی جیهانی و نێودەوڵەتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرە سەرەكییەكانی پەیوەست بوون بە سیستمی نێودەوڵەتی و ئایندەی ئەم سیستمە و ئەگەرەكانی هاتنەئارای سیستمێكی بەدیل و ڕۆڵی هەڵكشاوی ڕووسیا و چین و چەند وڵاتێكی دیكە، هەروەها شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و ئاڕاستە و ئاكامەكانی ئەم شەڕە و ڕۆڵی چین لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بارودۆخ و ئایندەی كورد لە نێو وڵاتی عێراق و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

* ئاشكرایە لە ساڵی 2017 ئیدارەی ترەمپ جەختی لەوە كردەوە كە سیستمی لیبڕاڵی دوای ساڵی 1945 چیتر لە بەرژەوەندیی ئەمریكا نییە، ئەوەش ڕوونە كە ئەم سیستمە گورزێكی گەورەی بەركەوت، كاتێك پوتین لە ساڵی 2014 كریمیای لكاند بە وڵاتەكەیەوە. دوای شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیاش، ڕووسیا نەیشاردووەتەوە كە كار بۆ هێنانەئارای سیستمێكی دیكەی جیهانی بكرێت، ئایا پێت وایە سیستمە نێودەوڵەتییەكە كۆتایی هاتووە و پێویستە سیستمێكی بەدیل جێی بگرێتەوە؟

-  سەرەتا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە بۆ یەكەمجار و لە ساڵی 2007 سەرۆك پوتین لە گوتارێكدا لە كونفڕانسی میونشن هۆشداری دا لە ئایندەی سیستمە لیبڕاڵییە نێودەوڵەتییەكە. خاڵێكی دیكە ئەوەیە گومان لەوەدا نییە كە ئەوەی لە ئۆكرانیا ڕوو دەدات، ناكۆكییەكی توندوتیژە، ئەمەش دەقاودەق ڕەنگدانەوەی ئەوەیە كە پێی دەوترێت ‌ئۆپەراسیۆنێكی سەربازیی تایبەت. لە ڕوانگەی ڕووسیاوە ئەوەی لە ئۆكرانیا ڕوو دەدات، شەڕ نییە، چونكە شەڕ لە ڕووی سیاسییەوە پێویستی بە ڕەزامەندیی دومای ڕووسی هەیە. كەواتە ئەمە ئۆپەراسیۆنێكی سەربازیی تایبەتە و ناكۆكییەكی توندوتیژە، هەرچۆنێك بێت خەڵكی لە هەردوولا ژیان لە دەست دەدەن. دواتر لیبڕاڵیزم دوو ڕەهەندی هەیە، لیبڕاڵیزمی سیاسی و لیبڕاڵیزمی ئابووری. لیبڕاڵیزمی ئابووری ئاماژەیە بە دەستڕاگەیشتن بە بازاڕە جیهانییەكان. لیبڕاڵیزمی سیاسی مافەكانی مرۆڤ، دیموكراسی، و سەروەریی یاسا دەگرێتەوە، لەگەڵ بنیادنانی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لەسەر بنەمای سەروەری، واتە سەروەرییەكی یەكسان لە نێوان دەوڵەتەكان، یەكسانی لە بەردەم یاسای نێودەوڵەتی. هەرچۆنێك بێت، ڕۆژئاوا پتر جەخت دەكاتەوە لەسەر دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ، نەك سەروەری. لە ڕووی كردارییەوە هێزە جیهانییەكان خۆیان بە یەكسان نابینن لە بەرانبەر دەوڵەتانی جیهانی تازە گەشەكردوودا. دواتر هەندێك لەو وڵاتانەی كە گوایە بەشێكن لە جیهانی ڕۆژئاوا وڵاتی دیموكراسی نیین، ئێوە بڕواننە پۆڵەندا و هەنگاریا كە بەشێكن لە ڕۆژئاوا، بەڵام بۆ ماوەیەك وەك وڵاتێكی تەواو دیموكراتی لێیان نەدەڕاونرا. كەواتە ئەوەی نیشانەی پرسیاری لەسەرە ئەوەیە ئایا سیستمێكی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی ڕاستەقینە لە ئارادایە، یان نا؟من پێم وایە كێشەیەك لە سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتیدا نییە، ئەگەر پرەنسیپەكانی بە شێوەیەكی ئینتیقائی جێبەجێ نەكرێن. كەواتە ئەوەی ڕووی داوە لە ئەنجامی سەرهەڵدانی ئەو شەڕەی لە ئۆكرانیادا لە ئارادایە سەری كێشاوە بۆ جۆرێك لە بەرهەڵستیكردنی ئەوەی پێی دەوترێت سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی. نەك تەنیا لەلایەن ڕووسیاوە، بەڵكو لەلایەن چین و هیندستان و چەندین وڵاتی دیكەشەوە. خۆ ئەگەر سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی لە هەموو ڕەهەندێكەوە لیبڕاڵی بێت، ئەوا كێشەیەكی گەورە دروست نابێت. بەڵام ئەوەی بەدی كراوە، ئەوەیە كە لە ڕووی كردارییەوە لیبڕاڵی نەبووە، ئەمەش بواری داوە بەو وڵاتان، لە نێویاندا ڕووسیا و چین، كە خۆشحاڵ نین لەگەڵ ڕۆژئاوادا، بۆ ئەوەی برەو بە جۆرێكی جیاوازی سیستمی نێودەوڵەتی بدەن. پێم وایە لە ساڵانی داهاتوودا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دابەش دەبێت و سیستمی نێودەوڵەتی لەسەر دوو جەمسەر بنیات دەنرێت، ڕۆژئاوا و باقی وڵاتانی دیكە بە سەركردایەتیی ڕووسیا و چین و هیندستان.

