جومانە كڕادشە، پەیامنێری تۆڕی میدیایی (CNN) لە نووسینگەی لەندەن، لە دیدارێكیدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان باس لە دۆخی خانمانی میدیاكار لەسەر ئاستی جیهان بەگشتی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی دەكات، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە توانا و لێهاتوویی میدیاكارانی ئافرەت هیچیان لە میدیاكارانی پیاو كەمتر نییە.

 

 

* جومانە كڕادشە، زیاتر بەوە ناسراوە كە لە ڕووماڵكردنی جەنگ و شوێنە مەترسیدارەكان ڕاستەوخۆ هەواڵەكان دەگوازێتەوە، ئایا سەرەتای دەستپێكردنت وەكو خانمێكی پەیامنێر لەو بوارەدا سەخت نەبوو؟

- لە ساڵی 2006 ـەوە لەگەڵ سی ئێن ئێن وەكو پەیامنێر كاردەكەم، یەكەم كارم لە دەرەوەی ناوچەكەم عێراق بوو دوای ئازادكردنی، سەرەتای دەست بە كاربوونم لە نێوان ساڵانی 2006 تاوەكو 2011 زۆرترین كاركردنم لە عێراق بووە و ڕووماڵی هەواڵەكانم كردووە، دواجار لە ساتەوەختی پەلاماردانی داعش بۆ شنگال جارێكی دی هاتمەوە بۆ عێراق، هەمیشە حەزم كردووە لە ناوچەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كارەكانم چڕ بكەمەوە، لەبەر ئەوە زۆرترینی كارەكانم و دەرچوونم بۆ ناوچەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە.

* ئایا لە ئێستادا بارودۆخی خانمانی میدیاكار بە گشتی و خانمانی میدیاكار لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چۆن دەبینیت؟

-  بەراورد بەو كاتانەی كە ئێمە دەستمان بە كاری ڕۆژنامەوانی كرد، دەبینین لەم چەند ساڵەی دواییدا، ڕەوتی رۆژنامەنووسانی مێینە وەرچەرخانێكی گەورەی دروست كردووە و ڕێژەیەكی زۆرباشی خانمان لەم مەیدانە كاردەكەن، ژمارەیەكی زۆر لە كچانی تازە پێگەیشتوو بە هۆی خۆشەویستییان بۆ كاری میدیایی تێكەڵ بە بواری ڕاگەیاندن بوون. لە ڕابردوودا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كاركردن لە بواری میدیایی بۆ ئافرەت نەك ئاسان نەبوو، بەڵكو زۆریش نامۆ بوو بە كەلتووری ئەو ناوچەیە، چونكە ئەگەر ڕاستگۆیانە قسە بكەین، نەك تەنیا كاركردن لە ڕاگەیاندن، بەڵكو لە زۆربەی سێكتەرەكانی كاردا كارەكان پیاوانەن، زیاتر لەوەی ژنانە بن. ئەگەر سەیری كاری میدیایی خۆمان بكەین، تێبینی ئەوە دەكەین كە ئێمەی ڕاگەیاندنكاران زۆرترین تەعامولمان لەگەڵ ڕەگەزی بەرانبەرە، بۆ نموونە لەگەڵ بەرپرسەكان و لەگەڵ بەرپرسانی فەرمانگە حكوومییەكان، بەتایبەت ئەگەر بەدواداچوون لەسەر پرسە ئەمنییەكان بكەین.

