گەنگەشەی پرسی بەشداریی ئافرەت لە كایەی سیاسی و حوكمڕانیدا
ئەگەرچی ئاستی بەشداریی ئافرەت لە كایەی سیاسی و حوكمڕانیدا بەراورد بە ساڵانی ڕابردوو وەرچەرخانێكی گەورەی تۆمار كردووە، بەڵام كەمیی بەشداریپێكردنی ئافرەت لە بڕیاری سیاسیدا، جێگەی پرسیار و هەڵوەستە لەسەر كردنە، لە كاتێكدا ڕێژەیەك ئافرەتی بەتوانا لەو مەیدانەدا بوونیان هەیە. بەهۆی ئەو ڕێژە كەمەی ئافرەتان لە پرۆسەی سیاسی و پرۆسەی حوكمڕانیدا، چالاكانی بواری مافی ئافرت جەخت لەوە دەكەنەوە، دەسەڵاتی سیاسی و كۆی پرۆسەی حوكمڕانی نەیتوانیوە سوودێكی هێجگار باش لە سەرمایەی مرۆیی(50%ی كۆمەڵگە)ی كوردستان وەربگرێت، كە ئەویش توانا و لێهاتوویی ئافرەتانی كوردستانە، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گۆڤاری گوڵان زیاتر شەن و كەوی ئەو پرسە گرینگە دەكەن.
گوڵان: كۆمەڵایەتی
«بازنەی گفتوگۆ» بزاڤێكی ڕۆشنبیری و زانستی و كەلتووریی گشتگیرە و، پڕۆژەیەكی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و مانگانە بابەتێك دەخاتە بەردەم گفتوگۆ و گەنگەشەی ئەكادیمیست و پسپۆڕان و زانایان، هەر جارەو پەنجە دەخرێتە سەر ئەو بابەتانەی كە پەیوەستن بە ژیانی تاك و پێویستییان بە ڕێگەچارەی باشتر هەیە، ئەویش لە ڕێگەی ڕاپرسی و گەڕان بە دوای كرۆكی كێشەكان و دواجار دۆزینەوەی ڕێگەچارەی گونجاو. تاوەكو ئێستا پێنج زنجیرەی گفتۆگۆ ئەنجام دراون و، بازنەی گفتۆگۆش بەردەوامی هەیە و، كۆی گفتوگۆكان لە گۆڤاری گوڵان بڵاودەكرێنەوە. ئەڵقەی دووەمی «بازنەی گفتوگۆ»، بۆ گفتگۆكردن لەسەر «ڕۆڵ و بەشداریی ئافرەتان لە كایەی سیاسیدا» تەرخان كرا. كۆسپەكان و ڕێكارەكانی چارەسەریشی زۆر بابەتییانە و ڕاشكاوانە خرانە ڕوو.
بەڵام سەبارەت بە تەوەری ئەم ڕاپۆرتە، سەرەتا
د. ماجید خەلیل مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی، باسی ئەوە دەكات كە: «ئاستی بەشداریی ئافرەتی كورد لە بواری سیاسیدا، هێشتا لە بەردەم لۆژیكێكی تەنراوە بە تێڕامانی خێڵەكی و خەسڵەتی پیاوسالاریدایە، هێشتا نەریت نایەوێ ناسنامەی ژنبوون، بە ئاقارێكی ئازادانەدا هەنگاو بنێت، بۆیە ئەو هەوڵانەی هێزە سیاسییەكان بۆ بەشداریی ژن خستوویانەتە گەڕ، هێشتا ناتوانن نومایانی ڕاستەقینەی ئافرەت بن. بۆیە پێمان وایە خەباتی پارتایەتی لە باشووری كوردستاندا نەیتوانیوە دونیابینی و دەستی دەرەبەگایەتی و كەلتووری كۆنسەرڤاتیزم بشكێنێتەوە و ئافرەتان ئاڵنگاریی واقیعی ئەمڕۆی خۆیان بن».