* ئەو شەڕەی لە ئۆكرانیا لە ئارادایە یەكەم جەنگی گەورەیە كە لەدوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە لە ئەوروپا ڕووی دابێت، هەروەها ئەمریكا و ناتۆ و ڕووسیا و وڵاتانی دیكە لەم شەڕەوە تێوەگلاون، ئایا پێت وایە تا چەند ئەم شەڕەی پوتین بەرپای كردووە، گۆڕانكاری بە سەر جیهاندا دەهێنێت؟

-  شەڕەكەی ئۆكرانیا ئەوەی خستەڕوو كە هێزەكانی ڕۆژئاوا بە هەڵەداچوون لەبەرانبەر توانا سەربازی و ئابورییەكانی ڕووسیا. لە دەرئەنجامدا، ئاڵوگۆڕێك دێتەئاراوە كە لە هاتنەئارای سیستمێكی نێودەوڵەتیی فرەجەمسەری بەرجەستە دەبێت، كە ڕووسیا و چین و هیندستان و بە دڵنیاییەوە ئەمریكاش لە خۆ دەگرێت. كەواتە ڕۆژئاوا خوێندنەوەی هەڵەی بۆ توانای سەربازی و ئابووریی ڕووسیا كرد و ئەوە بوو بۆی دەركەوت كە توانا پیشەسازی و سەربازییەكانی توانای ململانێیان نییە لە پەیوەندی بە تواناكانی ڕووسیاوە. ئەوە ڕێككەوت نییە كە بەم دواییە ژەنەراڵ میللی، ڕووسیا وەك هێزی باڵا- سوپەرپاوەر- ناوزەد بكات. كەواتە ئێستا سێ هێزی باڵا هەن، كە ڕووسیا و چین و ئەمریكان، هەندێ وڵاتی دیكەش وردە وردە بەرەو ئەوە دەچن ببنە هێزێكی باڵا، وەك هیندستان. لەم ڕووەوە ئێمە بەرەو جیهانێكی فرەجەمسەر دەچین. ئەمە پرۆسەیەكی ئاڵوگۆڕئامێزە كە تێیدا دابەشبوونی هێزی جیهانی گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە.

