پڕۆفیسۆر بێرنارد هەیكەل بۆ گوڵان: سعودیە دەیەوێت كێشەكانی لەگەڵ دراوسێكانیدا سفر بكاتەوە
پڕۆفیسۆر بێرنارد هەیكەل بەڕێوەبەری پەیمانگەی دیراساتی هەرێمایەتیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هاوچەرخ و پسپۆڕی ڕۆژهەڵاتی نزیكە لە زانكۆی پرینستۆن لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لە توێژینەوەكانیدا بایەخ بە چەند پرسێكی گرنگ دەدات، وەك ئەو بارگرژییە سیاسی و كۆمەڵایەتییانەی لە پرسەكانی پەیوەست بە ناسنامەی ئایینی و دەسەڵاتەوە سەرچاوەدەگرن، هەروەها بایەخ بە مێژوو و سیاسەتی وڵاتانی كەنداوی عەرەبی و، بە دیاریكراوی عەرەبستانی سعودیە دەدات. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا دۆخی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، بە تایبەتی لە پەیوەندی بە ڕێككەوتنی ئەم دواییەی نێوان هەردوو وڵاتی عەرەبستانی سعودیە و كۆماری ئیسلامیی ئێران و لێكەوت و دەرهاویشتەكانی ئەم ڕێككەوتنە و، هەڵكشان و گەورەبوونی ڕۆڵی چین و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار.
* ئاشكرایە كە هەر كاتێك ئاماژە بە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكرێت، ئەوا باس لە پشێوی و ناسەقامگیری و ناكۆكی و دەستێوەردانی دەرەكی (بە دەستێوەردانی سەربازییشەوە) دەكرێت، بەڵام لە هەمان كاتدا هەندێك لە دەستێوەردان، یان دەستڕۆیشتووییە دەرەكییەكان بە ئاراستەی ئاشتكردنەوە و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان وڵاتە ناكۆك بەیەكەكانی ئەم ناوچەیە بوون، دواترینیان ڕێككەوتنی نێوان ئێران و سعودیەیە، ئێوە چۆن لەم هەوڵەی چین دەڕوانن؟
- لە ڕاستیدا دەكرێت لەم ڕووەوە بڵێین كە ئەم هەوڵە دیپلۆماتییەی چین بووە هۆی ئەوەی دەستڕۆیشتوویی ئەم وڵاتە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەهێزتر بێت، كە ئاماژەیە بە كاریگەری و توانای چین بۆ ئەوەی لایەنە هەرێمایەتییە ناكۆك بە یەكەكان لێك نزیك بكاتەوە و، جۆرێك لە ئاشتەوایی لە نێوانیاندا بەدی بهێنێت. خۆ ئەگەر ئەو هەوڵەی چین دەرئەنجامێكی ڕاستەقینەی لێ بكەوێتەوە، واتە پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئێران بە تەواوەتی ئاسایی ببنەوە و بەرەوپێش بچن، كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر هەڵكشانی پێگەی دیپلۆماتیی چین لە ناوچەكەدا دەبێت.
* كەواتە دەكرێت بە دیاریكراوی بڵێین ئەمە چ كاریگەرییەكی دەبێت لەسەر ئەوەی چین بتوانێت برەوی زیاتر بە دەستڕۆیشتوویی و متمانە و میسداقییەتی خۆی بدات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بە تایبەتی دوای ئەوەی سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا (جۆ بایدن) لە سەردانەكەی پاردا بۆ سعودیە ڕایگەیاند ئەمریكا بۆشایی و پانتاییەك لەم ناوچەیەدا جێ ناهێڵێت، تاوەكو چین و ڕووسیا پڕی بكەنەوە؟
- من پێم وایە بەرژەوەندی و خەمی چین لەوەدا بەرجەستە دەبێت كە ئاشتی و ئارامی باڵ بكێشێت بە سەر وڵاتانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و، چیتر ئەم وڵاتانە لە شەڕ و ناكۆكی و ململانێ لەگەڵ یەكتریدا تێوەنەگلێن و توندوتیژی بەرەو هەڵكشان نەچێت، بە دیاریكراویش هێرش نەكرێتە سەر كەرتی وزە و نەوتی عەرەبستانی سعودیە، یان كەرتی نەوتی ئێران، بارودۆخێكی لەم چەشنەش لە بەرژەوەندیی چیندا دەبێت، لەبەر ئەوەی ئەم وڵاتە ڕاددە و ڕێژەیەكی زۆری نەوت و غاز لە ناوچەی كەنداوەوە هاوردە دەكات.
