تەیب زرار شێروانی بەڕێوەبەری گشتیی ئەوقاف و كاروباری ئایینی پارێزگای هەولێر: هەولێر بووەتە نیشتمانێكی جوان بۆ هەموو نەتەوە و ئایین و ئایینزاكان
كورد بە پاراستنی ڕەسەنایەتی ئایینی پیرۆزی ئیسلام ناسراوە و ڕێگای نەداوە ڕەوت و فكری جیاجیا لەو دیو سنوورەكانەوە بێتە ناو كۆمەڵگەكەی، بەڵام لە ئێستادا لێرەو لەوێ هەست بەو جیاوازی و ململانێ و توندوتیژییە لەلایەن هەندێك ڕەوت و فكری جیاجیاوە دەكرێت، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە و چەند تەوەرێكی دیكەی پەیوەندیدار بە كەلتووری پێكەوەژیان و لێبووردەیی چەند پرسیارێكمان ئاراستەی تەیب زرار شێروانی بەڕێوەبەری گشتیی ئەوقاف و كاروباری ئایینی پارێزگای هەولێر كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.
* لە ئێستادا كۆمەڵێك فكر و ئاراستەی جیاجیای ئایینی دروست بوون، وەك وەزارەتی ئەوقاف چۆن مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن؟
- ئەو كۆمەڵە و ئاراستە فكرییانە لە ئێستادا دروست نەبوون و پێشتریش هەبوون، هەندێكیان ڕەگ و ڕیشەیان بۆ سەدان ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە، بەڵام ئێستا هەست بە زەقكردنەوەی جیاوازییەكان و بۆچوونەكانیان دەكرێت، بەتایبەتی لەناو سۆشیاڵ میدیا، ئەم دووبەرەكی و ململانێیە لەگەڵ بنەماكانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام و بەرنامەی ئەوقاف ناگونجێت. ئایین و مزگەوت و حوجرە و شوێنە ئایینییەكان جێگەی ئاییندارییە نەك بۆ ململانێی فكری و ئایدیۆلۆژیای ڕەوتی جیاجیا بەكار بهێنرێت و زیان بە پیرۆزییەكانی ئیسلام بگەیەنێت، ئێمە ڕێگا نادەین هیچ كەس و لایەنێك مزگەوتەكان بكاتە بارەگا و بۆ بەرژەوەندیی خۆی و ئەو ڕەوتانە بەكاری بهێنێت و زیان بە تەبایی و ئاشتی كۆمەڵایەتی و یەكدەنگی و یەكڕیزی میللەتەكەمان بگەیەنێت.
* ئاگادارین كەوا وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی چەندان خولی بۆ ئاشتی و پێكەوەژیان و لێبووردەیی بۆ مامۆستایانی ئایینی كردووەتەوە، ئایا تا چەند ئەم خولانە ئەنجامی هەبووە؟
- بەڵێ، مادام ئامانج لەم خولانە كە بۆ مامۆستایانی ئایینی دەكرێتەوە، پاراستنی پێكەوەژیان و لێبووردەیی و نیشتمانپەروەری و ژینگەپارێزی و ئاشتیی كۆمەڵایەتی و ژیانی خەڵكە، بۆیە كاریگەریی پۆزەتیڤی هەبووە، هەر خۆی لە خۆیدا مامۆستایانی ئایینی ڕۆڵێكی كارا و گەورەیان لەناو كۆمەڵگە بۆ كاری خێر هەبووە.