* داگیركردنی ئۆكرانیا لەلایەن پوتینەوە بە داگیركردنی كوەیت لەلایەن سەددام حوسێنەوە دەچوێنرێت. لەو كاتەدا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە توندی داگیركارییەكەی سەددامی ڕەت كردەوە و ناچاری كرد لە كوەیت بكشێتەوە. لە كاتێكدا كەسانێكی وەك هینری كیسەنجەر داوا دەكات ئەمری واقیعی شەڕەكە قبووڵ بكرێت، ئایا ئەمە بە مانای ئەوە دێت كە پرەنسیپە بنەڕەتییەكەی پەیوەست بە سەروەریی دەوڵەتەوە كۆتایی هاتووە؟

-  من هاوڕا نیم لەگەڵ شوبهاندنی حاڵەتی كوەیت بەوەی لە ئۆكرانیا ڕوو دەدات. ئەوەی پەیوەست بێت بە كوەیتەوە، كە داگیركارییەكی ڕوون و ئاشكرا بوو بۆ دەوڵەتێكی دیكە (كوەیت) لەلایەن دەوڵەتێكی دیكەوە (عێراق). لە ڕووی سیاسییەوە، دەتوانین بڵێین هەر دوو حاڵەتەكە داگیركردنی دەوڵەتێك بوو لەلایەن دەوڵەتەوە، بەڵام لە ڕووی یاساییەوە هەر دوو حاڵەتەكە جیاوازن. ئەوەی پەیوەست بێت بە ئۆكرانیا، ئەوا كێشەكە لە ساڵی 2014وە دەستی پێ كرد و دواتر ڕێككەوتننامەی مینسكی لێ كەوتەوە كە تێیدا ڕووسیا و ئۆكرانیا واژوویان كرد و فەڕەنسا و ئەڵمانیا بەرپرسیارێتیی جێبەجێكردنیان وەرگرت. هەروەها ڕێككەوتنی مینسك بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكانی لەخۆ گرت و جێبەجێكردنی بووە پرسێكی پەیوەست بە یاسای نێودەوڵەتییەوە. بەڵام ئەم ڕێككەوتنە جێبەجێ نەكرا، كەواتە بەلای كەمەوە لە ڕووی سیاسییەوە دەتوانرێت بوترێت ڕووسیا مافی ئەوەی هەبووە كە دەستێوەردان بكات بۆ پاراستنی خەڵكەكەی لە ڕۆژئاوای ئۆكرانیا كە ڕووبەڕووی هەڕەشە ببوونەوە بە هۆی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی ئۆكرانیاوە. كەواتە دەكرێت باس لەوە بكرێت كە ڕووسیا بە گوێرەی پرەنسیپی ‌بەرپرسیارێتی پاراستن كاری كردووە، ئەم پرەنسیپەش لەگەڵ یاسای نێودەوڵەتی یەك دەگرێتەوە، ئەمە سەرباری ئەوەی كە ئەنجێلا مێركل و فڕانسوا هۆڵاند ئاماژەیان پێ كرد، كە ئەوان بە ڕاستی نیازی جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكەیان نەبووە. ئەمە ئەوە دەخاتەڕوو كە هێزە ڕۆژئاواییەكان ڕێزێكی زۆریان لە یاسای نێودەوڵەتی نەگرتووە و ئەمەش بوار دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی ڕووسیا كەیسێك بۆ خۆی دروست بكات. لەبەر ئەوە كەیسی كوەیت هەمان كەیسی ئۆكرانیا نییە.

* بۆچی ئەم شەڕە هێندە درێژەی كێشاوە و ئایا پێشبینی ئەوە دەكەیت زیاتر درێژە بكێشێت؟