* ئەوەی پەیوەست بێت بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە، ئەوا ڕاستە لەسەر ئاستی فەرمی پێشوازی لەم ڕێككەوتنە كرد، بەڵام زۆرێك لە بەرپرس و شرۆڤەكارانی ئەو وڵاتە گوزارشتیان لە نیگەرانیی خۆیان كرد لە ئاست هەڵكشانی ڕۆڵی چین لەم ناوچەیەدا، ئایا پێت وایە ئەمریكا پێداچوونەوە دەكات بەو سیاسەتەی تا ئێستا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا گرتوویەتەبەر؟
- من پێم وانییە ئەم دەرئەنجامەی لێ بكەوێتەوە، بەڵام هەرچۆنێك بێت، پرسیارەكە بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەوەیە، ئایا سەرچاوە و هەوڵ و كۆششی زیاتر دەگرێتەبەر لەم ناوچەیەدا وەك پارسەنگێك بۆ هەڵكشانی ڕۆڵ و دەستڕۆیشتوویی و كاریگەریی چین، یان ئایا بەردەوام دەبێت لە بایەخدان بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟ پێم وایە ئەوەی پێویستە ئەمریكا لەبەرچاوی بگرێت، لە دوای ئەم هەوڵەی چینەوە، ئەوەیە كە ناتوانیت كاریگەر بێت لەسەر ئاراستەكردنی ڕووداوەكان و هەڵوێستی وڵاتان، ئەگەر پێشتر دەستڕۆیشتووو نەبێت لە ئاستیاندا. دواتر نابێت ئێمە ئەوە لە یاد بكەین، كە لە نێو خودی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا مشتومڕێك هەیە لەبارەی ئەوەی ئایا ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرنگی و بایەخی خۆی لەدەست نەداوە لە پەیوەندی بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاوە، لەم ڕووەوە ئەو بۆچوونە هەیە كە پێی وایە هەر هەوڵێك لەم ناوچەیەدا بدرێت، چارەنووسەكەی شكست دەبێت و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەرچاوەی شەڕە هەمیشەیی و نەبڕاوەكانەوە، بەڵام دوای ئەم پەرەسەندن و پێشهاتە (ڕێككەوتنەكەی نێوان سعودیە و ئێران بە ناوبژیوانیی چین) ئەوا ئەو بۆچوونە زەق بووەتەوە كە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوچەیەكی گرنگە و ئەوەتا چین سەرقاڵی برەودانە بە دەستڕۆیشتوویی خۆی تێیدا، لەم ڕوانگەیەوە پێویستە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پابەند بێت بە بایەخدان و خستنەگەڕی هەوڵەكانی لەم ناوچەیەدا.
* هەروەك ئاشكرایە سعودیە هاوپەیمانێكی ستراتیژیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە و لەم ڕووەوە پەیوەندییەكی قووڵی مێژوویی هەردوولا پێكەوە گرێ دەدات، بەڵام ئایا ڕەوایە دوای ئەم ڕێككەوتنە كە چین ڕۆڵی ناوبژیزانی تێدا گێڕا، بڵێین گومان كەوتووەتە سەر پتەویی پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و سعودیە؟
- من پێم وا نییە، چونكە زۆربەی چەك و كەرەستەی سەربازیی سوپای عەرەبستانی سعودیە دروستكراوی ئەمریكان و، زۆربەی وەبەرهێنانی دەرەكیی سعودیە لە ئەمریكان، لەبەر ئەوە نەخێر پێم وانییە ئەم ڕێككەوتنە تەمی گومان بخاتەسەر سرووشت و پتەویی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵاتی سعودیە و ئەمریكا، بەڵكو پێم وایە وەك پەیوەندییەكی گرنگ و بەتین دەمێنێتەوە و درێژەی دەبێت.