من كە ساڵی 2003 هاتم بۆ عێراق، تەمەنم 22 ساڵ بوو، خەڵكێكی زۆر لۆمەی باوكمیان دەكرد، كە چۆن ڕێگەی داوە كچێكی گەنج بە تەنیا وڵات بە وڵات بڕوات، باوكیشم لە وەڵامدا پێی گوتبوون، ئەوە ئامانجی خۆیەتی و منیش بۆ گەیشتن بە ئامانجەكەی هاوكاری دەبم. واتە پاڵپشتی و هاندانی خێزان بۆ منداڵ بەتایبەت بۆ كچ زۆر گرنگە، ئەگەر پاڵپشتیی كەسە نزیكەكانی ناو خێزان هەبێت، ڕێگەی گەیشتنمان بە خەونەكانمان زۆر نزیكتر دەبێت، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا لە ماوەی بیست ساڵی ڕابردوودا لەسەر ئاستی جیهان هەلومەرجی رۆژنامەگەری گۆڕانكاریی زۆری بەسەردا هاتووە، هاوكات خانمانی رۆژنامەنووس بەشدارێكی كاران لەو بوارەدا، تەنانەت لە كاتی ڕووماڵكردنی ڕووداوەكانی جەنگ و كارەساتە مەترسیدارەكان، چەندان ڕاگەیاندنكاری ئافرەتمان بینی كە لە پرۆسەی ڕووماڵكردنەكان بەشدار بوون، هەموو ئەوانە دەرخەری ئەو ڕاستییەن كە توانا و لێهاتوویی میدیاكارانی ئافرەت هیچیان لە میدیاكارانی پیاو كەمتر نییە.

 بە خۆشحاڵییەوە ئەو بەشدارییە كارایەی خانمان لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش ڕەنگی داوەتەوە و، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ئافرەتان لە بواری میدیایی سەركەوتنی گەورەتر تۆمار دەكەن، ئافرەتانی هەرێمی كوردستان بە نموونە كە لە ڕووماڵكردن و هەواڵسازی شانبەشانی پیاو دەچنە بەرەكانی جەنگ و هێڵی پێشەوەی جەنگ، ئەوەش بۆ خودی خانمانی میدیاكار دەستكەوتێكی گەورەیە، بە حوكمی كارەكەم لە ماوەی كاركردنم چەندین جار سەردانی هەولێرم كردووە، هەر جارێك كە هاتووم، هەولێرم بە گەورەتر و ڕازاوەتر و پێشكەوتووتر بینیوە، بە تایبەت لەڕووی فراوانیی ڕێگاوبان و زۆربوونی باڵەخانەی سەرنجڕاكیش، ئەوەش دەرخەری ئەو ڕاستییەیە كە هەولێر ساڵ بە ساڵ و بەردەوام لە گەشەسەندندایە. بەڵام بەداخەوە لە هەندێك دەزگای ڕۆژنامەوانیی جیهانی، جیاوازی لە نێوان مووچەی ئافرەت و پیاو دەكرێت و پارەی كەمتر بە ئافرەت دەدرێت، ئەوەش پێشێلی مافی ئافرەتە كە یەكسانی ڕەچاو ناكرێت و، ماندوو بوونی ئافرەت بێ‌ بەها وێنا دەكەن، ئەوەش تا ئەمڕۆ بەردەوامە و گەورەترین كێشەی ئەمڕۆی خانمانی میدیاكارە لە زۆربەی وڵاتانی جیهان، بە خۆشحاڵییەوە ئەو دیاردەیە لە تۆڕی میدیایی سی ئێن ئێن بوونی نییە.

* بەپێی ئەزموونی كارەكەت ئەو ئاستەنگانە چین كە ڕووبەڕووی خانمانی میدیاكار دەبێتەوە؟

 - كێشەی سەرەكیی ئێمەی خانمان ئەوەیە كە ئاسان نییە بتوانین هاوسەنگی لە نێوان كار و ماڵدا ڕابگرین، چونكە كاری میدیایی كات و ساتی دیاریكراوی نییە، بەڵكو كارەكە بەردەوامە، بەڵام میدیاكار تاوەكو كاری مەیدانی نەكات، ناتوانێ ببێتە میدیاكارێكی سەركەوتوو، من ئەو ئەزموونەی كە هەمە، هی ئەوە نییە كە بەشی ڕاگەیاندنم تەواو كردووە، بەڵكو ئەزموونی من كاری مەیدانی لە پشتە، من بەش بە حاڵی خۆم وەكو ڕۆنامەوانێك ئەو ئاستەنگەم ئەزموون كردووە و دەزانم ڕاگرتنی ئەو هاوسەنگییە زۆر قورسە، چونكە كاركردن و بەدواداچوونی بەردەوام و ئامادەكردنی هەواڵ لە ڕووی فكر و رووحەوە ماندووت دەكات، لە بەرانبەریشدا تۆ ماڵێك و خێزانێك و منداڵت هەیە، كە پێویستییان بە گرنگیپێدانە، لەو حالەتەدا بۆ ئافرەت گرنگترین شت ئەوەیە كە هاوبەشی ژیانی هەبێت، بە مەرجێك ئەو هاوبەشە لێت تێ بگات و ڕیز لە كارەكەت و ماندووبوونەكەت بگرێت، هاوكات پاڵپشت و پشتگیریكاریش بێت، لەم بابەتە من زۆر بە بەختم، هاوسەرێكی باشم هەیە لە هەموو كەس زیاتر یارمەتیم دەدات و پاڵپشتیم دەكات، لە كاتی نەبوونم گرنگی بە ماڵ و بە كوڕەكەمان دەدات. من زۆر جار كە لە ئەركەكەم تەواو دەبم، بە تایبەت ئەگەر ئەركێكی چەند ڕۆژەمان ئەنجام دابێت، پێش ئەوەی بگەڕێمەوە، ماڵەوە دەچم بۆ شوێنێكی ئارام پشوو بە ڕۆحم دەدەم و دەحەسێمەوە، بۆ ئەوەی ئەو ماندووبوون و پەشێوییە دەروونییەم بەسەر ئەندامانی خێزانەكەم بەتاڵ نەكەمەوە.