- ئەمە پرسیارێكی زۆر گرنگە و چەندین هۆكار لە ئارادان. ئێمە لە ڕۆژئاوا، زیاتر جەخت لەسەر ئەوە دەكەینەوە، ئایا ڕووسیا ئامانجە ستراتیژییەكانی بەدەست هێناوە، یان نا، لەبری ئەوەی گفتوگۆ بكەین لەبارەی ئەوەی ئایا ئامانجە ستراتیژییەكانی خۆمان بەدەست هێناوە. ئەوەتا سزا سەپێندراوەكان نەیانتوانیوە كاریگەرییان لەسەر ئابووریی ڕووسیا هەبێت، تەنانەت دەكرێت بڵێین لە ڕاستیدا سزاكان بوونەتە هۆی بەهێزكردنی ئابووریی ڕووسیا. ئەوەتا هێشتا سەرۆك پوتین لە دەسەڵاتدایە و شەڕی ئۆكرانیا بووەتە هۆی پتەوكردنی پشتیوانیی جەماوەری بۆ پوتین. ڕووسیا لە 20%ی خاكی ئۆكرانیای داگیر كردووە، تا ئێستا پێ دەچێت ئەستەم بێت ئۆكرانیا بتوانێت پاشەكشەیان پێ بكات. هەروەها شەڕەكە بووەتە هۆی نزیكبوونەوەی ڕووسیا و چین. لەوەش زیاتر ڕووسیا و چین و تا ڕاددەیەك هیندستان كار بۆ سیستمێكی نێودەوڵەتیی بەدیل دەكەن، كە ئەمەش دەرئەنجامی سیاسی و ئابووری لەسەر ڕۆژئاوا لێ دەكەوێتەوە. لە هەمان كاتدا ئابووریی وڵاتانی ئەوروپا لە پشێویدایە و ناڕەزایەتیی خەڵك لە هەڵكشاندایە. هەروەها درك بەوە كراوە كە ڕۆژئاوا هێندە بەهێز نییە لە ڕووی سەربازییەوە و گومان لە توانا پیشەسازییەكەشی دەكرێت. كەواتە تا ئێستا ڕۆژئاوا ئامانجەكانی بەدەست نەهێناوە، كە دەكرێت ئەمەش بگۆڕدرێت بۆ شكست، بە تایبەتی بۆ حكومەتی ئەمریكا. دواتر ڕووسیا، پێی وایە بەردەوامبوونی شەڕەكە لە بەرژەوەندیی وڵاتەكەیدایە، لەو ڕووەوە كە دەتوانێت لە ڕووی ئابوورییەوە درێژە بە شەڕەكە بدات، لە كاتێكدا توانایەكی سەربازی و پیشەسازیی زیاتری لە ڕۆژئاوا هەیە.

* ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە یەكێتیی ئەوروپا بە چەشنی پێشوو یەكهەڵوێست و یەكگرتوو نییە، ئەوەتا وڵاتانی وەك هەنگاریا و پۆڵەندا گوزارشتیان لە بەرهەڵستیی خۆیان كردووە بۆ دیموكراسییەتی لیبڕاڵی، ئایا ئەمە چ ئاكامێكی بۆ ئایندەی ئەوروپا دەبێت؟

-  سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێین كە ئابووریی وڵاتانی ئەوروپا كەتووەتە ژێر كاریگەرییەكی جددییەوە. بەتایبەتی ئابووریی ئەڵمانیا، بەڵام هەروەك دەزانین ئەڵمانیا داینەمۆی پرۆسەی ئاوێتەبوونی ئەوروپی بووە و پایەی سەرەكیی ئابووری و پیشەسازیی یەكێتیی ئەوروپا بووە. بەڵام ئابووریی ئەڵمانیا كەوتە بارێكی سستبوونەوە و هیچ ڕووناكییەك لە كۆتایی تۆنێلەكە بەدی ناكرێت. هەروەها فەڕەنساش ڕووبەڕووی كێشەی سیاسی و ئابووری بووەتەوە. هەروەها وڵاتانی دیكەی ئەوروپاش تووشی كێشەی ئابووری و كێشەی پەیوەست بە ئاوارە و كۆچبەران بوونەتەوە. هەموو ئەمانە بوونەتە هۆی بەهێزبوونی حزبە سیاسییە ڕاسترەوەكانی ئەوروپا، كە تێگەیشتنێكی جیاوازیان هەیە بۆ یەكێتیی ئەوروپا، كە پێیان وایە نابێت یەكێتیی ئەوروپا بەرەو ئاوێتەبوونی زیاتری سیاسی بڕوات.