* سرووشتی ژیان لە گۆڕانكاری بەردەوامدایە، ئایا مزگەوت و مامۆستایانی ئایینی دەتوانن چ ڕۆڵێك لە كۆمەڵگەدا بۆ ئاشتەواویی كۆمەڵایەتی و پێكەوەژیان بگێڕن؟
- لەناو كۆمەڵگەی كوردستانی كە زۆرینە موسڵمانن، مامۆستایانی ئایینی ڕۆڵی گەورە و دیاریان هەبووە، خۆ ئەگەر ئاوڕێك لە مێژووی سیاسی و ئەدەبی و هونەری و كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگەی كوردی بدەینەوە، ئەوا زۆرینەی هەرە زۆری شاعیر و ئەدەیبان و سیاسییەكانیش مەلا و زانای ئایینی بوون، لە ئێستاشدا مەسەلەی دینداری و پابەندبوون بە ئایین و قسەی پیاوانی ئایینی ڕووبەرێكی زۆری لە بیر و ئەندێشەی تاكی كورد وەرگرتووە، بۆیە دەمانەوێت ڕۆڵی مامۆستایانی ئایینی لەم بارەیەوە زۆر زیاتر بێت و قووڵتری بكەینەوە. بەداخەوە هەندێك پرس لە دوای هاتنی داعش بەلاڕێدا دەبرێن، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان بەسەر هەموو ئەو هەوڵانەدا زاڵ بووە.
* ئایا مەبەستت بیری توندڕەوییە كە ڕووبەڕووی هەر كۆمەڵگەیەك ببێتەوە، لەناوی دەبات؟
- ئێمە لە وەزارەتی ئەوقاف دەركمان بە مەترسیی توندڕەوی كردووە، ئەم پرسە نامۆیە بە كەلتوور و ئایینی پیرۆزی ئیسلام، بۆیە ئێمە لە ڕێگەی بۆردی باڵای وتار لە وەزارەتی ئەوقاف هەوڵی جددی دەدەین بۆ یەكخستنی وتاری هەینی، كە زیاتر لە ملیۆنێك كەس ڕاستەوخۆ لە نوێژی هەینی لە سەرتاسەری كوردستان ئامادە دەبن. خول و وۆركشۆپەكانمان بۆ پاراستنی فكری میانڕەوی و پێكەوەژیان و پاراستنی بەها جوانەكانی كوردەواری و كۆمەڵایەتی و نیشتمانپەروەرییە، لە هەمان كاتدا ڕێگای یاسایی دەگرینەبەر دژی هەر هەوڵێكی نامۆ بە ئایینی پیرۆزی ئیسلام و پێكەوەژیان. هەوڵ دەدەین ڕاستەوخۆ بەشدار بین لە هەموو بۆنە و یادێكدا كە پەیوەست بێت بە مزگەوت و حوجرە و بنكەكانی لەبەركردنی قورئانی پیرۆز، هەر وەكو چۆن هەوڵ دەدەین بە باشترین شێوە لە خزمەتی مامۆستایانی ئایینی و مزگەوت و حوجرە و هەموو شوێنە ئایینییەكاندا بین.
* باسی حوجرەت كرد، پێت وانییە لە ئێستادا كۆمەڵێك ناوەندی ئەكادیمی هەن، كە دەكرێت ئەم ناوەندانە بتوانن پێگەیەنەرێكی باش بن، لەلایەكی دیكەوە ئەو هەموو بنكانەی لەبەركردنی قورئانی پیرۆز كە سەر بە وەزارەتی ئەوقافن بۆ چییە، لە كاتێكدا مزگەوت و حوجرەی زۆر هەن كە دەكرێت بەو ڕۆڵە هەڵسن؟
- كاری من نییە هەڵسەنگاندنی ئەو ناوەندە ئەكادیمییانە بكەم، بەڵام ئێمە بە چاوی ڕێزەوە لە حوجرەكان دەڕوانین و پێمان وایە لە ڕێگەی حوجرەكانەوە مامۆستایانی ئایینی توانیویانە سەركردایەتیی جووڵانەوە و ڕاپەڕین و شۆڕشەكانی كورد بكەن و پارێزەری زمان و ئەدەبی كوردی بوون، حوجرەكان بە یاسا ڕێكخراون و ڕۆڵێكی گەورە دەبینن لە پێگەیاندنی فەقێیان و پێدانی مۆڵەتی زانستی و بەرهەمهێنانی مامۆستای كوردپەروەر و نیشتمانپەروەر و میانڕەو. كاری بنكەكانی فێربوونی قورئانی پیرۆز جیاوازە لە كاری مزگەوت و حوجرە، بنكەكان بۆ هەردوو ڕەگەزی نێر و مێن، ئافرەتانێكی زۆر دابڕاون لە خوێندن و خوێندەواری و تەنانەت لە پشووەكاندا قوتابییەكی زۆر ڕوو لەو بنكانە دەكەن بۆ فێربوونی قورئانی پیرۆز و ئادابە گشتییە ئایینی و كەلتوورییەكان.