* بە حوكمی كار كردنت و ڕووماڵكردنی هەواڵ لە ناوچەكە، دەربارەی ئافرەتی كورد چیت بیستووە؟

- ئافرەتی كورد زۆر بەهێز و خۆڕاگرن، ناسنامە و نەتەوە و خاك و نیشتمانی خۆیانیان زۆر خۆش دەوێت و ناوبانگی خۆڕاگرییان لە تەواوی جیهان ڕەنگی داوەتەوە، من گەورەیی ئافرەتی كوردم ئەو كاتە بەرجەستە كرد و بینیم كە داعش پەلاماری ئێزدییەكانی شنگالی دا، من ئەو كات لە نزیكەوە ئافرەتی كوردم بینی.

* وەكو میدیاكارێكی ئافرەت تاچەند توانیوتە ببیت بە دەنگی ئافرەتانی ستەملێكراو و دەنگیان بگەیێنیتە شوێنی مەبەست؟

- ئەوە لە گرنگترین كارەكانی من بووە و هەردەم هەوڵم داوە چیرۆكی ئافرەتانی ستەملێكراو بگەیێنمە ئەو شوێنەی كە پێویستە بگات، یەكەم شت لە كاری رۆژنامەوانی كە زۆر گرنگە، ئەوەیە كە ڕاستگۆ بیت لەگەڵ بەرانبەرت پێش ئەوەی بێ لایەن بیت، كاتێك بەرانبەرەكەت كە ستەملێكراوە و كێشە و خەمەكانی خۆتت بۆ باس دەكات و، لە نهێنیی ژیانی خۆی بەشداریت پێ دەكات، ئەو كات لە مانای ئەمانەتپارێزی تێدەگەیت، ئەو چۆن باسی چیرۆكی خۆی بۆ من دەكات، منیش بە هەمان شێوە و بە ڕاستگۆیی و بە ئەمانەتەوە بۆ هەموو جیهانی دەگوازمەوە، ئەوەش بە ئەركی سەرشانی خۆم دەزانم، هەرچەندە بەرپرسیارێتییەكی زۆر گەورەیە و لە ئەستۆمدا، زۆرترین ڕاپۆرت و بەدواداچوون كە لەم دواییانە ئەنجامم دا، چیرۆكی ئافرەتانی ئێزدی بوو، هەروەها چیرۆكی ژنانی سووریا و لیبیا بوو، كە ئەوان جگە لە قوربانی هیچ ناو و نیشانێكی دیكە هەڵناگرن. لە ڕێگەی ئەركەكەشمەوە هەوڵم داوە، دەنگی ئافرەتانی ستەملێكراو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە بگەینمە هەموو جیهان، تەنانەت كاری میدیایی و بەدواداچوونی سەختم لەبارەی ژنانی ئەفریقیا و سۆماڵ خستووەتە بەر چاوی جیهان، ئەو ئافرەتانەی كە هەم ماڵ بەڕێوە دەبەن و منداڵ بەخێو دەكەن، هەم لە هەمان كاتیشدا بۆ دەستەبەری قوتی خێزانەكانیان كار دەكەن و پارە پەیدا دەكەن، لە بەرانبەریشدا پیاوەكانیان لە ماڵەوەن و كار ناكەن. بە چاوی خۆم بینیومە ئافرەتان دەچنە كێڵگە و كاری كشتوكاڵی دەكەن، لە هەمان كاتیشدا منداڵەكانیان بە باوەشەوەیە، ڕاستە ئەو ئافرەتانە قوربانین، بەڵام پاڵەوانیشن، چونكە كۆڵ نادەن و لە ڕێگەی كاركردنیان بە دوای گۆڕانكارییەوەن.