هاوكات دەڵێت: «لێرەدا ئەوەی كە هەیە وێنەیەكی ساختەی ئافرەتە، ئافرەت ئامڕازە، بەتایبەت لای هێزە بناژۆ ئایینییەكان، كە لە كایەكەدا بوونیان هەیە، بەڵام بوونێكی دەربڕی واقیعی ئافرەت نییە. هاوكات ئافرەتان لە پەرلەمان و پڕۆسەی ژیانی دامەزراوەیی بەشدارن، بەڵام هێشتا یەخسیری كەلتووری كۆتا و كردەی سەدەقەپێكردنی سیناریۆكانی پیاوسالارین. بۆیە باشووری كورستان بەراورد بەوەی بناغەیەكی پتەوی كۆمەڵایەتی دەرهەق بە مافی ئافرەتان هەیە، هێشتا ئەو بناغەیە بینای ئەوەی لەسەر ناكرێ كە ساباتێكی سیاسیی وەهابێت، كە بەشداریی ئافرەت لە سیاسەتدا بێ كێشە بهێڵێتەوە».
دهۆك بەڕۆژی بەرپرسی ڕاگەیاندنی یەكێتیی ئافرەتانی كوردستان - لقی سۆران، سەبارەت بە هەمان پرس ڕای وایە: «بەشداریی ئافرەت لە كایەی سیاسیدا بریتییە لەو چالاكییانەی كە ئافرەت ئەنجامیان دەدات، لە پیادەكردنی مافە سیاسی و شارستانییەكانی خۆی، وەك مافی دەنگدان و خۆكاندیدكردن بۆ ئەنجومەنەكانی نوێنەران و ئەنجومەنە خۆجێیەكان، ھەروەھا بەشداریكردنی لە سەندیكا و ڕێكخراوەكانی ئافرەتان و ئازادیی ڕادەربڕین و یەكسانبوونیان لەگەڵ پیاوان لە بەردەم یاسادا». گوتیشی: «ئاشكرایە كە بنەمای یەكسانی یەكێكە لە گرنگترین بنەما سەرەكییە دەستوورییەكان كە ھەموو ماف و ئازادییە گشتییەكانی لەسەر بەندە، لە نێوانیشیاندا مافی سیاسی».
دهۆك بەڕۆژی بەربەستەكانی بەردەم كاری سیاسیی ئافرەتان بەم جۆرە خاڵبەندی دەكات:
- سەروەربوونی ئەو چەمكانەی كە دژی مافی ئافرەتن و ئەو دابونەریتانەی لە كۆمەڵگەدا باون و دژی كاری سیاسیی ئافرەتانن.
- زاڵبوونی پیاو و ڕوانگەی پیاوسالاری بەسەر كایە و جومگەكانی دەوڵەت و دامەزراوەكان و ئابووریی وڵات و قۆرخكردنی پلە و پۆستە باڵاكان لەلایەن پیاوانەوە.
- دابەشكردنی ڕۆڵە تەقلیدییەكان لە نێوان ژن و پیاو لە كاروبارە كۆمەڵایەتی و خێزانییەكاندا، كە ھەمیشە ئافرەتان پشكی شێریان بەردەكەوێت لە پەروەردەی منداڵ و چاودێریی خێزان و بەڕێوەبردنی ماڵ.
- ڕۆڵی نەرێنیی ھۆكارەكانی ڕاگەیاندن ئەوانەی كە زیاتر لە ژێر كاریگەریی هزری پیاوسالاریدان، ئافرەتیان كردووەتە دیلی ئەو بۆچوونە ھەڵانەی كە گوایە كەم توانان لە بەشداریی چالاكییە گشتییەكانی كۆمەڵگە و كاری ئەوان نییە.
رێكارەكانیشی بۆ پشتگیریی بەشداریی ئافرەت لە كاری سیاسیدا بەم جۆرە دەستنیشان كرد:
-گۆڕانكاری و گەشەپێدان بە پڕۆگرامی حزبە سیاسییەكان بە جۆرێك كە یەكسانیی نێوان ھەردوو ڕەگەز بپارێزرێت و پشتگیریی ئەندام و كادێری ئافرەتان بكرێت و مافە حزبی و سیاسیەكانیان پارێزراو بێت.