* لە وەزارەتی ئەوقاف نوێنەری پێكهاتە ئایینییەكان هەیە، دەپرسین وەزارەتی ئەوقاف چی بۆ لێكتێگەیشتن و لێكنزیكبوونەوەی پێكهاتەكان كردووە، بەتایبەتی كە لە عێراقەوە ئایینزاكان پەنایان بۆ هەولێر و كوردستان هێناوە؟ ئایا بەرنامەیەكتان بۆ پاراستنی ئەم فرەییەی ئایینی و نەتەوەیی هەیە؟
- وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی بەردەوام كاری كردووە لەسەر قووڵكردنەوە و پتەوكردنی نێوان ئایین و ئایینزاكان، هەروەكو چۆن پەیڕەوانی ئایینی ئازادانە ئایینداری خۆیان دەكەن و ڕێز لە بۆنەكانیان دەگرین و بەشدارییان لەگەڵدا دەكەین و بە توندی ڕووبەڕووی هەموو هەوڵێكیش دەبینەوە بۆ دووبەرەكی و ئاژاوەنانەوە.
سەبارەت بە تەوەری دووەمی پرسیارەكەتان، لێبووردەیی و پێكەوەژیان لە كۆنەوە لەكوردستان هەیە و بووەتە كەلتوور و نەك تەنیا لە عێراق، بەڵكو لە ناوچەكەشەوە خەڵكانێك پەنایان بۆ هەرێمی كوردستان هێناوە، چونكە دەزانن لێرە پارێزراو دەبن، ئێمەش لەگەڵ ئەوەداین دەبێت گرنگیی زیاتر بەم فرەییە ئایینی و نەتەوەییە بدرێت، كە پاراستنی ڕەسەنایەتیی ئایینی پیرۆزی ئیسلام و كەلتووری نەتەوەكەمانە و لە هەمان كاتیشدا یەكێكە لە هۆكارە سەرەكییەكانی پاڵپشتیی نێودەوڵەتی بۆ هەرێمەكەمان. ئەوەتا هەولێر بووەتە پارچەیەكی جوانی ژیانی نەتەوە و ئایین و ئایینزاكان، هەمووان یەك چارەنووسیان هەیە و بژاردەی دیكەمان نییە، دەبێت بە هەمووان پارێزگاری لەو كەلتوورە ڕەسەنە بكەین.
* دەڤەری بارزان و مێرگەسۆر بە سەرچاوەی پێكەوەژیان لە قەڵەم دەدرێت، باس لەوەش دەكرێت شێخانی بارزان بەرگرییان لە كریستیان و جوو و نەتەوە و ئایینزاكانی دیكەش كردووە، ئێوە لە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی تاچەند تەرجومەی ئەو بیروباوەڕەتان كردووە؟
- دەڤەری بارزان و مێرگەسۆریش وەكو ناوچەكانی دیكە كاریگەریی ئەو كەلتوورە جوانەی كوردستانیان لەسەرە، لەوێ لەژێر ڕێنمایی و پرەنسیپەكانی شێخە یەك لە دوای یەكەكانی بارزان و پابەندبوونی عەشیرەتەكانی ئەو سنوورە هەمووان ڕێزلێگیراون و پێكەوەژیان دەكەن و مرۆڤ و ژین و ژینگە بەهایەكی یەكجار جوانیان هەیە، لەژێر چەتری شێخەكانی بارزان ڕێگا نەدراوە كەس لەبەر جیاوازیی ئایینی، یان نەتەوەیی غەدر و هەڕەشە لە هیچ كەسێك بكات، ئەو ناوچەیە بووەتە ڕەمزێك بۆ پێكەوەژیان، ئێمەش لە وەزارەت ڕێك دەمانەوێت ئەو نموونە جوانە لە كوردستان بڵاوبكەینەوە.