* باشە تا چەند دەكرێت گرنگی و گەورەیی ئەم ڕێككەوتنە بەراورد بكرێت بە ڕێككەوتنەكانی ئاشتی و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان ئیسڕائیل و هەندێ لە وڵاتە عەرەبییەكانی ناوچەكە، وەك ئیمارات، لە هەمان كاتدا ئایا دەكرێت بڵێین دوای ئەم ڕێككەوتنە هیچ پاڵنەرێك نەماوە بۆ ئەوەی وڵاتانی دیكەی عەرەبی (كە وەك ڕكابەر لە ئێرانیان دەڕوانی) بیر لە ئاشتی لەگەڵ ئیسڕائیلدا بكەنەوە؟
- ئێمە دەبێت لێرەدا ئاماژە بەوە بكەین كە ڕێككەوتنەكانی نێوان ئیسڕائیل و هەندێ لە وڵاتە عەرەبییەكان بریتی بوون لە ڕێككەوتنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان، لە كاتێكدا ئامانجی ئەم ڕێككەوتنەی نێوان عەربستانی سعودیە و كۆماری ئیسلامیی ئێران ئەوەیە كە ئەو ڕكابەرییە توند و هەندێ جار توندوتیژانەی نێوان ئەم دوو وڵاتە كەم بكرێتەوە و خاو بكرێتەوە، بە چەشنێك كە هیچ یەكێك لەم وڵاتانە هێرش نەكەنەسەر یەكتری، ئیدی بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ بێت، یان لە ڕێی وەكیلەكانیانەوە. واتە لە ڕاستیدا ئەم ڕێككەوتنە بۆ خاوكردنەوە و كەمكردنەوەی بارگرژییەكانی نێوان دوو وڵاتی گرنگی ئەم ناوچەیە بووە، كە ئەمەش گرنگە بۆ سەقامگیریی ناوچەكە و لە هەمان كاتدا بۆ سەقامگیریی سیستمی نێودەوڵەتی پەیوەست بە دارایی و سیستمی جیهانیی پەیوەست بە وزەوە.
* ئێوە كەسێكی شارەزا و تایبەتمەندن لە بارەی كاروبارەكانی سعودیەوە، ئایا ئەو گۆڕانكاری و وەرچەرخانە ناوخۆیی و دەرەكییانە چین كە ئەم وڵاتە سەرقاڵی گرتنەبەریانن، بە تایبەتی لەسەر دەستی شازادەی جێنشین محەمەد بن سەلمان؟
- من پێم وایە لە نێو عەرەبستانی سعودیەدا و لە نێو سەركردایەتیی ئەم وڵاتەدا دەرك بەوە كراوە كە پێویستە وڵاتەكە لە ڕووی ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە بەرەو وەرچەرخان ببردرێت و ژێرخانی وڵاتەكە بە چەشنێك دابڕێژدرێتەوە كە ئابووریی وڵاتەكە هەمەچەشن بكات، بە چەشنێك تەنیا سەرچاوەی داهات نەوت نەبێت. كەواتە دیدگە، یان پڕۆژەی سعودیە ئەوەیە كە نەتەوە بنیاد بنرێت و وڵات بنیاد بنرێت. لەم ڕووەوە سەركردایەتیی ئەم وڵاتە گەیشتە ئەو دەرئەنجامەی كە سەرخستنی ئەم پڕۆژەیە سفركردنەوەی كێشەكان دەخوازێت لەگەڵ دەوڵەتە دراوسێكاندا، چونكە هەبوونی ناكۆكی و توندوتیژی دەبێتە هۆی پەكخستنی پڕۆژەی وەرچەرخانی ئابووری، كەواتە پێویستە ئەم ڕێككەوتنەی سعودیە لەگەڵ ئێراندا وەك بەشێكی دەستپێشخەریی سعودیە لێك بدرێتەوە بۆ كۆتاییهێنان بە سەرجەم بارگرژییەكان لەگەڵ دەوڵەتە دراوسێكانیدا و، كۆتایی بە شەڕ لە یەمەندا بهێنێت و بارگرژییەكانی لەگەڵ ئێران و هەروەها توركیاشدا خاو بكرێتەوە، ئەوەتا سعودیە پێنج ملیار دۆلاری داوەتە بانكی ناوەندیی توركیا وەك هاوكارییەك بۆ زیانەكانی زەمینلەرزەكە، كەواتە ئەوەی لە سعودیەدا ڕووی داوە، وەرچەرخانە لە ناكۆكی و ڕكابەرێتی و هەندێ جار لە دەستتێوەردانی سەربازییەوە بە ئاراستەی سفركردنەوەی كێشەكان و دروستكردنی ئاشتی و بنیادنانی پەیوەندیی بازرگانی و هاوكاریی دارایی و.. هتد.