- كاری ھاوبەش لەنێوان ڕێكخراوەكانی ئافرەتان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بكرێت كە بەرگری لە یەكسانیی ژن و پیاو لە مافەكانیاندا دەكەن.
- پێویستە لەسەر حكومەت پشتگیریی ئافرەتان بكات لە ڕووی ئابوورییەوە و سەرچاوەی داھاتیان دابین بكرێت.
- خەباتی ئافرەتان پێویستە بەردەوام بێت لە پێناو گۆڕینی ئەو ڕوانگە خراپەی كە ھەیە بەرانبەر بەشداریی ژن لە كایەی سیاسی و سەیركردنی ئەو بەشدارییە وەك جۆرێك لە خێرپێكردن پێویستە كۆتایی پێ بھێنرێت.
ئەمانەو زۆر ھەوڵی دیكەش كە ھەوڵی نوێن، بۆ تێپەڕاندنی قۆناغی گواستنەوەی كۆمەڵگە لە لە بڕوانەبوون بە تواناكانی ژنان بۆ بڕوابوون و بەرجەستەكردنی تواناكانیان لە بواری بەڕێوەبردن و ناوەندەكانی بڕیار لە ھەر سێ دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەریدا پێویستن».
مەریوان جەلال ڕەشید كارگێڕی لقی سێی پارتی دیموكراتی كوردستانە لە كەركووك، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئافرەت لە سەدەكانی ڕابردوودا خاوەن پێگە بووە و، تا ئاستێكی باش توانیویەتی بەرپەرچی زۆر دژایەتیی بداتەوە، واتە ئافرەت توانیویەتی لە ڕابردوودا لە ڕووی دابونەریت و ئازادییەكانەوە خۆی بسەلمێنێ و بگرە بەشداریی كایەی سیاسی كردوە و توانیویەتی ڕۆڵی سەركردەش ببینێت و بەشداریی شۆڕەشەكان بكات و، شان بەشانی پیاو هەنگاو بنێت و پێشەنگ بێت، هەرچەندە مافەكانی ئافرەت لە پێشدا زەوت كرابوون و توندوتیژی بەرانبەریان دەكرا، بەڵام ئافرەتی كورد كۆڵی نەدا و توانی وەڵامی بەرانبەرەكەی بداتەوە و خۆی بنوێنێ و كۆتی پیاوسالاری بشكێنێ و بڵێ: منی ئافرەت نەبم لە ژیان، ئەوە تۆی پیاویش نابیت، هەروەها ئافرەتی كورد توانیویەتی ئەوە بسەلمێنێ كە ئافرەت تەنیا بۆ منداڵبوون و خزمەتكردن نییە، بەڵكو ئەوەی بە پیاو دەكرێت» بە ئافرەتیش دەكرێت و كردووشیەتی.
بەداخەوە لە نێو ئەدەبیاتی هەموو نەتەوەكان لە كۆندا ئافرەت وەكو ژێردەستە و كاڵایەك تەماشا كراوە، بۆیە خۆڕزگاركردن لەو دۆخە و خۆسەلماندنی وەكو مرۆڤ تا بتوانێت دەركەوێت، ئاسان نەبووە. تەنانەت تاوەكو ئەمڕۆش ئاستەنگ لە پێش ئافرەتدا هەیە، بەتایبەت لەكۆمەڵگە دواكەوتووەكاندا لە نێویانیشدا كۆمەڵگەی كوردی، هەرچەندە گەلی كورد تا ئاستێكی باش ئازادی تێدا بەدی كراوە و، چەندین شێرە ژن و ئافرەتی سەركردە و سیاسی و بگرە لە گشت بوارەكانی ژیاندا تێیدا هەڵكەوتووە و توانیویەتی ڕۆڵ ببینێت».