* حكومەتی هەرێمی كوردستان لە هەوڵی پاراستن و بەرفراوانكردنی سیما و دیمۆگرافیای ئەو ناوچەیانەیە كە پێكهاتەی ئایینی و نەتەوەییەكانی تێدا دەژین، بۆ نموونە لە سنووری پارێزگای هەولێر ناحیەی عەنكاوەی كردە قەزا و بایەخی زۆری پێ دەدات. ئایا ئێوە چۆن سەیری پاراستنی ئەم سیما و دیمۆگرافیایەی ناوچەكە دەكەن؟
- ئێمە زۆر پەرۆشین بۆ پاراستن و گەشەپێدانی كەلتووری پێكەوەژیانی ئایینی و نەتەوەیی، لەسەر داوای ئایینزاكانیش هەردەم سیما و دیمۆگرافیای ئەو ناوچانە دەپارێزین و تایبەتمەندییان لەبەر چاو دەگیرێت و وەكو هەموو ناوچەكانی دیكەی كوردستان خزمەت دەكرێن.
* سەرۆك بارزانی بڕیاری داوە نابێت بە پەیڕەوانی ئایین و نەتەوە جیاوازەكانی كوردستان بوترێت «كەمینە»، ئەو بۆچوونەی سەرۆك بارزانی ئایا لە پێكهاتە و هەیكەل و یاسا كارپێكراوەكانی وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی ڕەنگی داوەتەوە؟
- ئەو بڕیارەی سەرۆك بازرانی لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە كەمیی ژمارەی پەیڕەوانی ئایینی و نەتەوەیی لە ڕێز و پێگەیان كەم ناكاتەوە، ئەوەتا هەر لە ناوی وەزارەتەوە كە پێشتر وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئیسلامی بوو، بووە ئەوقاف و كاروباری ئایینی و بەڕێوەبەرایەتیی گشتی تایبەت بە كریستیانەكان و ئێزدییەكان و نوێنەری جووەكان و زەردەشتی و كاكەییەكان و سابیئەی مەندائی و تادوایی بوونیان هەیە، ئەمەش هاوكاتە لەگەڵ كردنەوەی بەڕێوەبەرایەتی پێكەوەژیانی ئایینیە، هەموو ئەمانە ڕەنگدانەوەی ئەو فەرمانەی جەنابی سەرۆك بارزانین.
* هەولێر بووەتە نیشتمانێكی بچووك بۆ هەر چوار پارچەی كوردستان و تەنانەت بۆ نەتەوە و پەیڕەوانی ئایینزاكانی عێراقیش، ئەم تایبەتمەندییە تا چەند ئەركی ئێوەی قورستر كردووە؟
- هەولێر لە كۆنەوە بەوە ناسراوە كە تێیدا هەست بە غەریبی ناكەیت. كورد و توركمان و عەرەب و موسڵمان و كریستیان و جوو لەم شارە پێكەوە بوون و ڕێزلێگیراو بوون، لە ئێستادا لە هەولێر كورد و توركمان و عەرەب و ئاشووری و كلدانی و فارس و دەیان نەتەوە و چەندین ئایین و ئایینزای تێدا دەژی و لەلایەن دەسەڵات و یاساوە بە یەك چاو سەیر دەكرێن و كەس هاووڵاتی پلە یەك و دوو نییە، ئەمە ئەركی قورس نەكردووین، چونكە سرووشتی خەڵكی هەولێر پارێزەری ئەو پێكەوەژیانەیە و ئەوان داكۆكی لە نەتەوە و ئایینزاكان دەكەن.