* بەبۆچوونی خۆت وەك پەیامنێرێكی ئافرەت، گواستنەوەی چیرۆكی ئافرەتانی ستەملێكراو و نیشاندانی ئەو نایەكسانییەی بەرانبەریان دەكرێت، هیچ لە بارودۆخی ئەوان دەگۆڕێت؟

- بە دڵنیاییەوە كاریگەری دەبێت، كاتێك زوڵم و ستەمی نیوەی كۆمەڵگە دەخرێتە بەر چاو و گوێی كۆمەڵگەی جیهانی و لە وێوەش بۆ پارێزەران و داكۆكیكارانی مافی مرۆڤ، دەنگدانەوە دروست دەكات، تەنانەت میدیا زۆر جار وای كردووە یاساكان بۆ بەرژەوەندیی كەسانی ستەملێكراو بەتایبەت چینی ئافرەتان بگۆڕدرێن.

ئەو موعاناتەی بەسەر ئافرەتانی ئێزدیدا هات، یەكێك بوو لە قێزەوەنترینی ئەو شتانەی كە لە ژیانی كاركردن لە میدیا بینیومە، زۆر زەحمەتە باوەڕ بەوە بهێنیت كە كارەساتێكی وەها لە سەدەی بیست و یەك ڕوو بدات، كە هەزاران كچ و ژنی ئێزدی ڕفێندران و بوونە قوربانی، تەنانەت زیاتر لە دوو هەزار لەو ژنانە تا ئێستا ئازاد نەكراون و چارەنووسیان نادیارە، بەداخەوە ئێش و ئازار و ناڕەحەتییەكانی ژنانی ئێزدی وەسف ناكرێت، ئەوانەش كە ئازاد كراون، بارودۆخی دەروونیان ناجێگیرە و لە ژیان و مانەوەیان دڵنیا نین، ئەوان ماڵەكانیان وێران كراوە، كەسوكارەكانیان یان مردوون، یان ڕفێندراون، ئاسەواری ئەو كارەساتەیان هەر بەسەرەوە ماوە و بە ئاسانی نەیانتوانیوە تێكەڵ بە كۆمەڵگە ببنەوە، ئەو ئافرەتانە پێویستیان بە چاودێریی تەندروستی و دەروونییەوە، پێویستە لە ڕووی دەروونییەوە دووبارە دروست بكرێنەوە بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە سەر ژیانی پێشوویان و لەو شوێنەوە دەست پێ بكەنەوە.

هاوكات پێویستە لەلایەن حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دادگای نێودەوڵەتی بە یاسا بەرگری لە مافەكانیان بكرێت، بە جۆرێك ئەو ڕووداوانە دووبارە نەبنەوە و لێپێچینەوە لە بكەرانی ئەو تاوانە بكرێت، دوای تێپەڕبوونی نزیكەی دە ساڵ بەسەر كارەساتەكە كەچی برینەكانیان ساڕێژ نەبووە و تا ئەمڕۆش خوێنی لێ دەچۆڕێت.

 

كورتە پێناسەی جومانە كڕادشە:

 

ساڵی 1981 لە لوبنان لە دایك بووە، دایكی كوڕێكی هەشت ساڵانە، بەكالۆریۆسی لە ڕاگەیاندن هەیە و دەرچووی زانكۆی لوبنانی ئەمریكییە لە بەیرووت، ماوەی 17 ساڵە لەگەڵ تۆڕی سی ئێن ئێن دەستی بە كار كردووە، ئێستاش لە نووسینگەی لەندەن وەكو پەیامنێر كاردەكات.