ئەو كادیرە سیاسییە جەختی لەوە كردەوە كە «ئێستا سەردەمی ئافرەتانە و ئافرەتی كورد پێشەنگە و بە هەموو توانایەكی خۆی هاتووەتە مەیدان و لە هەموو كایەكانی ژیان بەشدارە و بگرە لە زۆر بواردا لە پێش پیاودایە، كە ئەمە دڵخۆشكەرە و هەنگاوێكی گەورەیە بۆ ئازادیخوازان و دیموكراتخوازان و موژدەی گەشەسەندن و پەرەسەندنی ڕۆڵی ئافرەتی كوردە». گوتیشی: «پێویستە ئافرەت بەردەوام بێت لە خەبات لەپێناوی گۆڕینی ئەو ڕوانگە خراپەی كە بەرانبەری هەیە و نابێت قبووڵ بكات وەكو خێرێك بەشداری پێ بكرێت لەكایەكاندا» بەڵكو دەبێت بە هاوتایی و یەكسانی بە مافی تەواوی خۆی بەشدار بێت» لەم قۆناغەشدا پێویستە ئافرەتان خۆیان پاڵپشتی خۆیان بن، خۆش بەختانە ئافرەتی كورد ڕۆڵێكی باش و بەشدارییەكی كارای هەیە لە پرۆسەی سیاسیی عێراق و هەرێمی كوردستان و لە زۆربەی جومگەكانی بەڕێوەبردنی وڵات پێگەی هەیە و بەشدار و ئەكتیڤە و لە بەشێكدا لەپێش پیاوەوەن كە دەتوانین بڵێن سەركەوتووترن، ئەم پێشكەوتنەش بەرئەنجامی گەشەی دیموكراسی و ئازادی و هۆشیاریی تاكە لە هەمان كاتدا هێشتا پێویستە ئافرەت بێتە مەیدان و خەباتی زیاتر بكات، تا بە یەكسانی ڕاستەقینە لەگەڵ هاوبەشەكەیدا دەگات».
د. بەهزاد سەلیم مامۆستا لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «ئەگەر سەیری گوفتار و نووسین و دەربڕینی گەلانی تر لەبارەی ئافرەتی كورد بكەین، دەبینین بە ڕوونی باسیان لە ئازایەتی و زیرەكی و خەمخۆری ئافرەتی كورد لە پاراستن و بەڕێوەبردنی خێزان و نیشتمان و بەھا پیرۆزەكانی نەتەوەی خۆیان كردووە و بە شۆڕشگێڕ و ئازا ناسراون. من پێم وایە كە ئەگەر پیاوی كورد وەك ژنانی كورد ئازایەتی و دڵسۆزی و وەفا و خۆشەویستییان بۆ گەل و خاك و نەتەوە ھەبا، ئەوە زۆر لەمێژ بوو ئێمە خاوەن كیان و دەوڵەتی سەربەخۆی خۆمان بووین.» هاوكات گوتی: «ئەگەر بێت و باس لە ڕێژەی بەژداری و چالاكی ژنانی كورد لە كایەی سیاسی و كۆمەلایەتی بكەین. دەتوانم بڵێم كە ئافرەتانی كوردستان بەراورد بە وڵاتانی چواردەورمان لە كاروباری حكومەت و سیاسەتدا ئەوان بەشداری سیاسیان زیاترە. لە كوردستان ڕێژەیەكی زۆری ئافرەتان لە ھەرەمی دەسەڵاتی حزب و حكومەتدان. ئەمەش نیشانەی تەندروستی بیركردنەوە و پابەندی تاكی كوردە بە بنەماكانی مافی مرۆڤ و دیموكراسیەت و گرنگیدان بە ژنان و دوركەوتنەوەیە لە عەقڵیەتی پیاوسالاری و ژنكوژی و بەكەم زانینی ژنان. بەداخەوە لە كوردستان ھێشتا كولتووری سەقەتی عەرەبی لە سەر ھەندێ لە خانەوادەكان زاڵە كە ڕێگرە لە بەردەم دەركەوتن و كاركردنی ژنان لە كایە سیاسییەكاندا. پێویستە كولتوور و یاسایەك ھەبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو جۆرە كەس و ڕەفتارانە كە بە مەبەست و بە ئەنقەست دەیانەوێت وا لە ژنان بكەن كە نزیكی ژیانی ناو كۆمەڵگە و سیاسەت و كاركردنی سەربەخۆ نەكەون.