* دوای ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی لە ساڵی 2011، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێی نایە قۆناغی ناسەقامگیری و پشێوییەوە، ئەمەش بواری بۆ بەرفراوانبوونی دەستڕۆیشتوویی ئێران ڕەخساند. لەگەڵ دروستبوونی چەندین گرووپی تیرۆریستی وەك داعش، كە هەموو ئەمانە كاریگەرییان هەبووە لەسەر سەقامگیریی جیهانی، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی هەوڵێكی جددیی نێودەوڵەتی بۆ سەقامگیركردنی ئەم ناوچەیە بەدی ناكرێت؟

- لە ڕاستیدا لە ئێستادا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تووشی دابەشبوون بووە، بە چەشنێك كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانێت بە چەشنێكی كارا كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چارەسەر بكات. بە هۆی كۆڵۆنیاڵیزم و نیوكۆڵۆنیاڵیزمەوە، هەروەها بە هۆی ململانێی هێزەوە، چەندین ناكۆكی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست بوون. ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی یەكگرتوو نەبێت، ئەوا ناتوانرێت هیچ كارێك بكرێت. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئەگەر ئەمریكا بە تەواوەتی ڕووی كردبێتە ناوچەی زەریای هێمن، ئەوا ئەمە بوارێك بۆ چین و ڕووسیا دروست دەكات، بۆ ئەوەی ڕۆڵی ناوبژیوان ببینن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئەم ناوچەیە. لە ئێستادا كێشەكە ئەوەیە ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بیەوێت لە نزیكەوە بایەخ بە كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بدات، ئەوا ناتوانێت ئەم كارە بكات، بە لای كەمەوە ناتوانێت بەو چەشنە بایەخی پێ بدات كە لە ئاستی خواستی واشنتۆندا بێت. ئەوەتا كێشە ئابوورییە ناوخۆییەكانی ئەمریكا هاوشان بوون بەو تەحەددییانەی ڕووسیا لە ئۆكرانیا و چین لە تایوان دروستیان كردووە، ئەمەش دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی توانا و خواستی ئەمریكا بۆ ئەوەی بایەخێكی گەورە بە كاروبارەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بدات.

هەر بۆیە چین بایەخی داوە بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەبەر ئەوەی ئەمریكا بۆشایی و پانتاییەكی دیپلۆماتی و ئابووری جێهێشتووە بۆ ئەوەی ئەوەی هێزەكانی دیكە وەك چین بەرەو ئەم ناوچەیە بكشێن. دواتر ئەوە ئاشكرایە كە چین ڕوو دەكاتە هەر شوێن و دەوڵەتێك كە بتوانێت بزنێس و بازرگانی تێدا ئەنجام بدات. واتە لەم شوێن و وڵاتانە پەیوەندی و ڕایەڵەی ئابووری و بزنێس دروست دەكات.

* ئەگەر لە نێو ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا باس لە وڵاتێكی وەك عێراق بكەین، كە پێگەیەكی گرنگی هەیە، كوردیش كە بەشێكە لەم دەوڵەتە و خاوەن قەوارەی خۆیەتی، كە هەرێمی كوردستانە، خۆی لە وڵاتێكدا دەبینێتەوە كە سەروەریی یاسا تێیدا باڵادەست نییە، ئایا پێت وایە ئایندەی ئەم وڵاتە چی دەبێت، لەوەش زیاتر هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێك لە چوارچێوەی عێراقدا كە فرەیی ئایینی و ئیتنی تێدا بەرقەرارە، تا چەند پشتگیریی نێودەوڵەتی بەدەست دەهێنێت؟

- عێراق وڵاتێكی زۆر گرنگە، نەك تەنیا لەبەر ئەوەی كەوتووەتە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، بەڵكو دراوسێی ئیرۆئاسیایە. واتە عێراق پێگەیەكی ستراتیژی و جوگرافیی زۆر گرنگی هەیە كە بووەتە هۆی ئەوەی ببێتە وڵاتێك كە لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە بایەخی پێ بدرێت. كەواتە بە دڵنیاییەوە دەتوانین ئەوە بڵێین كە ئەم دۆخە هەم هەڕەشە و مەترسی و هەم دەرفەتی بۆ خەڵك و گەلی عێراق، بە شێوەیەكی گشتی و گەلی كورد بە شێوەیەكی تایبەتی دروست كردووە. لەوانەیە بە هۆی هاتنەئارای بارودۆخی نوێیەوە كاروبارەكانی گۆڕانكارییان بەسەردا بێت. كەواتە من لێرەدا دەگەڕێمەوە بۆ بەشێك لە وەڵامی پێشووم، ئەوەیش ئەوەیە ئەگەر بتوانرێت لەم ناوچەیەدا پەیوەندییەكان لەسەر بنەمای ئابووری و بازرگانی دابڕێژرێن، نەك لەسەر بناغەیەكی سەربازی، ئەوا ئەمە یارمەتیدەر دەبێت بۆ پەرەپێدانی عێراق و گەلی كورد لە نێو ئەم وڵاتەدا. هەروەها ڕەنگە ئەمە سەربكێشێت بۆ ئەوەی هاوكاریی زیاتری ئابووری بەدەست بهێنرێت.

* بە تێڕوانینی ئێوە ئەمریكا، یان چین ئەم كارە دەكەن؟

- من پێم وایە بە هۆی ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە دەست كێشەی ئابوورییەوە دەناڵێنێت لە ناوخۆدا و لەبەر ئەوەی خەرجییەكی زۆری لە شەڕی ئۆكرانیادا كردووە، ئەوا پێم وانییە ئەمریكا بتوانێت هاوكارییەكی بەرچاوی ئابووری دەستەبەر بكات. بە دڵنیاییەوە زۆرێك لە وڵاتان خوازیاری هاوكاریكردنی كوردن، بەڵام من نازانم ئایا ئەم وڵاتانە ئەم كارە بۆ ئەوە دەكەن لەبەر ئەوەی پێیان وایە كورد شایستەی ئەم هاوكارییەیە، یان ئەم كارە دەكەن، چونكە لە ڕووی سیاسییەوە لێی سوودمەند دەبن. دواتر دەبێت ئەوە بڵێین كە لەبەر چەندین هۆركاری سیاسی، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی شكستی هێناوە لە دەستەبەركردنی هاوكاریی پێویست بۆ كوردی عێراق بۆ ئەوەی كورد لە ڕووی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە گەشە بكات و سەقامگیری بەدەست بهێنێت. بە لەبەرچاوگرتنی سەركەوتن و پابەندبوونی گەلی كورد، ئەوا پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە چەشنێكی كارا بایەخ بە گەلی كورد بدات لە عێراقدا. واتە دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە خەمی هەرێمی كوردستاندا بێت، نەك تەنیا لەبەر هۆكارە سیاسی و ئەمنییەكان. هیوادارام بارودۆخێكی نوێ بێتەئاراوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە چەشنێك كە لە بەرژەوەندیی تەواوی ناوچەكە و بەتایبەتی گەلی كورد بێت. لە كۆتاییدا دەمەوێت ئەوە زیاد بكەن كە ئێمە لە قۆناغ و ڕۆژگارێكدا دەژین كە قۆناغی ئاڵوگۆڕ و ڕاگوزەرییە. ڕاستە پەرەسەندن و پێشهاتەكان لە شەو و ڕۆژێكدا ڕوو نادەن، بەڵام هەندێ جار ڕووبەڕووی هەندێ پێشهاتێكی كتوپڕ دەبینەوە. لەم ڕوانگەیەوە من پێم وایە ناكرێت پێشبینی ئەوە بكرێت كە سبەینێ سیستمێكی جیهانیی فرەجەمسەری بێتەئاراوە و بچەسپێت. بەڵام ئەوەی هەیە ئەوەیە كە ئێمە بەم ئاراستە و ئاقارەدا هەنگاو هەڵدەگرین. ئەوەی پەیوەست بێت بە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، ئەوا دەتوانین بڵێین ئەم ناوچەیەش بە قۆناغی ڕاگوزەر و ئاڵوگۆڕدا تێدەپەڕێت، واتە دەبێت چاوەڕێ بكەین و ببینین بارودۆخ و كاروبارەكان چۆن پەرە دەستێنن.